بررسی میزان رعایت اصول ارتباط مؤثر بین پرستار و بیمار

انسان موجودی اجتماعـی است که از طریق ارتباط به تبادل احساسات, نگرش ها و هیجانات می پردازد و بدین وسیله نیازهای جسمی و روانی خود را تأمین مـی کند. ارتباط فرآینـدی پویا بین انسان هاست که جهت تأثیر گذاری, کسب حمایت متقابـل و کسب آنچـه جهت تندرستـی, رشد و بقاء ضـروری است استفاده مـی شود و زندگـی بدون ارتباط، خاموش، کشنده و مرگبار خواهد بود (۱).
ارتباط مانند چتری تمام زندگی روزمره انسان را مـی پوشاند و وسیله تبـادل عواطـف و تأمین احتیاجات حیاتی است (۲) و در حرفـه پزشکی شیوه ای با صرفه و مطمئن برای آگاهی از مشکلات بیمـار و تشخیص مـی باشد. مراقبت از بیمـاران جسمی و روانـی نیاز به برقراری ارتباط دارد و با برقراری ارتباط مشکلات بیماران تعیین و به استنـاد آن برنامـه ریزی مراقبتـی درمانـی تنظیـم می گردد (۳).
ارتباط فن انتقال احسـاسات, عقاید, افکار و ایده ها از یک فرد به دیگری است. ارتباط فراگرد تفهیـم, تفاهم و تسهیـم معنی مـی باشد, در این فراگرد کنش, دگرگونی, مبادله و حرکت وجود دارد (۴).
انسان بخش زیادی از ساعات فعـال خود را به ارتباط با دیگران مـی پردازد. احساس درد و بیماری از طریق ارتباط ابراز می شود و پرستاران از این طـریق از احساسـات درونـی، نیازهـا و مشـکلات بیمار آگاه مـی شوند و به مراقبـت و درمان بیمار مـی پردازند. طبق نظر راش ارتبـاط بخشـی از درمـان بیمـار است که هنر فـرآیند و دستیابی به پیام های تنظیم شده در جهت تندرستی است (۵) و قدرت برقراری ارتباط با بیمـار یکی از ضروریات حرفه پرستاری است. پرستاران بـا برقـراری ارتباط مشـکلات و نیازهـای بیمار را تشخیص داده و برنامه درمانی را تنظیم می نمایند. از طریق ارتباط بیمار احساس امنیت نموده و به تیم درمان اعتماد مـی کند. برقراری ارتباط مؤثـر به طور وسیعـی به عنـوان یک شاخص کلیـدی جهت رضایت, همـکاری و التیام بیمـار در نظر گرفته شده است وتوانایی برقراری ارتباطی مؤثر بـا دیگـران قلـب تمامـی مراقبت هـا از بیمـاران محسوب می گردد (۶). 
طبق مطالعات انجام شده پرستاران تنها در ۲۱ درصد موارد با کسب اجازه در قلمـرو شخصـی بیمـار وارد شـده و مداخله مـی کنند و همچـنین ۳۲ درصـد آنها به بیمـاران احترام مـی گذارند (۷) در حالـی که بیمـاران در فرآند بستری شدن نیاز به امنیت خاطر و ایمنـی بیشتری دارند که باید از طریق اصلاح ارتباط این امنیت و اعتمـاد تـأمین گـردد. در مطالـعه ای که تحت عنوان بررسی چگونگـی ارتباط پرستار با بیمـاران در بیمارستان تهران انجام شده یافته هـا نشان داده که پرستاران ارتباط کلامی و غیر کلامی زیادی برقرار نمـی کنند و از نظر مـدت برقراری ارتبـاط کلامـی و غیر کلامـی زمانی که صـرف می شود بسیار ناچیز است (۸). 
همواره طول مدت و نحوه ارتباط در امیدواری و نگرش مثبت بیمار نسبت به تیم درمان اهمیت اساسـی داشته و از طـریق ارتبـاط انسان انگـیزه مقابلـه با بیماری و اعتمـاد به پرستاران را کسب می نماید. از آنجا که پژوهشگر اهمیت ارتباط را در درمان مشاهـده و تجربه نموده و نیز تدریس این مفهـوم را سال ها به عهده داشتـه است و بـا توجه به اینکه بیمارستان الزهراء از جمله مراکـز درمانـی بـا درجه ممتـاز اصفهان مـی باشد. لـذا پژوهشگر بر آن شد تا پژوهشی با هدف تعیین و مقایسه میزان رعایت اصول ارتباط مؤثر پرستار-بیمار (اصول اولیه ارتباط, ارتباط احترام آمیز, ایجاد احساس ارزشمندی و ارتباط همدلانه) از دیدگاه بیماران و پرستاران در بیمارستان الزهرا (س) شهر اصفهان انجام دهد.
