آموزش نحوه گرفتن نوار قلب (ECG)

نحوه گرفتن نوارقلب (ECG) یکی از ابتدایی ترین مهارت‌های مورد نیاز پرستاران و کارکنان بالینی و تخصصی بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی است. نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام، اطلاعات بسیار ارزشمندی از وضعیت سلامت قلب در اختیار پزشک و تیم درمانی قرار می‌دهد. این موضوع اهمیت دقت در انجام صحیح گرفتن نوار قلب بیمار را به ما یادآوری می‌کند. لذا در این مقاله شما را با نکات اصولی و مهم این مهارت آشنا می‌کنیم.

الکتروکاردیوگراف دستگاهی است که به وسیله‌ی آن سیگنال‌های حاصل از فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کنند.

همانطور که می‌دانید عضلات قلب برای ایجاد انقباض و انبساط لازم جهت پمپ نمودن خون به نقاط مختلف بدن و یا به عبارت دیگر ایجاد فشار خون مناسب برای به حرکت در آوردن خون در سیستم انتقال خون در بدن، نیاز به یک سیستم مستقل تحریک الکتریکی دارند. یکی از مشخصه‌های مهم که بیانگر سلامت و یا بیماری قلبی می‌باشد، چگونگی عملکرد این سیستم است. برای اینکه بتوان نحوه کارکرد این سیستم را مورد مطالعه قرار داد، راه‌های گوناگونی وجود دارد. یکی از قدیمی ترین و پرکاربرد ترین روش‌ها مطالعه چگونگی انتشار سیگنال‌های الکتریکی قلب است. به وسیله الکتروکاردیوگراف می‌توان سیگنال‌های الکتریکی حاصل از عملکرد الکتریکی قلب را با نمونه برداری از نحوه انتشار این سیگنال در نواحی مختلف بدن مورد مطالعه و سنجش قرار داد.

۱- صفحه کلید: این قسمت بسته به مدل و شرکت سازنده ECG، به لحاظ شکل ظاهری و نوع کلید ها، می‌تواند بسیار متفاوت باشد اما یک سری از اعمال پایه در تمامی مدل های این دستگاه یکسان است که آن‌ها را معرفی و هر کدام را توضیح خواهیم داد.

۱-۱- کلید روشن و خاموش کردن دستگاه: به وسیله این دکمه دستگاه روشن و خاموش می‌شود.

۱-۲- کلید انتخاب نوع عملکرد دستگاه از نظر دستی (manual) و یا خودکار (auto): اگر با این کلید حالت کاری دستگاه را بر روی manual بگذارید، اپراتور قادر خواهد بود تا از میان لیدهای دوازده گانه، هر کدام را که مورد نیاز است انتخاب نماید. در حالی که با انتخاب حالت auto، دستگاه به طور خودکار کلیه دوازده لید را گرفته و چاپ می‌نماید.

۱-۳- کلید انتخاب سرعت: به وسیله این کلید، اپراتور دستگاه می‌تواند بسته به بیمار و توصیه پزشک، سرعت حرکت کاغذ را انتخاب نماید. سرعت حرکت کاغذ می‌تواند یکی از مقادیر 5، 25 و یا 50mm/s باشد.

۱-۴- کلید تنظیم ظریب تقویت موج خروجی (gain): به وسیله این کلید می‌توان اندازه موج رسم شده بر روی کاغذ را تنظیم نمود. مقادیر معمول 0.5gain ،1 و یا 2cm/mv می‌باشد.

۱-۵- کلید فیلتر: از این کلید برای فعال و یا غیر فعال نمودن فیلتر دستگاه استفاده می‌شود.

۱-۶- کلیدهای انتخاب لید: به وسیله این کلیدها در صورتی که در مُد کاری manual باشد، می‌توانید لید موردنظر خود را انتخاب نمایید. قابل ذکر است که این کلید (یا کلیدها) در مُد auto غیر فعال می‌باشند.

۱-۷- کلید 1mv: این کلید، یک سیگنال به اندازه 1mv در خروجی ایجاد می‌کند که می‌توان به جهت تست خروجی و نیز تنظیم قلم از آن بهره برد.

۱-۸- کلید تنظیم صدا: به وسیله آن می‌توان بیزر (beezer) دستگاه را قطع و یا شدت صدای آن را تنظیم نمود. این کلید در بعضی از مدل‌ها وجود ندارد.

۱-۹- کلید شروع (start): به وسیله این کلید و پس از انجام تنظیمات لازم، دستگاه شروع به گرفتن نوار از بیمار می‌کند.

۱-۱۰- کلید پایان (stop): در مُد manual برای اتمام کار، باید از این کلید استفاده کنید. (در بسیاری از دستگاه‌های ECG کلید start و stop در یک کلید ادغام شده‌اند).

۲- اتصالات: مشتمل بر کابل برق، سیم زمین (earth) و کابل اتصال لیدها می‌باشد.

– از کابل برق جهت تأمین جریان و ولتاژ مورد نیاز دستگاه، از برق شهری استفاده می‌شود.

