نحوه تزریق فرآورده‌های خونی

هر بیمارستان می‌بایست از روش عملیاتی استاندارد مکتوبی جهت تزریق فرآورده‌ها و عناصر خونی به ويژه در شناسايي بيمار، كيسه خون و مستندات مربوط به آن استفاده کند. در ادامه مواردی که پیش از تزریق خون لازم به کنترل است را بررسی خواهیم کرد.

بانک خون باید برگه‌ای را همراه واحدهای خونی ارسال کند که در آن موارد ذیل درج شده باشند:

• اطلاعات
• شماره سريال
• نام و نام خانوادگي بيمار
• شماره پرونده بيمار
• نام بخش بستري
• گروه ABO و Rh بيمار
• گروه خوني كيسه خون
• تاريخ انقضاء كيسه خون
• تاريخ آزمايش سازگاري

کیسه خون باید همیشه از نظر آثار و علائم فاسد شدن، در تمامی مراحل زیر مورد بررسی قرار داده شود:

• قبل از ارسال از بانک خون
• در هنگام تحویل و ورود به بخش یا اتاق عمل
• قبل از تزریق

در موارد زیر نباید از واحدهای خون جهت تزریق استفاده نمود:

• در صورتی که واحد خون مورد نظر بیش از ۳۰ دقیقه خارج از یخچال قرار گیرد .
• آثار و علائم نشت یا باز شدن کیسۀ خون مشاهده شود .
• رنگ پلاسما صورتی یا قرمز باشد ( نشان دهندۀ همولیز می باشد )
• گلبول های قرمز ، ارغوانی یا تیره به نظر برسند ( نشان دهندۀ آلودگی باکتریال می باشد )

قبل از تزریق باید برای بار آخر هویت بیمار را کنترل نمود . این بررسی و شناسایی نهایی بیمار باید درست قبل از تزریقِ فرآوردۀ خونی بر بالین بیمار انجام شود . این کار باید توسط دو نفر که حداقل یکی از آنها پرستار یا پزشک باشد ، صورت گیرد . خون یا فرآوردۀ خونی نیز باید از نظر گروه ABO و RhD ، تاریخ انقضاء کیسۀ خون ، نشت کیسه ، رنگ غیر طبیعی و همولیز بررسی شود .

كنترل كردن دقيق دستور پزشك، ارتباط با بيمار و توضيح دادن در مورد انجام كار و مراحل آن، پرسيدن در مورد واكنش هاي قبلي تزريق خون از بيمار، گرفتن رضايت نامه از بيمار و همراه وي براي تزريق خون ، توصيه و آموزش به بيمار در مورد گزارش كردن علائم غير طبيعي مثل : لرز ، سرگيجه، راش ، گرگرفتگي ، درد قفسه سينه و …

كنترل كردن برگه درخواست خون با برچسب كيسه خون از نظر گروه خوني، Rh، تاريخ انقضاء و شماره سريال و نام بيمار، بررسي كيسه خون از نظر وجود لخته يا حباب و رنگ غير طبيعي فرآورده. در صورت نياز به گرم كردن خون، از گرم كننده هاي مخصوص يا Blood warmer استفاده كنيم . در بيماراني كه در آن ها تزريق خون با سرعت معمول انجام مي گيرد نيازي به گرم كردن خون نمی باشد.

موارد انديكاسيون قطعي Blood warmer : زماني كه (Room Tempreture) RT در بررسي كراسماچ مثبت شود نياز به گرم كردن قطعي است.

مراحل تزريق

• مراحل تزريق را براي بيمار شرح دهيد.
• علائم حياتي بيمار را بلافاصله قبل از تزريق و بعد از تزريق در دقايق ۱۵-۳۰-۶۰-۱۲۰-۱۸۰ كنترل و در فرم نظارت بر تزريق يادداشت نمائيد.
• دست ها را شسته و دستكس و گان و شيلد صورت استفاده شود .
• سپس پورت محلول نرمال سالين و كيسه خون را باز نموده و ست تزريق (Y) شكل را از محلول مخصوص نرمال سالين و كيسه خون به آنها متصل نمائيد .
• محلول سالين و كيسه خون را از پايه تزريق آويزان كنيد .
• ابتدا كلامپ موجود در مسير نرمال سالين را باز نمائيد
• ست تزريق را با نرمال سالين شستشو دهيد.
• شروع جريان خون به آرامي يعني حدود ۱۵-۱۰ قطره براي ۱۵ دقيقه اول
• در صورت تب ، برافروختگي ، تنگي نفس ، خارش ، سرگيجه و راش جريان خون قطع مي شود و رگ بيمار را با نرمال سالين بازنگه داشته و به پزشك اطلاع داده شود .
• در صورت عدم واكنش به ترانسفوزيون، سرعت آن را افزايش مي دهيم .
• در آخر ترانسفوزيون، علائم حياتي مجدد گرفته خواهد شد و سپس نحوه اجراي ترانسفوزيون، شماره كيسه، زمان شروع و اتمام، مقدار و نوع فرآورده و واكنش هاي بيمار و ميزان سرم تزريقي در گزارش پرستاري ثبت مي شود.

