آموزش سلامت – فصل دوم (طرح درس- رسانه های آموزشی- مشاوره- مهارتهای پایه)

مرحله سوم – جمع آوری اطلاعات و تهیه محتوای و طرح درس:

‌ قدم بعدی شناسایی آنچه که یک فرد نیاز دارد که بداند ، باور داشته باشد و مهارتهایی که او باید برای اجرای رفتار کسب نماید ،‌می باشد . مثلاً گیرندگان خدمت با فشار خون بالا احتمالاً نیاز به دانستن آناتومی و فیزیولوژی سیستم قلبی و عروقی ندارند ولی نیاز به دانستن مؤثرترین راه های ترک سیگار و حفظ آن را دارند . آنها نیاز به مهارتهایی در شناسایی فشار اجتماعی برای مصرف بیش از حد غذا و سیگار دارند . آنها نیاز دارند ،‌بدانند که چگونه محرکهای محیطی برای سیگار کشیدن و خوردن را تغییر دهند .

برای موافقت کردن با مصرف داروی مناسب گیرنده خدمت باید بداند که در چه وقت ؟ چه مقداری از آن را مصرف نماید . بعضی وقتها ،‌محتوای آموزشی از قبل تعیین شده است و اغلب برای یادگیری دانش و مهارتهای مورد نیاز گیرندگان خدمت ،‌لازم است که از مطالعات انجام شده در مورد محتوای آموزشی مورد نیاز گروه های مختلف آنان چیزهایی بدانیم .

ملاک انتخاب محتوا همان ضرورت یادگیری مهارت و یا دانش جدید است که به سه دسته تقسیم بندی شده است :

۱ – محتوایی که فراگیر باید بداند (Must to know  )

شامل آن دسته از دانش ،‌نگرش و مهارتهایی است که یادگیری آنها برای ایجاد رفتار جدید در فراگیران، ‌لازم و ضروری است که باید در اولویت برنامه آموزش قرار گیرند .

۲ – محتوایی که فراگیر بهتر است بداند (Useful to know )

شامل آن دسته از دانش ،‌نگرش و مهارتهایی است که مرتبط با رفتار مورد انتظار است و دانستن آنها برای انجام رفتار جدید مفید است اما یادگیری آنها یک ضرورت فوری نیست .

۳ – محتوایی که فراگیر خوب است بداند (Nice  to know )

شامل دانش ،‌نگرش و مهارتهایی است که مرتبط با موضوع مورد بحث است اما یادگیری آنها به طور مستقیم برای انجام کار ضروری نیست .

طرح درس:

صاحبنظران آموزش به روشنی بیان داشته اند که هر گونه فعالیت آموزشی بدون برنامه مدون به سامان نخواهد رسید . .طرح درس عبارت است از برنامه ریزی و سازمان دادن به مجموعه فعالیتهایی که معلم در رابطه با هدفهای آموزشی ، محتوای درس و تواناییهای فراگیران برای یک زمان مشخص تدوین می کند . .طراحی آموزشی فرصت می دهد که مربی به هدفهای تربیتی و کلی و تخصصی خود توجه بیشتری کند  و رابطه نزدیک بین تدریس وهدفهای نامبرده برقرار سازد . مربی با تدوین طرح درس خود را موظف می سازد که برای رسیدن  به اهداف از وسایل و روشهایی مناسب استفاده کند و مواد آموزشی را با توجه به نیازهای فراگیران هماهنگ سازد و نهایت صرفه جویی در انرژِی و وقت را داشته باشد.

مزایای نوشتن طرح درس :

– پیش بینی و تنظیم فعالیت هایی است که آموزش دهنده از پیش برای رسیدن به یک یا چند هدف آموزشی ویژه تدارک می بیند .

– موجب میشود فعالیت های ضروری آموزشی به ترتیب یکی بعد از دیگری در مراحل و زمان های مشخص و به شیوه ای منطقی پیش ببرد (به فعالیت های آموزشی نظم می دهد )

– محتوای آموزشی به صورت استاندارد تهیه می شود .

– وظیفه آموزش دهنده و آموزش گیرنده را مشخص می کند .

– توجه آموزش دهنده را به انتخاب روش های مناسب جلب می نماید

– امکان استفاده از وسایل کمک آموزشی را فراهم می کند .

– برای طرح سئوالات ارزشیابی ارزشمند است .

اجزای طرح درس:

– مشخصات کلی

– تعیین اهداف

– رئوس مطالب

– روش های آموزشی

– برآورد زمان

– منابع آموزشی مورد نیاز

– تکالیف فراگیران

– روش ارزشیابی

یک نمونه طرح درس:

عنوان دوره :  تغذیه کودکان زیر دو سالجمعیت هدف : مادران دارای کودک زیر دوسالعنوان درس: تغذیه تکمیلی تاریخ:  ۲۳ / ۱۱ / ۸۸
اهداف اموزشی:    در پایان این درس فراگیر باید……….۱- اهمیت تغذیه تکمیلی را توضیح دهد.۲- زمان شروع تغذیه تکمیلی را بیان کند. ۳-غذاهای تکمیلی را به طرز صحیح در منزل تهیه نماید .
منابع مورد نیاز	مدت	روش ارایه	رئوس کلی مطالب
اورهد ,تابلوی اموزشیاورهد  ,منحنی رشد	۵دقیقه۱۵دقیقه	سخنرانی ,پرسش و پاسخبحث گروهی ,پرسش و پاسخ	بیان و اهداف سخنرانینیازهای غذایی کودکان زیر دوسال
تکالیف فراگیران:تهیه غذاهای تکمیلی با توجه به دستورالعمل داده شده توسط اموزش دهنده
روش ارزشیابی:-مقایسه سطح اگاهی فراگیران قبل و بعد از جلسه اموزشی با طرح سئوال– مشاهده رفتار فراگیران هنگام تهیه غذاهای تکمیلی که توسط اموزش دهنده مشخص می شود