– به جهت رعایت مسائل ایمنی و جلوگیری از اثرات نامطلوبی که امواج الکتریکی و الکترومغناطیسی موجود در محیط بر روی کیفیت ECG گرفته شده از بیمار می گذارد، استفاده از کابل زمین الزامی می‌باشد. بسته به امکانات موجود می‌توان از کابل کشی زمین، لوله کشی آب، شوفاژ و در نهایت در صورت در دسترس نبودن هیچ یک از موارد فوق از تخت بیمار برای اتصال سیم زمین استفاده نمود.

– کابل اتصال لیدها بسته به نوع دستگاه می‌تواند شامل 3، 6 و یا 12 لید باشد ولی اکثر دستگاه‌های ECG موجود در بازار توانایی دریافت و پردازش 12 لید را دارند.

۳- صفحه نمایش: صفحه نمایش از قسمت‌های الزامی دستگاه نمی‌باشد و در مدل‌های قدیمی و برخی از مدل‌های جدید نیز از ابزارهای دیگری برای نمایش اطلاعات استفاده می‌شود. صفحه‌های نمایش به کار رفته در انواع مختلف ECGهای موجود در بازار، از نوع LCDهای سیاه و سفید تک خطی و یا گرافیکی و نیز LCDهای رنگی می‌باشند و بسته به نوع و مدل دستگاه از آن‌ها برای نمایش تنظیمات دستگاه و در برخی مد‌ل‌ها نمایش خروجی ECG گرفته شده از بیمار استفاده می‌شود.

۴- برد تغذیه (power): این برد وظیفه تبدیل ولتاژ برق شهری به ولتاژ مورد نیاز دستگاه را برعهده دارد و بسته به نوع دستگاه از قسمت‌های مختلفی تشکیل می‌شود.

۵- باطری: اغلب ECGهای موجود، علاوه بر استفاده از برق شهری، از یک باطری قابل شارژ نیز به جهت تأمین انرژی الکتریکی مورد نیاز دستگاه در مواقعی که استفاده از برق شهری ممکن نیست سود می‌برند.

• باطری‌های سرب اسید SLA
• باطری‌های نیکل کادمیوم NI-Cd

۶- چاپگر یا ثبات (RECORDER): به جهت چاپ اطلاعات ECG گرفته شده از بیمار، بر روی کاغذ از این سیستم استفاده می‌شود که شامل قسمت‌های زیر می باشد :

1. رسام : رسام وظیفه ثبت اطلاعات بر روی کاغذ را به عهده دارد و از لحاظ نحوه ثبت اطلاعات به گونه‌های زیر تقسیم بندی می‌شود:

• رسام‌های دارای قلم‌های جوهری
• رسام‌های دارای قلم‌های حرارتی
• رسام‌های ماتریس حرارتی یا کریستال حرارتی: این مدل به دلیل دارا بودن مزایای مختلف، از دو مدل دیگر پر کاربرد تر است و بسته به نوع دستگاه می‌تواند در آن واحد یک یا چند موج را بر روی کاغذ رسم کند.

2. سیستم تغذیه کاغذ: وظیفه تأمین کاغذ مورد نیاز رسام به جهت رسم نمودار ECG با سرعت مورد نظر اپراتور را به عهده دارد. برای این کار از یک موتور DC استفاده می‌شود که برای تغییر سرعت آن، ولتاژ کاری آن را به وسیله‌ی مدارات کنترلی تغییر می‌دهند. برای هدایت کاغذ از مخزن تا مقابل رسام و درنهایت خروج آن از دستگاه، از یک سری غلطک و چرخ دنده استفاده می‌شود.
3. مخزن کاغذ: کاغذ مورد نیاز چاپگر را در خود ذخیره می‌نماید.
4. سنسور کاغذ: وجود کاغذ را در مخزن کاغذ چک نموده و اتمام آن‌ را به وسیله آلارم به اپراتور اعلام می‌کند.

۷- تقویت کننده: تقویت کننده ECG یک تقویت کننده دیفرانسیل است که امپدانس ورودی بالایی دارد و باید به نحوی طراحی شده باشد که در مقابل فشار های ولتاژ بالای الکتروشوک و الکتروکوتر مقاوم باشد. پهنای باند فرکانسی این تقویت کننده بین 0.05 هرتز تا 100هرتز می‌باشد. علاوه بر این تقویت کننده ECG باید دارای فیلترهای مناسب به جهت حذف سیگنال‌های مزاحمی که بر روی دستگاه تاثیر می‌گذارند را دارا باشد.

۸- سیستم پردازش، ذخیره و انتقال اطلاعات: این سیستم بسته به نوع و مدل دستگاه می‌تواند کاملاً با امکانات متفاوتی ظاهر شود و از سیستم انتخاب لیدها گرفته تا ذخیره اطلاعات بر روی انواع حافظه‌ها، ارسال اطلاعات بر روی شبکه، امکان تبادل اطلاعات از طریق مودم، تشخیص آریتمی‌ ها و گزارش آن‌ها به اپراتور در جهت تشخیص سریع بیماری، تبادل اطلاعات با کامپیوتر از طریق پورت‌های دستگاه و … را در بر بگیرد .