تزريق خون كامل طي ۳۰ دقيقه بعد از خارج شدن كيسه از دماي ۲ تا ۶ درجه و حداكثر طي ۴ ساعت بايد تزريق شود. در دماي محيط خيلي بالا، محدوده زماني تزريق بايد كوتاهتر باشد. پلاكت كنسانتره را بايد به محض دريافت از بانك خون تزريق نمود و بايد ظرف مدت ۲۰ دقيقه تزريق گردد .

پلاسماي تازه منجمد: اين نوع پلاسما را بايد بلافاصله بعد از خارج شدن از حالت انجماد تزريق كرد؛ تا فاكتورهاي انعقادي ناپايدار از بين نروند. براي يك فرد بزرگسال يك واحد بايد طي ۲۰ دقيقه تزريق شود .

اگر فرآورده های خونی از شرایط ذخیره سازی و نگهداری مناسب به دور باشند ، خطر تکثیر عوامل باکتریایی آنها را تهدید کرده و عملکرد و کارایی آنها را مختل می کند .

بیشتر بخوانید: ذخیره سازی فرآورده های خونی

تزریق خون کامل یا گلبولهای قرمز باید طی ۳۰ دقیقه بعد از خارج شدن کیسه از دمای ۲ تا ۶ درجۀ سانتی گراد صورت پذیرد و حداکثر طی ۴ ساعت باید تزریق به طور کامل انجام شود . این محدوده های زمانی برای محیط هایی با دمای معتدل تعیین شده است (دمای ۲۲ تا ۲۵ درجه سانتی گراد). اگر دمای محیط خیلی بالا باشد ، محدودۀ زمانی تزریق باید کوتاه تر شود .

 پلاکت کنستانتره را باید به محض دریافت از بانک خون تزریق نمود ؛ تزریق هر واحد پلاکت کنستانتره باید ظرف مدت حدود ۲۰ دقیقه صورت پذیرد .

این نوع پلاسما را باید بلافاصله بعد از خارج شدن از حالت انجماد تزریق کرد تا فاکتورهای انعقادیِ ناپایدار( فاکتورهای ۵ و ۸ ) از بین نروند ؛ برای یک فرد بزرگسال ، یک واحد FFP ( 200 – ۳۰۰ ml ) باید طی ۲۰ دقیقه تزریق شود .

آلبومین ۵% و ۲۵%  به صورت آمادۀ مصرف در دسترس می باشند و قبل از تزریق نیاز به آماده سازی و یا رقیق کردن ندارند . آلبومین باید به صورت تزریق وریدی مورد استفاده قرار گیرد ؛ در صورت لزوم از آلبومین به عنوان رقیق کنندۀ خون ، پلاسما و یا محلولهای قندی و نمکی نیز استفاده می شود . حجم و سرعت تزریق آلبومین در افراد مختلف و بیماری های مختلف متفاوت بوده و بایستی کاملاً با شرایط بیمار هماهنگ شود . در شرایط معمولی سرعت تزریق آلبومین ۵% در بزرگسالان نباید از ۱۰۰ میلی لیتر در ساعت بیشتر باشد . آلبومین ۲۵% بایستی به آهستگی و به میزان ۲ – ۱ میلی لیتر در دقیقه تزریق شود .

در ترانسفوزیون خون و فرآورده های آن استفاده از آنژیوکت بر اسکاپ وین، ارجحیت دارد؛ چون آنژیوکت ایمنی بیشتری داشته و به رگ‌ها آسیب نمی‌رساند. دو برابر کردن قطر کانولا، سرعت ترانسفوزیون را تا 16 برابر بالا  می‌برد. برای تزریق گلبول قرمز، کاتتر شماره 18 لازم است.تمام فرآورده‌های خونی باید از طریق فیلتر استاندارد (۱۷۰ – ۲۰۰ micrones) تجویز شوند تا لخته‌های فیبرینی بزرگ از فرآورده خونی جدا شوند.

1. استفاده از كاتتر بزرگ ( آنژيوكت طوسي يا سبز ) كانتر كوچك احتمال هموليز را افزايش مي دهد.
2. فيلتر استاندارد خون: تمام فرآورده هاي خوني بايد از طريق فيلتر استاندارد تجويز شوند. هر فيلتر استاندارد خون حداكثر براي 4 واحد خون استفاده مي شود. يك فيلتر استاندارد خون بايد حداقل هر 12 ساعت تعويض شود. در صورتی که میزان جریان خون کم شود، لازم است فیلتر زودتر تعویض گردد. اما در محيط‌هاي خيلي گرم، اين ست باید فواصل زماني كوتاهتر تعويض شود. جهت تزريق پلاكت كنسانتره، بايد از ست تزريق خون يا پلاكت كه با محلول N/S شستشو داده شده است استفاده كرد .از فيلتري كه براي ترانسفوزيون RBC استفاده شده نبايد براي انفوزیون پلاكت استفاده كرد، چون سلولهاي به دام افتاده از منافذ فيلتر عبور نمي كنند.
3. دستكش لاتكس
4. گان و محافظ صورت
5. سرم N/S كه حتماً بايد بر بالين بيمار باشد .