 

مرحله چهارم –  انتخاب روش و رسانه های آموزشی:

حالا که اهداف نوشته شده و محتوای برنامه انتخاب شده اند ،‌ قدم بعدی ، انتخاب روش ورسانه ها ی آموزشی است . این بخش شامل دو مبحث می باشد :

الف : انتخاب روش ها و تکنیک های آموزش

روش آموزشی ، استراتژی یا تاکتیکی است که برای ارایه محتوا انتخاب می شود به طوری که فراگیران به اهداف آموزشی برسند . عوامل متعددی در انتخاب روشهای آموزشی مؤثرند که از جمله می توان به اهداف آموزشی ، محتوا ، آموزش دهندگان ،‌فراگیران و نیازهای عملی اشاره نمود . استفاده از انواع مختلف روشها و تکنیک های آموزشی نه تنها علاقه فراگیران را افزایش می دهد بلکه کارایی برنامه را نیز افزایش می دهد و فراگیران را به مشارکت فعال تشویق می کند . آشنایی با روش های آموزش می تواند در برنامه ریزی آموزش و نیل به اهداف آموزش کمک بسیار مؤثری نماید

در آموزش سلامت روش انتخابی باید متناسب با موقعیت و مشکل بوده و یا دقت انتخاب شود . افرادی که در طراحی برنامه های آموزش سلامت شرکت می کنند باید برای حل مشکلات تصمیم بگیرند که از کدام روش به منظور کمک در حل مشکلات رفتاری استفاده نمایند . در اجرای برنامه های آموزش سلامت طیف وسیعی از روشها و فنون آموزشی مورد استفاده قرار می گیرند که تقسیم بندی کلی آنها به شرح زیر است :

۱ – آموزش فردی ، آموزش چهره به چهره و مشاوره فردی از جمله آموزش فردی هستند .

۲ – آموزش گروهی ؛ شیوه های عمده و متداول در آموزش گروهی عبارتند از سخنرانی بحث گروهی ، ‌ایفای نقش ،‌نمایش عملی ،‌ داستان گویی ، و…….

۳ – آموزش سلامت به جوامع ؛‌توانمند سازی جوامع برای دستیابی به مهارتهای لازم جهت ارتقای سلامت ، هدف اصلی در آموزش سلامت به جوامع است .

هرکدام از این روشها مزایا و محدودیت های خاص خود را دارد و در شرایط و موقعیت های مختلف می توان مناسب ترین آنها را انتخاب نمود .

 

آموزش سلامت فردی :

آموزش چهره به چهره و مشاوره فردی از روشهای متداول آموزش سلامت فردی هستند .

مشاوره :

مشاوره به مجموعه فعالیتهایی اطلاق می شود که در جریان آن ،‌فردی را در غلبه بر مشکلاتش یاری می دهند . در طی فرآیند مشاوره ،‌فردی که نیاز دارد (یعنی مراجع ) و فردی که حمایت ،‌راهنمایی و ترغیب فراهم می کند (یعنی مشاور ) با یکدیگر ملاقات ،‌بحث و گفتگو می کنند به نحوی که مراجع نسبت به توانایی خود برای درک واقع بینانه و جامع تر مسأله ،‌یافتن راه حل ها و تصمیم گیری برای حل مشکل اعتماد کسب می کند. مشاوره یک فرآیند تعاملی و پویا است که با گفت و گو در باره نگرانی ها ،‌مسایل ،‌روابط ،‌احساسات و رفتارها آغاز می شود و در طی آن ،‌راه حل های جدید تکوین یافته و مراجع برای انتخاب راه حل مناسب ،‌تصمیم گیری و در اجرای آن یاری و حمایت می شود . مشاور به کسی گفته می شود که به مراجع در شناخت ، ‌درک ، و شناخت  مسایل مرتبط با سلامتی و سپس انتخاب راه حل و شیوه عمل مناسب کمک می کند .

مشاوره مؤثر ،‌نیازمند داشتن شناخت و درک مناسب از ویژگی ها ،‌نیازها و اقابلیتهای مراجعان و وضعیت هایی است که خود را در آنها می بینید مشاوران نمی توانند ،‌زندگی مراجعانشان را تغییر دهند اما می توانند آنان را در به دست آوردن شناخت بهتر ،‌اعتماد به نفس ،‌مهارتهای حل مسأله و خود کارآمدی حمایت و یاری کنند .