● مواد و روش ها: 
این پژوهـش یک مطالـعه توصیفـی تحلیلـی است که جامعه آن را پرستاران شاغل و بیمـاران بستری در بیمارستان الزهرا (س) تشکیل می دادند و بـا توجه به اینـکه در زمان مطالـعه تعداد کل بیمـاران بستری در محیط مطالـعه ۴۲۰ نفر بـود پـس از مشـاوره آمـاری حجـم نمونـه محـاسبه گردید و در نتیجه تعداد ۱۲۶ نفـر بیمار بستـری در بخش هـای داخلـی و جراحـی بیمارستان به عنـوان نمونه به طور تصادفـی انتخاب شدنـد و ۶۱ نفر پرستار نیز از بین پرستاران شاغل در محیط پژوهـش که حاضر به همـکاری بودند انتخـاب گردیدند و دیدگاه بیمـاران و پرستاران در مورد رعـایت اصول ارتبـاط مؤثر از طریق پرسشنـامه مورد سنجـش قرار گـرفت. 
در این تحقیق بـا استفاده از پرسشنامه (که در دو بخش تنظیم شده) اطلاعـات گـرد آوری شـد قسمـت اول شامـل سئـوالات مربـوط به بررسـی مشخصـات فردی واحدهـای مـورد پژوهـش است که به صـورت سئوالات بسته و کوتاه پاسخ طراحـی شده است و قسمت دوم شامل ۸ سئوال مربوط به رعـایت اصول اولـیه ارتباط, ۶سئوال مربـوط به رعـایت ارتبـاط احترام آمیز, ۶ سئوال مربوط به رعـایت ارتباط همـدلانه و ۱۰ سئوال مربوط به احساس ارزشمنـدی تنظیم شده بود که واحدهـای مورد پژوهش با انتخـاب گزینه همیشـه, اکثر مواقـع, به ندرت, هیـچ گاه و چنین موردی پیش نیـامده میـزان رعـایت ارتبـاط را تعـیین مـی نمود ایـن پرسشنامه با مطالعه کتابخانه ای تهیه و از نظر محتوا مـورد تأیید اعضـاء هیأت علمی دانشـگاه قـرار گرفت و از طریق آزمون مجدد با ضریب اطمینان ۹۵ درصد اعتمادآن ارزیابی گردید.
▪ معیارهـای ورود بـه مطالـعه عبـارت بود از:
بیماران حداقل پنج روز قبل از تکمیل پرسشنامه بستری شده باشند, سواد خواندن ونوشتن داشته باشند. پرستـاران حداقل از یک ماه قبل در بخش مورد مطالعه حضور داشته بودند. 
▪ معیارهای خروج از مطالعه شامل: 
افرادی که قادر به تکمیل پرسشنامه نبودند, مبتلا به اختلال روانی بودند و یا کمتر از ۱۴ سال سن داشتند. پژوهشگر به مدت هفتاد روز به بیمارستان مراجعه و پرسشنامه را بین واحدهای مورد پژوهش واجد شرایط ورود به مطالعه توزیع کرده و پس از پاسخگویی در همان جلسه از آنها باز پس گرفته سپس برای تجزیه و تحلیل آماری از نرم افزار SPSS استفاده شد. روش های آماری توصیفی (توزیع فراوانی, میانگین) و استنباطی (تی زوج, پیرسون آنالـیز واریانس) جهت تجزیـه و تحلیل داده ها استفاده شد.
● نتایج: 
نتایج حاصل براساس اهـداف پژوهش نشان داد که پرستاران شرکت کننده در پژوهش با حداقل سن ۲۳ سال و حداکـثر ۴۸ سال و میانگین سن ۱۸/۳۰ سال با انحراف معیار ۰۵/۵ بودند و حداقل سن بیماران ۱۴ سال و حداکثر ۸۴ سال و میانگین سن ۵۴/۳۸ با انحراف معیار ۰۶/۱۷ می باشد. ۷/۲۵ درصد بیمـاران برای اولین بار بستری شده انـد و بقیه سابقه بستری قبلی دارند و از نظر طول مدت بستری حداقل ۵ روز و حداکثر ۵۲ روز می باشد.