بیشتر بخوانید: ترانسفوزیون خون و فرآورده‌های خونی و مراقبت‌های پرستاری آن

در مورد اطفال لازم است که از پمپ IV برای تنظیم سرعت جریان مایع استفاده شود؛ فیلتر خون پروگزیمال به پمپ قرار داده می‌شود.

این فیلترها به طور مؤثری شروع واکنش‌های تب زای حاصل از تزریق را در بیمارانی که ادامه زندگی آن‌ها به تزریق گلبول قرمز وابسته است، به تأخیر می‌اندازند و می‌توانند از ایجاد واکنش‌های تب زا در تزریق‌های بعدی جلوگیری نمایند.

تزریق گلبول‌های قرمز و پلاکت‌هایی که گلبول‌های سفید آن‌ها گرفته شده، می‌تواند از تولید آنتی بادی‌های ضد گلبول سفید، در بیمارانی که به دفعات از فرآورده‌های خونی استفاده می‌نمایند، جلوگیری نماید. استفاده از این فیلترها در پیشگیری از انتقال ویروس سایتومگالوویروس بسیار مؤثر است.

گرم کردن خون به طور روتین توصیه نمی شود. دمای خون گرم شده نباید از 42 درجه فراتر رود. درصورتی که خون گرم شود اما از آن استفاده نشود، نباید آن را در موارد دیگر مصرف کرد و به عبارتی آن خون بلااستفاده است. هرگز خون را در ظرف حاوي آب داغ يا دستگاه مايكروويو قرار ندهيد چون باعث هموليز RBC و آزاد سازي يون پتاسيم مي شود.

شواهدی بر تأیید سودمندی گرم کردن خون در ترانسفوزیون آهسته و تدریجی خون وجود ندارد. خون سرد می‌تواند در رگی که تزریق از آن راه صورت می‌گیرد، اسپاسم ایجاد کند؛ در چنین شرایطی بهتر است از حوله گرم و خشک به طور موضعی استفاده شود. گزارش‌های موردی نشان می‌دهند که تزریق خون سرد با سرعت بیش از 100میلی لیتر در دقیقه، باعث ایست قلبی می‌شود. شاید گرم نگه داشتن خودِ بیمار، از گرم کردن خون تزریقی مهم تر باشد. به هر حال، برای جلوگیری از هیپوترمی یا تروژنیک، افزایش درجه حرارت مرکزی بدن، در فرد مبتلا به هیپوترمی و به منظور پیشگیری از اختلالات انعقادی ناشی از تجویز خون و مایعات سرد به بیماران ترومایی، گرم کردن مایعات وریدی و فرآورده‌های خونی اندیکاسیون دارد.

در موارد زیر گرم کردن خون، بیشتر توصیه می‌شود:

• بزرگسالان: بیشتر از 50 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در ساعت
• اطفال: بیشتر از 15 میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در ساعت

خون را تنها باید در گرم کننده‌های خون گرم کرده و به دمای مناسب برسانید. این دستگاه باید به دماسنج قابل رؤیت و زنگ خطر مجهز بوده و به طور منظم کنترل و بررسی شود. هرگز نباید خون را در ظرف حاویِ آب داغ یا دستگاه مایکروویو قرار داد؛ چون باعث همولیز گلبول‌های قرمز و آزاد سازی یون پتاسیم شده که جان بیمار را به خطر می‌اندازد.

هیچ فرآورده دارویی و هیچ محلول تزریقی به غیر از سالین ایزوتونیک (NACL 0.9%)، پلاسما، آلبومین ۵% و مشتقات پروتئینی پلاسما را نباید به فرآورده‌های خونی افزود. محلول رینگر لاکتات، حاوی کلسیم بوده و باعث لخته شدن خون سیتراته می‌شود. محلول دکستروز ۵% می‌تواند باعث لیز گلبول‌های قرمز شده و اگر طی تزریق، واکنشی رخ دهد، نمی‌توان مشخص کرد که علت آن، خونِ تزریقی، دارویِ اضافه شده و یا هر دوی آن‌ها می‌باشد. اگر قرار است نوعی مایع داخل وریدی غیر از سالین ایزوتونیک ( NACL 0.9% ) یا آلبومین به همراهِ فرآورده خونی تجویز شود، ترجیحاً جهت جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی باید از رگ جداگانه‌ای برای تزریق آن‌ها استفاده نمود.

بیشتر بخوانید: انواع سرم، کاربرد و مراقبت‌های پرستاری