مشاوره ،‌یکی از کارآمدترین روشهای آموزش سلامت برای کمک به افراد و خانواده ها است . در طول مشاوره ،‌ شخص نیازمند و کسی که حمایت و تشویق را ارایه می نماید (یعنی مشاور) ، به نحوی با یکدیگر ملاقات و بحث میکنند که شخص نیازمند اعتماد به نفس لازم برای یافتن راه حل مشکلاتش را کسب می کند . مشاوره بستگی زیادی به مهارتهای ارتباطی و برقراری ارتباط دارد . فرصت های ممکن برای مشاوره در هر زمان که با افراد . خانواده ها کار می کنیم ،‌به وجود می آید . مثلاً با بیماران در مرکز بهداشت ، با دانش آموزان در مدرسه ،‌هنگام بازدید منزل و مواردی از این قبیل مشاوره به عنوان بخشی از درمان و یا مراقبت ارایه شده به بیمار و یا فرد دارای مشکل محسوب و در ضمن بخش مهمی در پیگشیری از بیماری و ارتقای سلامت به شمار می رود زیرا به مردم کمک می کند تا بفهمند که چگونه از طریق تلاش های خویش می توانند از بروز بیماری اجتناب نموده و سطح زندگی شان را ارتقا بخشند .

مشاوره به معنی انتخاب است و نه زور و توصیه یک کارمند بهداشتی ممکن است تصور کند که توصیه اش ،‌معقول به نظر می رسد اما ممکن ایت با موقعیت خاص کسی که توصیه اش را دریافت می کند ، ‌مناسب نداشته باشد .

اصول و قواعد مشاوره :

۱ – مشاوره مستلزم برقرای رابطه مؤثر با مراجعان است: کارل راجرز سه ویژگی اساسی را برای اثر بخشی مشاوره تعریف کرده است ؛ هم دلی صداقت و احترام مثبت غیر شرطی ، هم دلی به معنای توانایی درک احساسات و تجربیات مراجعان ، همان گونه که خود آنان احساس می کنند ، می باشد به عبارتی فرد خود را جای دیگری قرار دهد . مسایل را از زاویه چشم او بنگرد . صداقت و خلوص نیت نیز از ضروریات کار مشاوره است و اعتماد و اطمینان مراجعان به آن وابسته است . احترام مثبت غیر شرطی به معنی احترام و توجه کامل به ارزش و حریم فرد ،‌ بدون در نظر گرفتن فاصله اقتصادی اجتماعی و اینکه شما او را دوست دارید یا خیر ،‌با دیدگاه و رفتاری موافق هستید یا نه ، می باشد .این حالت برای آشکار ساختن مسایلی که به باورز مراجعان مورد اما مورد تأیید دیگران نیست ،‌لازم است .

۲ – برنامه مشاوره باید مبتنی و تناسب با نیازها و ویژگی های منحصر به فرد مراجع و محیطی باشد که در صدد خدمت به آنها است . : مشاوران باید به نیازهای روانی – اجتماعی ،‌مالی و معنوی مراجع توجه کنند بین مسایل مرتبط با سلامتی و محیط روانی اجتماعی (شامل روابط و پیوندهای خانوادگی و اجتماعی) تأثیر و تأثر متقابل وجود دارد ،‌از این رو بسیار مهم است که نسبت به محیط روانی اجتماعی مراجع و نیز محیطی که مشاوره در آن انجام می شود ،‌هوشیار باشیم .

۳ – مشارکت فعال مراجع و خانواده ها در تمام مراحل مشاوره لازم است : مشاوره ،‌انجام چیزی برای مراجع یا به جای وی نیست بلکه فرآیند مشاوره ارایه کمک و حمایت از مراجعان است تا ابعاد و پیامدها های مشکلات خود را واقع بینانه درک کنند ،‌راه حل هایی را بیابند و آنگاه برای انجام راه حلی که بر می گزینند ،‌آگاهانه تصمیم بگیرند . از این رو روشن است که مشاوره بر مشارکت مبتنی است و باید مراجعان را برای قبول مسئولیت ترغیب کرد .

۴- برنامه ریزی و تهیه طرح یا نقشه ایمشتمل بر اهداف و مقاصد ویژه و دست یافتنی برای کل مشاوره و هر یک از جلسات مفید و ضروری است: این کار احتمال توافق مشاوره و مراجع را درباره آنچه که قرار است،انجام شود و همچنین امکان ارزیابی پیشرفت مشاوره را افزایش می دهد .داشتن طرح برای هر جلسه به معنی تصورات و سوگیری های از قبل تعیین شده و غیر قابل انعطاف یا تعیین راه حل نیست بلکه به هدایت جریان مشاوره و اثر بخشی آن کمک می کند .

۵ – برخورداری از دانش و مهارت کافی در استفاده مناسب از نظریه های روانشناختی و مشاوره: این امر ،به بهبود فرایند مشاوره و جلوگیری از سر در گمی در جلسات کمک می کند .

۶– مشاوره در محیط های ارایه خدمات سلامتی به تشریک مساعی سایر ارایه دهندگان مراقب بهداشتی نیاز دارد.

۷- مشاوره باید همواره در ارتباط با مراجعان و وضعیت آنها واقع بین باشد واز هر گونه پیش فرض وپیش داوری در باره دانش ،نگرانی ها،علایق ودیدگاه های مراجعان خودداری کند.

۸– زبان ،باید دقیق ومناسب استفاده شود: آنچه در طی جلسه مشاوره و تعامل با مراجع گفته می شود ویا به صورت غیر کلامی بروز می کند ،متضمن پیام است و ممکن است ادراک وپاسخ هارا تغییر دهد.

۹– فرایند مشاوره باید در نهایت به پذیرش مسئولیت و تصمیم گیری آگاهانه توسط خود مراجع منجر شود: بدین منظور باید به ارتقای شناخت ودرک ،بهبود نگرش و یادگیری مهارت های حل مساله او کمک کرد. با این تلاش ها ،یکی از نتایج مشاوره برای مراجع ،تقویت اعتماد به نفس در او است.

