یبوست

این مقاله جهت آموزش به بیمار تهیه شده است. یبوست یعنی اجابت مزاج کمتر از سه بار درهفته. درهنگام یبوست، مدفوع خشک شده ودفع آن سخت می‌شود. بعضی ازمردم فکر می‌کنند؛ که اگر روزی یکبار دفع نداشته باشند به یبوست دچار شده اند. اما دفع طبیعی مدفوع ممکن است ۳بار در روز یا ۳بار درهفته باشد و این به شخص بستگی دارد.

یبوست یک نشانه است نه بیماری. تقریبا هرکس درزندگی خود یکبار یبوست را تجربه می‌کند. بیشتر یبوست‌ها موقتی بوده وجدی نمی‌باشند. از نظر تعریف کلینیکی یبوست شامل دو نشانه از نشانه‌های زیر برای حداقل ۱۲ هفته می‌باشد. (پی درپی و متوالی بودن ضروری نیست.)

• احساس فشار در هنگام اجابت مزاج
• مدفوع سفت و سنگین
• احساس دفع ناقص
• احساس گرفتگی و انسداد مقعد
• دفع مدفوع کمتر از سه بار درهفته

با عبورغذا از روده بزرگ، آب آن جذب شده ومواد زائد (مدفوع) تشکیل  می‌شود. انقباض ماهیچه‌های روده بزرگ ، مدفوع را به سمت مقعد هل می‌دهد. یبوست وقتی اتفاق می‌افتد که روده بزرگ بیش از معمول آب جذب کند و یا ماهیچه‌های آن به آرامی منقبض شده یا تنبل شوند. در این صورت مدفوع بسیار کند از روده بزرگ عبورمی‌کند و در نتیجه سخت و خشک می‌شود.

عوامل شایع ایجاد یبوست عبارتند از :

1. نبود فیبرکافی (میوه، سبزی، غلات) دررژیم غذایی، مصرف زیاد چربی و غذاهای آماده (fast food)، مصرف زیاد غذاهای نرم و مایع بدلیل کهولت سن.
2. نادیده گرفتن انقباضات مربوط به دفع (بدلیل عدم تمایل به استفاده از سرویس‌های بهداشتی بیرون از منزل، احساس استرس و یا گرفتاری زیاد و…)
3. عدم مصرف کافی آب و مایعات: مایعات و غذاهای روان، حجم مدفوع را زیاد کرده و سبب دفع آسانتر می‌گردند.
4. فقدان فعالیت فیزیکی (مخصوصا درسالمندان)
5. داروها
6. سندرم روده تحریک‌پذیر
7. تغییرات در زندگی روزمره مانند حاملگی، کهولت سن و سفر
8. استفاده نادرست از داروهای ملین
9. ازدست دادن آب                       
10. مشکلات روده بزرگ
11. بیماری های خاص یا موضعی مثل سکته مغزی (بسیار شایع)
12. مشکلاتی درکارکرد روده (یبوست مزمن بدون دلیل)
13. مایعاتی که حاوی کافئین هستند مثل قهوه، نوشابه های گازدار و الکل، خود موجب از دست دادن آب و بدتر شدن علائم یبوست می‌شوند.

فیبر قسمتی از میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات است که بدن نمی‌تواند آنها را هضم کند. مردمی که فیبرزیادی در رژیم غذایی مصرف می‌کنند؛ کمتر به یبوست دچارمی‌شوند. شایع‌ترین دلیل یبوست، رژیم غذایی است که درآن میزان فیبرکم و میزان چربی‌ها زیاد باشد؛ مانند پنیر، تخم مرغ و انواع گوشت.

داروهایی که می‌توانند سبب یبوست شوند شامل موارد زیر هستند:

1. داروهای مسکن (مخصوصا داروهای خواب آور)
2. آنتی اسیدهایی که حاوی کلسیم وآلومینیوم باشند.
3. داروهای فشارخون                
4. داروهای ضددرد عضلانی
5. داروهای ضد پارکینسون
6. مکمل آهن 
7. داروهای ضدافسردگی
8. داروهای ضدتشنج
9. داروهای مدر (داروهایی که حجم ادرار را زیاد می‌کنند.)

به عنوان مثال درطول بارداری، زنان بدلیل تغییرات هورمونی و فشارهایی که رحم به روده می آورد؛ ممکن است به یبوست مبتلا شوند. بالارفتن سن نیز سبب کم شدن فعالیت روده و انقباض ماهیچه‌های آن می‌شود. علاوه براین مردم وقتی به سفر می‌روند، بیشتر به یبوست مبتلا می‌شوند . زیرا رژیم غذایی طبیعی و جریان معمول زندگی آنها از بین می‌رود.

اعتقاد عموم مردم بر این است که باید یکبار در روز دفع داشته باشند. در غیراینصورت از مسهل استفاده می‌کنند؛ اما استفاده ازمسهل‌ها می‌تواند به شکل عادت درآید و باید حتی الامکان از این کار پرهیز کرد.

پزشک ممکن است از بیمار بخواهد تا یبوست خود را از نظر مدت ظهور نشانه ها، تغییرات اجابت مزاج، غلظت مدفوع، حضور خون درمدفوع و عادات دفعی خود را توصیف کند. ثبت عادات غذایی، داروها و سطح فعالیت فیزیکی درتشخیص علت بیماری به پزشک کمک خواهدکرد.

بررسی دستگاه گوارش تحتانی با استفاده از دستگاه مجهز به دوربین کوچک را با توجه به محل مورد بررسی سیگموئیدسکوپی یا کولونوسکوپی می گویند.

