پوکی استخوان (استئوپروز) و راه های پیشگیری از آن

پوکی استخوان (استئوپروز) یک بیماری شایع استخوانی است که در آن توده استخوانی به تدریج از بین می رود و بدون اینکه علامت خاصی ایجاد کند، ممکن است با یک شکستگی در یکی از استخوانهای بدن آشکار گردد. خانم ها بیشتر از آقایان به پوکی استخوان مبتلا می شوند.

مقدمه  :

استخوان یک بافت زنده می باشد که از دو لایه تشکیل شده است: لایه داخلی و لایه خارجی. لایه داخلی ضخیم بوده و از شبکه هایی محکم تشکیل شده که به آن نمای لانه زنبوری داده است. لایه خارجی به صورت لایه پوشاننده ای روی استخوان قرار گرفته و خون رسانی و عصب رسانی به استخوان از طریق این لایه میسر است. ساختمان استخوان به طور عمده از یک ماده پروتئینی به نام کلاژن و یک ماده معدنی به نام فسفات کلسیم تشکیل شده است. در سن ۳۰-۲۵ سالگی افراد به حداکثر توده استخوانی خود دست پیدا می کنند. از این پس با گذشت زمان و افزایش سن در یک فرد طبیعی با تغذیه کافی هر ساله حدود چهاردهم درصد از بافت استخوان کاسته می شود، بدون اینکه مشکل پوکی استخوان بوجود آید ولی اگر این جریان طبیعی سریعتر اتفاق افتد، پوکی استخوان ایجاد می شود.

پوکی استخوان (استئوپروز) چیست ؟

یک بیماری شایع استخوانی است که در آن توده استخوانی به تدریج از بین می رود و بدون اینکه علامت خاصی ایجاد کند، ممکن است با یک شکستگی در یکی از استخوانهای بدن آشکار گردد. زمانی که فضای مابین شبکه ها (لایه داخلی) به علت افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به طور کامل بزرگ شوند به آن پوکی استخوان (استئوپروز) گویند. در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف شده و با کوچکترین ضربه دچار شکستگی می شود. از دست دادن استخوانها به طور خاموش و بی سر و صدا اتفاق می افتد و اغلب اوقات هیچ علامتی تا زمان رخ دادن شکستگی وجود ندارد.

بیشترین قسمت هایی از بدن که دچار شکستگی می شوند شامل ستون فقرات، استخوان های ران، مچ دست و انتهای ساعد هستند.

عوامل مستعد کننده در ایجاد پوکی استخوان :

بطور کلی عواملی که در ایجاد پوکی استخوان نقش دارند و از آنان به عوامل مستعد کننده نیز یاد می گردد متعدد هستند. به عبارتی وجود این عوامل فرد را در معرض خطر ابتلا به استئوپروز و شکستگی های ناشی از آن قرار می دهد. این عوامل خطر عبارتند از :

سن (با افزایش سن شانس ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می شود)، جنس (زنان بیشتر از مردان به پوکی استخوان مبتلا می شوند)، یائسگی، وراثت، نژاد (سفیدپوستان مستعدترند)، لاغری مفرط، بیماریهای زمینه ای (بیماریهای هورمونی، بیماریهای غدد و …. )، استفاده طولانی مدت از داروهای حاوی کورتون (بیش از ۳ ماه)، وجود سابقه فامیلی، استفاده طولانی مدت از داروهای ضد تشنج، استفاده طولانی مدت از هپارین، بی تحرکی طولانی مدت، اختلالات تغذیه ای، سیگار کشیدن، مصرف کم کلسیم در رژیم غذایی، مصرف الکل، مصرف بیش از حد قهوه، داشتن سابقه شکستگی، عوامل محیطی (افتادن مکرر، محرومیت از نور خورشید و …).

بدین ترتیب آیا شما در معرض خطر پوکی استخوان هستید؟

علائم بیماری پوکی استخوان :

پوکی استخوان را ” بیماری خاموش ” می گویند زیرا ضعیف شدن استخوان ها علامت واضحی ندارد. اولین علامت آن شکستگی دردناک است که با کوچکترین ضربه و یا حتی خودبخود اتفاق می افتد. دلیل هر شکستگی پوکی استخوان نیست ولی اگر یکی از علائم زیر را مشاهده کردید باید به فکر پوکی استخوان باشید :

• اگر قدتان نسبت به گذشته کوتاهتر شده است.
• اگر احساس می کنید ستون فقرات شما قوزدار شده است.
• اگر با ضربه خفیف یا افتادن ساده یا بدون علت دچار شکستگی شده اید.

تشخیص پوکی استخوان:

قطعی ترین روش در تشخیص پوکی استخوان ” اندازه گیری یا سنجش تراکم استخوان ” می باشد. برای این منظور میزان تراکم استخوان ران و ستون مهره ها با استفاده از دستگاه مخصوص اندازه گیری می شود.

بدیهی است تشخیص زودهنگام تاثیر بسزایی در این بیماری دارد و لذا با اقدامات لازم می توان آنرا متوقف یا از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

اصول پیشگیری از پوکی استخوان :

• شیوه زندگی و تغذیه مناسب برای داشتن استخوان های سالم، لازم و حیاتی است. اگرچه کلسیم در تمام سنین برای استخوان لازم است و باید در رژیم غذایی گنجانده شود ولی ویتامین D  نیز به همراه کلسیم در رشد و سلامت استخوانها، نقش ایفا می کند. قرار گرفتن در معرض اشعه مستقیم آفتاب و استفاده از مکمل های ویتامین D، این نیاز را تامین می کند.
• فعالیت های فیزیکی در دوران کودکی و نوجوانی اثر مثبت در شکل گیری و تراکم استخوانی دارد. ورزش در دوران میانسالی و در افرادی که دچار پوکی استخوان می باشند نیز اثر زیادی در پیشگیری و افزایش تراکم استخوان دارد.
• علاوه بر موارد فوق ترک عاداتی چون مصرف نوشیدنی های الکلی و سیگار را هم نباید فراموش نمود.
• زمین خوردن در افراد مسن شایع است. بدیهی است که بایستی تغییرات مناسب و ایمن را در جهت بهسازی و یا آماده سازی محیط زندگی این افراد انجام داد تغییراتی همچون پوشش مناسب کف حمام و دستشویی، نصب دستگیره ، وجود چهارپایه و صندلی در حمام و … ، نصب نرده برای پله ها و ….