۱۰– راز داری و حفظ محرومیت : در جریان مشاوره اطلاعات زیادی در باره مشکلات و مسایل خصوصی واحتمالا پریشان کننده مراجعان برای مشاوران بیان می شود این اطلاعاتباید در مقابل دیگران وحتی بستگان مراجع به عنوان راز حفظ شود،در غیر این صورت به اعتماد مراجع به مشاوره خدشه وارد می شود.

۱۱- طلاعاتی که ارایه میشود باید صحیح،روشن دقیق و مناسب باشند.

آموزش چهره به چهره :

آموزش چهره به چهره جزء بهترین  روشهای آموزش از نظر ایجاد تغییر رفتاردر فراگیران می‌باشد. در این نوع آموزش مربی و‌آموزش گیرنده به طور مستقیم و رودر رو (face to face) با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند وفراگیر آزادانه اجازه صحبت، پرسش و ارائه نظر دارد.  بزرگترین مزیت آموزشی آن به صورت انفرادی است که می‌توان با افراد بحث و گفتگو کرد و آنها را تشویق نمود که رفتار خود را دگرگون سازند. آموزش انفرادی فرصتی پیش‌ می‌آورد تا پرسشهایی در مورد علائق ویژه فراگیر مطرح شود. محدودیت آموزش انفرادی چهره به چهره آن است که شمار گیرندگان آموزشی محدود است و تنها کسانی آموزش می‌بینید که با آموزشگر در تماس باشند.

در آموزش چهره به چهره اصولی باید رعایت شودکه برخی از آن اصول عبارتند از:

1. احترام به فراگیر
2. وقت کافی جهت مشکل مطرح شده از طرف فراگیر
3. اجازه سوال به فراگیر در حین آموزش
4. ارایه توصیه های مشخص و دقیق و مرتبط با شرایط فراگیر
5. به کاربردن کلمات ملموس و متناسب با سطح سواد و درک فراگیر
6. واضح و شمرده صحبت کردن و استفاده ا زافعال معلوم به جای افعال مجهول
7. نگاه کردن به فراگیر هنگام صحبت کردن با او
8. سوال از فراگیر به منظور کسب اطمینان از درک صحیح او از مطالب
9. تعیین قرار ملاقات بعدی با فراگیر برای پیگیری مشکل او

انواع روش های آموزش گروهی :

1. سخنرانی یا کنفرانس درسی
2. بارش فکری و ابتکارات ذهنی (Brain storming)
3. نمایش و اجرای تمرین های عملی ( Demonstration )
4. مباحثه
5. پرسش و پاسخ
6. ایفا نقش در نمایش ( Role Plying )
7. بازدید از صحنه های واقعی
8. داستان گویی و نمایش

در این قسمت بطور خلاصه با یکی از روش های آموزشی که بیشتر استفاده می شود ، آشنا می شویم  :

سخنرانی :

متداول ترین روش مورد استفاده ، ساده ترین و قدیمی ترین روش آموزشی ، سخنرانی است اما ممکن است موثرترین روش نباشد . سخنرانی ارائه رسمی اطلاعات توسط آموزش دهنده است و فراگیر ان می توانند گوش دهند ، مشاهده کنند و مفاهیم و اصول و روش های ارائه شده را بفهمند .

مهم ترین مزایای روش سخنرانی  :

1. توانایی مربی در برنامه ریزی و هدایت فراگیران در راستای اهداف آموزشی
2. ارایه مطالب زیاد در مدت کوتاه
3. آموزش فراگیران زیاد در مدت کوتاه
4. هزینه بر نمی باشد و سود و زیانی مطرح نمی باشد .

معایب روش سخنرانی  :

1. مشارکت و فعالیت کم فراگیران و ارتباط یک طرفه
2. دشواری در یادداشت برداری و توجه و گوش دادن همزمان به سخنران
3. خمودگی و خواب آلودگی در فراگیران اگر مربی فعال و محرک نباشد .
4. این روش قادر به تغییر نگرش و نهایتاً ایجاد رفتار جدید نمی باشد .
5. آموزش عملی کمتر وجود دارد .
6. دشواری در ارزیابی فراگیران در درک و فهم مطالب
7. یادگیری مشکل در زمانی که مربی مهارت کلامی موفق و جذاب نداشته باشد.

نحوه ارتقای توانایی روش سخنرانی :

1. محدود کردن زمان سخنرانی ( ۲۰ دقیقه )
2. تشویق به مشارکت فراگیران با طرح سوال
3. بکار بردن وسایل کمک آموزشی به منظور افزایش حافظه فراگیران و کمک به تفهیم موضوع و ایجاد فضای مطلوب آموزشی ( نظیر اورهد ، اسلاید ، رایانه و …)
4. از اطاله کلام بپرهیزید و فقط نکات ضروری را ارایه کنید و نکات مهم را تکرار کنید.
5. مثال هایی مرتبط با فراگیران بزنید و از کلمات ساده استفاده کنید .
6. در ابتدا و انتهای جلسه ، خلاصه ای از موضوع را ذکر کنید .
7. در صورت امکان اجازه تمرین عملی به فراگیران بدهید.
8. بلند و واضح صحبت کنید اجازه دهید فراگیران یادداشت بردارند .
9. برای اطمینان از فهم مطالب به صورت فراگیران نگاه کنید و سوالاتی از آنها بپرسید. به تک تک افراد حاضر در کلاس نگاه کنید .