تفاوت دستگاه‌های تک کاناله و چند کاناله ECG

الکتروکاردیوگراف‌های چند کاناله، سیگنال‌ها را از دو لید یا بیشتر به‌صورت همزمان ثبت می‌کنند و غالباً به جای دستگاه‌های تک کانال استفاده می‌شوند.

الکتروکاردیوگراف‌های چند کاناله مزیت‌های متعددی نسبت به تک کانال‌ها دارند. آن‌ها باعث ساده‌تر شدن و تسهیل در تفسیر سیگنال ثبت شده از طریق امکان مقایسه لیدهای ثبت شده در همان ضربان قلب می‌شوند. در نتیجه اغلب، دقت تشخیص بهبود می‌یابد. به عنوان مثال، یک ضربان غیرطبیعی که در دو یا تعداد بیشتری از لیدها به طور همزمان شناسایی می‌شود می‌تواند یک آرتیفکت باشد بدون اینکه لازم باشد لیدها را تغییر دهیم.

الکتروکاردیوگراف‌های چند کاناله در حالت اتوماتیک، تمام 12 لید را می‌توانند در حدود 12 ثانیه ثبت کنند که باعث صرفه‌جویی در زمان و کار می‌شوند.

طرز کار: ابتدا الکترودهای دست‌ها و پاها را که به صورت گیره می‌باشند را پس از زدن مقدار ژل مناسب (طبق توضیح زیر) در جای خود وصل کنید. سپس الکترودهای سینه‌ای را به وسیله پوار در محل‌های خود وصل کنید. سیم زمین را وصل نموده و دستگاه را روشن کنید. توسط صفحه کلید شرایط مناسب برای گرفتن ECG بیمار را تنظیم نموده و سپس کلید START را بزنید.

• تعداد و الگوی غیرطبیعی ضربانات قلب
• ضخیم شدگی عضلات دیواره‌ی قلب در اثر فشار خون بالا یا سایر بیماری‌ها
• شواهد حمل قلبی اخیر و اثرات بر جای مانده از حملات قلبی گذشته
• نواحی از قلب که خون‌رسانی کافی ندارند
• شواهد اختلالات الکترولیتی در بدن

دستگاه نوار قلب دارای ۱۰ پروب (کابل) است: ۴ پروب مخصوص اندام‌ها و ۶ پروب مخصوص قفسه سینه

L. دست چپ: زرد

R. دست راست: قرمز

N. پای راست: مشکی

F. پای چپ: سبز

V1: در فضای بین دنده‌ای چهارم در لبه راست استرنوم

V2: در فضای بین دنده‌ای چهارم در لبه چپ استرنوم

V3: بین V4, V2

V4: در فضای بین دنده‌ای پنجم در خط مید کلاویکولار

V5: هم سطح V4 در خط مید اگزیلاری قدامی

V6  : هم سطح V4در مید اگزیلاری

عموما سرعت کاغذ 25 میلی متر در ثانیه است و برای مشاهده و گزارش هر چه بهتر کمپلکس‌ها، سرعت را به 50 میلی متر در ثانیه برسانید.

جهت گرفتن نوارقلب (ECG) نیاز به ثبت 12 لید (اشتقاق) می‌باشد. از این 12 لید، 6 لید اول مخصوص اندام‌ها شامل: avF ,avL, avR, III, II, I و 6 لید سینه‌ای شامل V1, V2, V3, V4, V5, V6 می‌باشد.

روش انجام کار

1. روش انجام کار را برای بیمار (در حد سن او) توضیح دهید.
2. بهتر است که بیمار ساعت و سایر لوازم فلزی خود را در بیاورد.
3. وسایل مورد نیاز را آماده کنید.
4. دمای محیط را کنترل کنید.
5. پوشش بیمار و حریم خصوصی وی را حفظ و بیمار را در وضعیت راحت قرار دهید.
6. دستبندها را به ژل آغشته و به دور دست‌ها و پاهای بیمار وصل کنید.
7. دستگاه را روشن کنید و نوار را در 6 لید مختلف بگیرید (avf ,avl, avr,III,II,I)
8. روی سینه بیمار، محل قرار گرفتن لیدها رابه ژل آغشته کنید.
9. الکترودها را وصل کنید.
10. لید های V1 تا V6 را بگیرید.
11. ژل روی سینه بیمار را به آرامی پاک کنید.
12. یک لید طولانی II بگیرید.
13. دستبندها را باز کرده و محل را تمیزکنید.
14. بیمار را در وضعیت راحت قرار دهید.
15. نوار را ارزیابی کرده و اشتقاق‌های مختلف را ثبت کنید.
16. مراحل انجام کار و مشاهدات خود را ثبت کنید.

بیشتر بخوانید: آموزش‌ مراقبت‌های پس از تعویض دریچه قلب