از نظـر علـت بستری, یافته هـا نشـان داد که بیشترین فراوانی (۱۸ درصد) مربوط به تصادفات و شکستگـی و کـمترین فراوانـی (۲/۱و۱/۱) به ترتیب مربوط به پوست و بیمـاری های کلـیوی
بوده است و از بین ۱۲۶ بیمار ۳۵ درصد را زنان و ۶۵ درصد را مردان تشکیل می دادند و در بین پرستاران ۶۷ درصد زن و۳۳ درصد مرد بودند.
یافته های پژوهش نشان گر آن بود که میانگین امتیاز رعایت اصـول اولیه ارتباط مؤثر پرستـار-بیمار از دیدگاه بیماران ۳۱ و از دیدگاه پرستاران ۳۲/۳۳ بـوده است و با استفـاده از آزمون آنالـیز واریانس با (۰۰۱/۰=P) بین دو دیـدگاه تفاوت معنـی داری مشـاهده شـد یعنـی بیماران امتیاز کمتری نسبت به پرستاران در مورد رعایت اصول اولـیه ارتبـاط مـی دهد, همچنیـن میانگین امتیاز رعایت اصول احترام آمیز در ارتباط مؤثر پرستار- بیمـار از دیـدگاه بیمـاران ۲۲/۲۴ و از دیـدگاه پرستاران ۳۲/۲۵ بود و با استفاده از آزمون آنالیز واریانس (۰۴۵/۰=P) بین این دو دیدگاه تفاوت معنی داری مشاهده نشد یعنی پرستاران و بیماران در مورد رعایت اصول ارتباط احترام آمیز توافـق نظر دارند. 
در مورد رعایت اصول ایجاد احساس ارزشمندی در ارتباط مؤثر پرستار- بیمار میانگین امتیاز بیماران ۲/۳۷ و میانگین پرستاران ۴/۴۰ بود و با استفاده از آزمون آنالیز واریانس (۰۰۲/۰P=) بین این دو دیـدگاه تفاوت معنـیداری مشـاهده شد یعنـی بیماران به میـزان پرستـاران اعتقـاد به رعـایت اصـول ایجاد احسـاس ارزشمنـدی در ارتباط پرستار- بیمار ندارند.
میانگین امتیاز رعایت اصول ارتباط همدلانه در ارتبـاط پرستـار- بیمـار از دیـدگاه بیمـاران
۸۱/۲۱ بود در صورتـی که از دیدگاه پرستـاران ۲۵ می باشد و با استفاده از آزمون آنالیز واریانس (۰۰۰/=P) تفاوت معنی داری بین دیدگاه بیماران و پرستـاران در رابطـه با رعایت اصول همدلـی مشاهده شد پس بیماران امتیاز کمتـری نسبت به پرستاران در مورد رعایت اصول همدلی در ارتباط پرستار- بیمار می دهند. 
اصول ارتباطی که بیشترین امتیاز را در گزینه همیشه رعایت می شود از دیدگاه بیماران کسب نمـوده به ترتیب امتیـاز شامل: صریـح و روشـن صحبت کردن پرستار, لحن دوستانه, گوش دادن به بیمار در حین صحبت بیمار, جلب اعتماد بیمار صدا نمودن بیمار محترمانه و با ذکر نام بیمار بوده است. اصولی ارتباطی که پرستاران معتقدند بیشتر رعایت می کنند شامل: در دسترس بیمار بودن, بـا تمام حواس توجه کردن به بیمار در موقع صحبت, سئوال کردن در مورد تغذیه بیمار, آموزش دادن به همراهـان در مورد بیماری و در زدن در موقع ورود به اتاق بیمار ذکر شده است.
یافته هـا بیان گر این است که بین جنس بیمار و دیدگاه فرد در مورد رعایت اصول اولیه ارتباط, اصول ارتباط احترام آمیز, اصول ارتباط همدلانه و اصول ارزشمنـدی در ارتباط مؤثر پرستار- بیمار رابطه معنـی داری وجود دارد. یعنی بیمـاران مرد رضایت بیشتری از ارتباط پرستاران دارند. 