ب ) انتخاب رسانه آموزشی :

تعریف رسانه :

رسانه ها در لغت واسطه ،وسیله ،ماده واسط ،رابط دو چیز ،حد فاصل و بالاخره وسیله نقل وانتقال تعریف شده است.Medium مفرد  Media یا رسانه به معنای یک نشریه ،یک ایستگاه یا نشریه مجزا می باشد .رسانه آموزشی ابزاری برای ارایه آموزش به فراگیر و طبیعتا جزیی از فرایند آموزش و تکنولوژی است ،نه تمام آن .به عبارت دیگر چنانچه (آموزش)کالا ،(فراگیر)مصرف کننده،(رسانه)وسیله و آموزش را کالای مصرفی بدانیم،رسانه وسیله ای است که کالا را از محل توید یا توزیع انتقال داده و سبب ارایه کالا به مصرف کننده یا آموزش به فراگیر است .با توجه به تعریف فوق در بسیاری از موارد که عامل اصلی آموزش معلم است ،رسانه آموزشی همان آموزش دهنده خواهد بود ودر صورتی که فراگیر تمام آموزش را از تلوزیون دریافت کند،در این صورت رسانه آموزشی تلوزیون است . رسانه های آموزشی ،دیگر وسایل و موادی در حمایت از آموزش نیستند بلکه رسانه ها خود نیز داده های آموزشی می باشند .بنابر این رسانه آموزشی به کلیه امکاناتی اطلاق می شود که می توانند شرایطی را به وجود آورندکه تحت آن شرایط فراگیران قادرنددرکی کامل از اطلاعات ،رفتار و مهارت های جدیدی به دست آورند. تجارب متعدد نشان داده است که استفاده از رسانه ها در میزان یادگیری فراگیران اثر می گذارد و از طرف دیگر از طول زمان لازم برای آموزش می کاهد.

عوامل موثر در انتخاب رسانه های آموزشی :

علاوه برویژگی های فراگیران ،عوامل موثر دیگری نیز در انتخاب رسانه های آموزشی دخیل می باشد:

۱-هدف های آموزشی : هیچ رسانه ای نیست که رسیدن به کلیه بازده ها ی یادگیری را تضمین کند ولی به نظر می رسد که برخی از آنها برای رسیدن به برخی از هدف ها ،مناسب ترند.مثلا رسانه های دیداری ثابت برای یادگیری اطلاعات کلامی ،رسانه های شنیداری برای یادگیری اطلاعات کلامی و مهارت های ذهنی ،رسانه های شنیداری –دیداری شفاف و غیر شفاف ثابت برای تمیز دادن انواع محرکهای دیداری وشنیداری مناسب تر هستند

  ۲-ویژگی های یادگیرندگان: یکی از ویژگیهای یاد گیرندگان که در انتخاب رسانه ها تاثیر می گذارند ،سن آنها است . کودکان کم سن بیشتر از طریق کار با اشیا ی واقعی یاد می گیرند.یادگیرندگانی که در سنین بالاتر قرلر دارند همان مطالب را می توانند از طریق توصیف کلامی یاد بگیرند .از ویژگیهای دیگر یادگیرندگان که در انتخاب رسانه ها تاثیر می گذارد قدرت آنها در خواندن و فاصله آنها از هم است .اگر با گیرندگانی سرو کار داریم که در مناطق مختلف پراکنده اند و نمی توان آنها را برای آموزش در یک جا جمع کرد باید از رسانه هایی چون تلوزیون و رادیو استفاده نمود.

۳-شیوه آموزشی: هر کدام از شیوه های آموزشی ،رسانه خاص خود را می طلبد .رادیو وتلوزیون برای بحث گروهی مناسب نیستند ،درسخنرانی استفاده از مدل ها به کار نمی آید.

۴-موضوع آموزشی: رسانه ها لازم است ،با توجه به موضوع آموزشی انتخاب شوند . رنگ ،صدا،حرکت،تصویر و….در القای موضوعات آموزشی نقش دارند.

۵-شرایط: بالا بودن هزینه تهیه وتولید یک رسانه مناسب ، سبب می شود که آن رسانه انتخاب نشود.

   اصول عمومی راهنما در انتخاب و استفاده از رسانه ها عبارتند از:

–     هیچ رسانه ،رویه یا تجربه خاصی نمی تواند به تنهایی برای یادگیری بهترین باشد.

–   درموقع انتخاب رسانه بایستی اطمینان یافت که رسانه منتخب با اهداف رفتاری آموزشی هماهنگی دارد.

–  به خاطر داشته باشید که استفاده موثر از یک رسانه در امر آموزش یک موضوع ،مستلزم شناخت کافی آن رسانه و داشتن مهارت های لازم برای کار با آن می باشد.

–  متناسب بودن رسانه انتخابی با روش تدریس مورداستفاده نیز باید موقع انتخاب رسانه های آموزشی مد نظر باشد.

–   ترجیح ها و علاقه ها ی شخصی نباید درامر انتخاب رسانه آموزشی موثر ،اعمال شود.