شب قبل ازکولونوسکوپی یا سیگموئیدسکوپی، فرد معمولا شام آبکی می‌خورد و صبح روز بعد تنقیه می‌شود. برای انجام سیگموئیدسکوپی پزشک از یک لوله بلند و قابل انعطاف که لامپی درانتهایش دارد استفاده می‌کند. برای دیدن مقعد و روده بزرگ قبل از بررسی به بیمار مسکن می‌دهند.

ابتدا پزشک مقعد را بوسیله دستکش و انگشتان چرب می‌کند؛ سپس دستگاه را از سوراخ مقعد رد می‌کند. این عمل ممکن است سبب فشار در شکم و یا احساس حرکت روده شود. پزشک ممکن است روده بزرگ را با هوا پرکند تا تصویر بهتری بدست آورد. هوا ممکن است سبب انقباض عضله به میزان ناچیزی شود.

برای انجام کولونوسکوپی نیز پزشک از یک لوله بلند و قابل انعطاف که لامپی درانتهایش دارد؛ استفاده می کند تا تمامی روده بزرگ را ببیند. این لوله ازسیگموئیدسکوپ بلندتر بوده و کولونوسکوپ نامیده می‌شود. درطول بررسی بیمار به یک سمت می‌خوابد وپزشک لوله را از مقعد بیمار وارد روده بزرگ بیمار می‌نماید. اگر چیز غیرطبیعی دیده شود؛ پزشک می‌تواند از کولونوسکوپ استفاده کند. تا مقداری از بافت را برای انجام آزمایش بردارد (به این کار بیوپسی یا تکه برداری گفته می‌شود).

اگرچه درمان بستگی به علت، سختی و تداوم یبوست دارد؛ ولی در بیشتر مواقع تغییر در رژیم‌غذایی و طریقه زندگی در بهبود علایم کمک کرده و سبب جلوگیری از تکرار مجدد این بیماری می‌شود.

رژیم غذایی با مقدارکافی فیبر (۲۰ تا۳۵ گرم در هر روز) سبب می‌شود؛ که مدفوع حجیم روان و نرم شود. پزشک یا کارشناس تغذیه می‌تواند یک رژیم غذایی مناسب را توصیه کند. غذاهایی که مقدار بالایی فیبر دارند شامل باقلا و لوبیا، حبوبات و سبوس غلات و حبوبات، میوه‌ها و سبزی‌های تازه مثل مارچوبه، کلم بروکلی، کلم و هویج می‌باشند. برای کسانیکه مستعد یبوست هستند؛ محدودکردن غذاهایی که مقدارکمی فیبر دارند یا اصلا فیبر ندارند مثل بستنی، پنیر، گوشت و غذاهای کنسرو شده خیلی مهم است.

تغییرات دیگری که ممکن است به درمان و پیشگیری از یبوست کمک کنند؛ شامل نوشیدن آب و مایعات کافی مثل آب میوه و سبزی و سوپ‌های ساده که سبب از دست رفتن آب نمی‌شوند و نرمش و ورزش روزانه است؛ هم چنین فرد باید زمان کافی برای انجام عمل دفع اختصاص دهد. احساس اجابت مزاج را نباید نادیده گرفت.

اکثر کسانیکه بندرت دچار یبوست می‌شوند؛ نیاز به داروی ملین ندارند. اما کسانی که رژیم غذایی درستی داشته و شیوه زندگی خود را نیز تغییر داده اند و هنوز هم به یبوست دچارمی‌شوند ممکن است برای مدت محدودی نیاز به استفاده از داروهای ملین داشته باشند. درکودکان، درمان کوتاه مدت با داروهای ملین با ثابت نگه داشتن عادات روده، می‌تواند در پیشگیری از یبوست موثر باشد.

وقتی بیمار به داروهای ملین نیاز دارد؛ پزشک باید میزان و نوع آن را مشخص کند.

ملینهای خوراکی به صورت مایع، قرص، پودر و دانه‌های ریز وجوددارد و به روش‌ها مختلفی عمل می‌کنند.

درمان یبوست ممکن است به طرق خاصی انجام گیرد. برای مثال ممکن است پزشک دستور قطع استفاده از دارو را داده و یا انجام عمل جراحی را برای درست کردن مشکلات مقعد مثل بیرون زدگی مقعد توصیه کند.

برداشتن روده بزرگ بوسیله جراحی، ممکن است برای کسانی که به عوارض شدیدی دچار شده اند که منجر به بی فعالیتی روده بزرگ شده است؛ توصیه شود. با این وجود منفعت این جراحی باید در مقابل زیان‌ها و عوارضش که شامل درد شکم و اسهال است؛ سنجیده شود.

گاهی اوقات یبوست می‌تواند موجب گرفتاری‌های پیچیده‌ای گردد، ازآن جمله هموروئید (بواسیر) است که منجر به فشار در هنگام دفع مدفوع و یا خراشیدگی و پارگی پوست اطراف مقعد می‌شود. وقتی مدفوع حجیم و سخت به مقعد فشار می‌آورد؛ ممکن است سبب خون در مدفوع گردد. بعضی اوقات کشیدگی سبب می شود؛ مقداری از آستر مخاط روده از مخرج خارج شود. این حالت بیرون زدگی یا پرولاپس خوانده می‌شود که ممکن است باعث ترشح موکوس از مقعد شود.

یبوست ممکن است سبب شود مدفوع سخت در روده مانده و فعالیت طبیعی روده برای دفع آن کافی نباشد. این حالت تجمع مدفوع نامیده می‌شود؛ که اغلب در بچه ها و سالمندان اتفاق می‌افتد.

تنها پزشک می‌تواند داروهای مناسب را برای درمان بیماری شما تجویز کند؛ لذا از مصرف خودسرانه دارو بپرهیزید.