● بحث: 
یافته هـای پژوهش نشان داد که بیماران امتیاز کـمتری به رعـایت اصول اولـیه ارتبـاط اصـول احترام آمیز و اصول ایجاد احساس ارزشمندی در ارتبـاط مؤثر پرستار- بیمـار نسبت به پرستـاران مـی دهند اما بیـن امتیاز پرستـاران و بیمـاران در مورد رعایت اصول همدلـی تفاوتی وجود ندارد و بیمـاران و پرستـاران در مورد رعـایت اصـول همـدلانه ارتباط پرستـار- بیمار دیدگاه یکسانـی دارند و بین دیدگاه و توقعات زن و مرد در مورد رعایت اصول ارتباط تفاوت وجود دارد.
تراکس دریافت که مهـارت ارتباطی هر کس به تعریف او از همدلـی مرتبط است و اگر افراد ارتباط همدلانه برقرار کنند فرد مقابل می داند که چه, چگونه و چه زمانی بگوید. اما به طور کلی بین دیدگاه پرستاران و بیماران در مـورد رعایت اصول ارتبـاط مؤثر پرستار- بیمار تفاوت وجود دارد و در حالـی که پرستاران امتیـاز بیشتری به رعایت اصول اولیه ارتبـاط, اصول احترام آمیز و اصول ایجاد احساس ارزشمندی به خود می دهند اما بیماران که طرف مقابل ارتباط هستند در مورد رعایت موارد فوق امتیاز کمتری قائل هستند این به این دلیل است که معمولاً فرد تمایل ندارد که اصول ارتباط را رعـایت نکند و براساس عادت معمـول خود ارتبـاط برقـرار مـی کند و کمتر به بازخورد ارتبـاط خود توجه دارد و از آنجـا که ارتباط یک پدیده متقابل و دو طرفه است توجه به باز خورد ضـروری است. در مطالـعه هوپر و همـکاران ۱۹۹۲ که مکالمات تلفنی متخصصـان خدمـات اطلاعاتـی سرطان مـورد بررسـی قرار گرفت دریافت که بیماران در درک اصطلاحـات فنی و توضیح دادن آن مشکل دارند.
وارگایل ۱۹۹۰ مـی گوید مردم بسته به اینکه با یک متخصـص صحبت مـی کنند یا یک فرد عـادی متناسب با تصورشان در مورد اطلاعـات طـرف مقـابل و قدرت درک وی مسـائل را بـه صورت متفاوت بیان مـی کنند (۹). در مجموع با توجه به اینـکه ارتباط اهمیت ویژه ای در ایجـاد نگرش مثبت به بیمارستان و تیم درمانـی دارد و در تشخیـص, درمـان و سیر بیمـاری مهم است امتیازی که رعایت اصول ارتباط کسب نموده در حدود متوسط می باشد و این امتیاز خوبی نیست, باید از طریق فرهنگ سازی و آموزش, امتیاز ناشی از رعایت اصول ارتباط مؤثر را توسعه داد.
در مطالـعه لاهوتی در بیمارستان هـای تهران موانع برقراری رابطه با بیمار را کمبود پرستار به نسبت بیمار, نداشتن وقت و فرصت کافی, عدم آگاهـی بیمار از مـوقعیت پرستـار, ارتبـاط غیـر اصولی مسؤلـین رده بالای پرستاری ذکر نمـوده است (۱۰). نتیجه گـیری در ارتباط بین پرستار و بیمـار رعایت اصـول ارتباط مؤثـر مورد توجـه
کافی قرار نمی گیرد و کمتر افراد به بازخورد اثر ارتبـاط توجه دارنـد که پیشنهاد مـی شود ضمن انجام تحقیقی در مورد موانع رعایت اصول ارتباط مـؤثر پرستار- بیمـار, غیر قابل برگشت بودن اثر ارتبـاط, ضرورت توجه به بازخـورد ارتبـاط بـه تمام پرسنل بیمارستان آموزش داده شود.
در پایان از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی که انجام این پژوهش مورد تصویب قرار دادند و در مورد هزینه اجرا حمایت نمودند, مسئولـین بیمارستان الـزهراء (س) که با اجـرای تحقیق موافقت نمودند, پرستاران و بیماران که در جمـع آوری اطلاعـات همکاری کردند تقـدیر و تشکر به عمل آورده و امید است نتایج راهگشا نهادینه شدن اصول ارتباط مؤثر باشد.