نقش حواس مختلف در یادگیری :

یکی از علل استفاده از رسانه ها و وسایل کمک آموزشی ،نقشی است که حواس مختلف در یادگیری دارا هیستند . مطالعات نشان داده است که حواس مختلف نقش واحدی در یادگیری دارا نیستند . ۷۵ در صد یادگیری از طریق کاربرد حس بینایی ،۱۳ در صد از طریق حس شنوایی ، ۶در صد از طریق حس لامسه ،۳ در صد از طریق حس بویایی و۳در صد از طریق حس چشایی صورت می گیرید . به نظر می رسد آگاهی از حواس مختلف در یادگیری ، با توجه به مطالب ذکر شده مارا در انتخاب رسانه مورد نظر یاری خواهد کرد . اگر چه قسمت اعظم یادگیری انسان (۷۵در صد) از طریق کاربردحس بینایی صورت گرفته و مجموعا ۱۲ در صد از طریق کاربرد سه حس بویایی ، چشایی و لامسه صورت می گیرد ، معهذا در بسیاری از موارد مدرسان بر کاربرد ۱۳ درصد حس شنوایی ، تاکید فراوان دارند.

فراگیران قادرند که تنها قسمت نا چیزی از آنچه را که شنیده اند به خاطر بسپارند (حدود ۱۳تا۱۵ در صد). همانطور که ملاحظه می شود با وجود صرف نسبتا زیاد زمان در کاربرد حس شنوایی، تاثیر ناچیزی در رابطه با یادگیری نصیب انسان می شود . در حالیکه برنامه ریزی حساب شده و منطقی در کاربرد حواس مختلف از جمله بینایی ، نتایج مفیدتری می تواند به همراه داشته باشد.

طبقه بندی رسانه های آموزشی :

نوعی از طبقه بندی رسانه ها ، به شرح زیر می باشد :

۱- مواد دیداری غیر شفاف : نظیر پوستر ،پمفلت،لیفلت، فولدر، بروشور، استیکر، تراکت ، چارت، نمودار، نقشه ، کتاب ، مجله و روزنامه ، کتابچه وبروشورعکس وتصویر،کاریکاتور، کارت های نمایشی ، تخته ماهوتی ، تخته بولتن، تابلوهای گچی، تابلوهای ماژیکی، تابلوهای مغناطیسی وتابلوهای الکتریکی.

هرگاه مواد دیداری غیر شفاف از قبیل کتاب ویا سایر مواد چاپی،همراه با نوار یا صفحه وبه طور کلی همراه با شنیداری باشد،در این صورت به این مواد ، دیداری – شنیداری غیر شفاف گفته می شود.

۲- مواد دیداری شفاف ثابت : نظیر فیلم استریپ ، اسلاید و طلق شفاف، هر گاه مواد دیداری شفاف همراه با صدا ارایه گردند ، در این صورت به این مواد ، مواد دیداری – شنیداری شفاف ثابت گفته می شود.

۳- مواد دیداری –  شنیداری شفاف متحرک : نظیر فیلم های سینمایی،تلوزیونی و ویدیویی،هر گاه فیلم های ارایه شده فاقد صدا (صامت ) باشند به این گونه فیلم ها ، مواد دیداری شفاف متحرک گفته می شود.

۴- مواد شنیداری : نظیر نوارهای صوتی ، صفحه ، رادیو ، تلفن

۵-سه بعدی ها : نظیر اجسام حقیقی ، نمونه ها ، مدل ها ، برش ها ، ماکت ها

۶- منابع انسانی و موقعیت ها : نظیر گردش علمی و بازدید از عرصه (field )

۷- فناوری آموزشی نوین

در اینجا به ارائه توضیحاتی مختصر در مورد برخی از رسانه هایی که در خانه های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی بیشتر استفاده می شود می پردازیم :

پوستر :

برگی از کاغذ گلاسه یا معمولی به قطع ۹۰*۶۰ سانتی متر و دارای کلمات ، تصاویر و سمبل هایی برای انتقال پیام با ۳ هدف:

• اعلام رویدادها و برنامه های مهم
• ارائه توصیه های مفید و اطلاعات لازم در مورد یک موضوع
• تشویق به انجام یا نهی از انجام یک کار

لازم به ذکر است گاهی پوستر ممکن است صرفا دارای نوشته باشد.

نکاتی که در استفاده از پوستر باید مد نظر قرار گیرد :

• خالی بودن اطراف محل نصب پوستر
• تابش نور کافی و مستقیم به پوستر
• استفاده از پوسترهای تمیز و سالم
• امکان ایستادن در مقابل پوستر
• محافظت پوسترها از عوارض طبیعی
• تعویض هر ۳ هفته یکبار و خالی بودن محل آن به مدت ۲ هفته

پمفلت ، لیفلت ، فولدر :

معمولا در اندازه کاغذ A4 می باشد که به سه قسمت مساوی (سه لت مساوی ) تقسیم شده است . لیفلت ، دارای بیش از سه لت و آکاردئونی می باشد . فولدر نیز در قطع کاغذ A4 است که از وسط تا می شود و به (تا شو ) نیز معروف است .این رسانه ها می توانند آموزشی ،هشدار دهنده ویا تبلیغاتی باشند وبه علت کم حجم بودن ،مورد استفاده زیادی در آموزش سلامت دارند و برای مطالعه از حوصله شخص مطالعه کننده خارج نیستند موضوع این نشریات بیشتر در زمینه بیماریها ،معرفی وسایل و روش ها و رفتار های بهداشتی می باشد .