محمود نصیری
عضو هیات علمی (مربی) گروه روانپرستاری دانشکده پرستاری ومامایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
E-mail: nasiri@nm.mui.ac.ir 
منابع:
۱. پهلوان زاده س, مقصودی گنجه ج. بهداشت روان, انتشارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ۱۳۸۴: ۱۷۲.
۲. بیرشک ب در ترجمه: آدم سازی. ویرجینا س (مؤلف): انتشارات رشد تبریز. ۱۳۷۳: ۴۳.
۳. محسنیان راد م. ارتباط شناسی. انتشارات سروش تهران. ۱۳۶۹: ۴۵.
۴. شهریاری ط. در ترجمه: روانپرستاری. گرامپیزسیدنی (مؤلف): نشر دانشگاه تهران ۱۳۶۹: ۱۱۰.
۵. فرهنگ ع ا. فرهنگ ارتباطات. مؤسسه تهران تایمز. ۱۳۷۳: ۲۳.
۶. Chant. Communication skills: some problems in nursing education and practice ,journal of clinical nursing.۲۰۰۲; ۱۱ (۱): ۱۲-۲۱.
۷. نصیری م. بررسی میزان رعایت قلمرو بیمار توسط پرسنل درمانی در بیمارستانهای اصفهان. خلاصه مقالات همایش ایمنی مددجو. تبریز. ۱۳۸۰: ۳۵.
۸. کبیری ف. بررسی چگونگی برقراری ارتباط پرستاران با بیماران بستری در بخش های داخلی قلب در بیمارستان های وابسته به وزارت بهداشت, درمان و آموزش پزشکی. تهران پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران. ۱۳۷۱.
۹. بیگی خ، فیروز بخت م. در ترجمه: مهارت های اجتماعی در ارتباطات میان فردی. هارچی ا، ساندرز ک و دیکسون د (مؤلفین). انتشارات رشد ۱۳۸۰: ۱۱۷ و ۲۰۴. 
۱۰. افشار مقدم ف, لاهوتی و. بررسی مشکلات و موانع موجود در برقراری ارتباط پرستار- بیمار در پرستاران شاغل در بیمارستان های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران, پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت پرستاری تهران ایران ۱۳۷۵. 
Abstract
Title: Study of obedience of nursing-patient relationship principles from the viewpoints of patients and nurses.
Authors: Mahmoud N.
Introduction: Relationship is like an umbrella covering and affecting all interpersonal deals. It is not only for daily life but for the time of diseases when preserving life is crucial. Pain and diseases are reported through interrelation giving the health team information about inside feelings of the patients to be treated. Nurses assess patients’ needs by their art of interrelation and plan their interventions. Patients’ reliance and security toward health team is made through interrelation which results in patients’ anxiety decrease.
Methods: This is a descriptive analytic two-group one step study in which ۱۲۶ patients as well as ۶۱ nurses attended and their viewpoints regarding efficient obedience of interrelation principles were measured.
This study has focused on comparative study of obedience of nurse –patient interrelation in ALZHRA hospital in Isfahan. The data were analyzed by regression tests, ANOVA and correlation tests in SPSS software.
Results: The findings were classified in ۵ tables reporting a significant difference between patients, and nurses’ viewpoints regarding obedience principles of nurse–patient interrelation (f=۱۰.۷۸۵, p=۰.۰۰۱). There was no significant difference in patients’ and nurses’ viewpoints concerning obedience principles of mutual respectations (f=۳.۷۶, p=۰.۰۵۴). Regarding self-value feeling, there was a significant difference between nurses and patients’ viewpoints (f=۱۰.۱۴۵, p=۰.۰۰۲). Concerning obedience of sympathetic principles in efficient interrelation, there was a significant difference in patients’ and nurses’ viewpoints (f=۲۱.۷۶, p=۰.۰۰۰).
Discussion: Since there was a significant difference in patients’ and nurses’ viewpoints regarding obedience of efficient nurse-patient interrelation, it is a need for nurses to be familiar with patients’ viewpoints through programming and follow-up education to have obedience in efficient nurse-patient interrelation.
There was no significant difference between patients’ and nurses’ viewpoints regarding obedience of sympathetic interrelation.
Key words: – Patient- Nurse 

منبع : مجله دانشکده پرستاری و مامایی