بروشور :

بروشور نشریه ای است تک برگی (یک رویا دو رو )که بیشتر در بسیج های آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد. قطع آن نیزمی تواند متفاوت باشد اما در هر صورت از اندازه کاغذ A4  بزرگتر نیست . موضوع آموزشی و اطلاع رسانی به کار رفته در بروشور بسیار ساده است زیرا گروه  هدف آن اقشار مختلف جامعه می باشند .

تراکت :

نشریه ای است تک برگی که گاهی دارای تصاویر می باشد و از عرض به صورت افقی طراحی می شود و اندازه آن معمولا کاغذ A4 ویا دو برابر آن است ولی بزرگتر و کوچکتر از آن هم طراحی می شود . تراکت در آموزش سلامت بیشتر برای ارایه پیام های بهداشتی به کار می رود تراکت باید در جای مناسب نصب شود .

چارت :

هدف و منظور از تهیه چارت ها ،ارایه بعدی نظرات و مفاهیمی است که تفهیم آنها از طریق ارایه کتبی یا شفاهی مشکل است . چارت ها برای روشن کردن نکات مهم نیز تهیه می شوند.

چارت های کارا و موثر، ترکیبی از انواع فرم های ترسیمی ،تصاویر ، نقاشی ها ، کارتون ها گراف ها ، دیاگرام ها و مواد لغوی هستند . به هر حال ، در تهیه چارت ها باید اصول وعناصر طراحی را مد نظر قرار داد. در تهیه چارت ، ابتدا باید منظور و مقصود از تهیه آن را مشخص نمایید . همچنین شرایطی را که باید چارت تحت آن مورد استفاده قرار گیرد را در نظر داشته باشید.

اطلاعیه ، هشدار ، آگهی :

این نوع نشریات ،تک برگی (یک رو)و در اندازه های کاغذ A4و A3تهیه می شود وبر دیوارها وشیشه ها و بورد ها نصب می گردد . آگهی ها جنبه توجه ، اطلاع رسانی ، آموزشی هشدار دهنده و تبلیغاتی داشته ودر انتهای آن نام و نشانی مرکز ارایه کننده ، خدمات مورد آگهی ذکر می شود . در طراحی این نشریات خطوط، در انواع واندازه ها ورنگ های مختلف به کار گرفته می شوند.

عکس  :

عکس ، رسانه کمک آموزشی مفیدی است که می تواند موقعیت ها و اشیا را دقیقا به همان صورتی که هست نشان دهد . عکس حاوی نظرات جدید برای مردم بوده و مهارت های جدید را جهت تمرین به آنان نشان می دهد و می تواند برای حمایت و تشویق رفتاری جدید بکار گرفته شود .

به نظر پاره ای از صاحب نظران ،گاهی ارزش یک عکس معادل ده هزار لغت و عبارت است . نتایج تحقیقاتی که تاکنون در مورد ارزش و فواید کاربرد عکس های آموزشی صورت گرفته است ، نشان می دهد که استفاده از عکس در آموزش حاوی امتیازات وفواید بی شماری است.

تصویر:

عکس ، تصویر واقعی اشیا می باشدکه به وسیله دوربین عکاسی گرفته می شود در حالیکه تصویر به صورت طراحی ، نقاشی و یا کاریکاتور است که بیانگر نظرات واحساس ها بوده وبر اساس ادراک ذهنی ترسیم می گردد. تصاویر نیز مانند عکس ها می توانند به تنهایی یا همراه با نوشته ، پیام ها را منتقل نمایند و در تولید رسانه های آموزشی مختلف نظیر چارت ها و پوستر ها و پمفلت ها به کار گرفته می شوند . زمانی که در یک سخنرانی ، نیاز به استفاده از تصاویر باشد، باید از تصاویر بزرگ استفاده شود ویا به وسیله پروژکتور اوپک ، نمایش داده شود.

پروژکتور اورهد :

این دستگاه به عنوان یک وسیله کمک آموزشی به نحو چشمگیری مشهور است وتصویر واضح وروشنی دارد که در ضمن به اطاق تاریک نیاز ندارد . در هنگام استفاده از آن ، مجبور نیستند پشت خود را به گروه مخاطب کنید. وسیله ای ارزان قیمت است که به آسانی قابل استفاده و نگهداری می باشد . شما می توانید طلق های آن را از قبل آماده کنید وپس ازاتمام آموزش آنها را برای دفعه بعد که نیاز دارید نگهداری کنید .

پروژکتور اوپک :

برای استفاده از پروژکتور اوپک حتما نباید از مواد مشخصی مانند اسلاید یا ترانس پرانس استفاده نمود . این پروژکتور ها می توانند تصاویر عکس ها ، دیاگرام ها کلمات کتاب ، روزنامه و مجلات را بدون آنکه نیاز به بریدن آنها باشد ، مستقیما نشان دهد.

تابلوهای آموزشی :

تابلوهای آموزشی را می توان به صورت زیر نیز طبقه بندی نمود :

الف-  تابلوهای گچی (chalk bord)

ب-  تابلو ماژیکی (mark bord)

ج-  تابلو بولتن (bulletin board)

د-   تابلو پارچه ای (flannel board-graph)

ه-  تابلو مغناطیسی (magnetic board)

و-  تابلو الکتریکی( electric bord)

 

مرحله پنجم  – برنامه ریزی نحوه اجرای آموزش :

یادگیری تسهیل شده یا سهولت در امر یادگیری نوعی یادگیری است که روی فراگیر متمرکز است و ارتباط ساختاری را رعایت نموده و همه فراگیران بطور همزمان و متقارن در امر یادگیری پیشرفت می نمایند که این مستلزم داشتن تجربه کافی و دانش لازم مربیان درباره عناوین و موضوعات و داشتن مهارت های عملی آموزش و نهایتاً رشد و بهبود مهارت های فردی و مسوولیت پذیری در فراگیران به منظور برقراری یک فضای آموزشی خوب است.

بنابراین آنچه در سهولت یادگیری مؤثر است ایجاد یک فضای آموزشی مناسب است که در ذیل به ذکر فاکتورهای مهم و مؤثر در ایجاد چنین فضای آموزشی می پردازیم .

1. محیط ( در مدرسه – در آبادی – در سایه درختان و …. و در کارگاه آموزشی و … )
2. آرایش و ترتیب نشستن ببب
3. زبان و گویش
4. ارتباط برقرار کردن الف ) ارتباط کلامی      ب ) ارتباط غیر کلامی

ارتباط چیست؟

فرایند انتقال پیام از سوی فرستنده به گیرنده ،مشروط بر آنکه در گیرنده پیام مشابهت معنی با معنی مورد نظر فرستنده ایجاد شود . ارتباط عبارت است از انتقال واشتراک معانی، عقاید، تصاویر و اندیشه ها

گیرنده پیام                            پیام                              فرستنده پیام

 

بازخورد ( واکنش )

( نمایش ساده ارتباط و مکالمه )

مهارتهای پایه ای در آموزش:

الف) ارتباط غیر کلامی

ب ) ارتباط کلامی

ج ) گوش کردن فعال

ارتباط غیر کلامی:

شامل تمام شیوه هایی است که مردم از طریق آن با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند .در این روش ، ارتباط برقرار کردن گفتاری دخالت ندارد که مقوله های اصلی این نوع ارتباط عبارتند از :

• جهت یابی: قرارگیری مربی و فراگیر در جهت مناسبی برای انتقال دانش
• سطح : تفاوت در میزان ارتفاع بین فراگیر و مربی در انتقال دانش موثر است. بنابراین بنظر می رسد که مثلاً با یک کودک ، در حالت هم قامت با او بهتر می توان گفتگو کرد
• حالت (ژست): وضعیت، چگونگی ایستادن، نشستن افراد را بیان می کند. حالت می تواند یک پیام اضطراب و یا حالت خوشحالی را منتقل کند.
• جلوه ظاهری: بدلیل پیامی که به فراگیران منتقل می کند دارای اهمیت است.
• بیان چهره : به وضوح احساساتی همچون شادی، خشم، تعجب و سردرگمی را نشان دهد.
• حرکات دست و سر: می تواند بطور واضحی توافق یا عدم توافق را بیان کند.
• جهت خیره شدن و تماس چشمی

ب- گوش کردن فعال:

یک مهارت اساسی مورد نیاز مربیان ، گوش کردن موثر به منظور آموزش بهتر به فراگیران و مراجعان است، گوش کردن یک فرایند فعال است و صرفاً شنیدن کلمات نیست. . بعضی از کارها باعث انحراف از گوش دادن شنونده می شوند مثل قطع سخنان گوینده، تفکر در مورد یک تجربه مشابه، برنامه ریزی در مورد آنچه بعداً می خواهد بگوید. دعوت به صحبت کردن، توجه نشان دادن، تشویق کردن، انعکاس احساسات و مکانی و جمع بندی از اصول آموزشهای چهره به چهره می باشد که باید از طرف مربی و آموزش دهنده رعایت شود.

ج- ارتباط کلامی:

همواره برای رسیدن به هدف گفتگو نیازمند متقاعد کردن و درک متقابل هستیم.

آموزش بزرگسالان :

در مورد فراگیران بزرگسال  باید همیشه به موارد زیر توجه نمود :

الف-ملاحظه و احترام

ب-کاردانی وابتکار

ج-مسولیتها

د-سادگی و وضوح

ه-فرهنگ وسنتها

و-کمک وتعاون

نکات مهم در آموزش بزرگسالان :

– فرد بزرگسال زمانی خوب یاد میگیرد که :

• مورد احترام قرار بگیرد .
• احساس امنیت کند .
• آنچه می آموزد کاربرد داشته باشد .
• آنچه می آموزد با تجارب قبلی وی ربط داده شود .

به یاد داشته باشیم  :

کودکان به حکم اجبار اجتماعی به مدرسه میروند ولی بزرگسالان بخاطر مفید دانستن آموزش به آن روی می آورند.

 

مرحله ششم –  ارزشیابی :

آخرین بخش از یک چرخه آموزشی ارزشیابی دوره آموزشی است که فعالیت هایی را که با هدف تعیین دستاوردهای برنامه انجام می شود در بر می گیرد . در حقیقت ارزشیابی میزان دستیابی به اهداف را نشان می دهد. فرایندی است که در تمامی مراحل آموزش( اعم از قبل، حین و بعد از آن) جریان دارد و بایستی به طور مداوم تا تحقق کامل هدف های برنامه آموزشی صورت پذیرد .  

 

***توجه: این مطلب در کل شامل سه فصل است که فصل اول آن قبلاً منتشر شده و فصل بعدی بزودی در سایت پرستاران توانمند ایران منتشر می گردد.***