تغذیه و رژیم غذایی در دیابت

در دیابت یا بیماری مقدار قندخون، به علت نارسایی در ترشح یا عملکرد انسولین و یا هر دو مورد، قند خون افزایش می‌یابد. دیابت یکی از مهمترین بیماری‌های غیرواگیر و مزمن جوامع انسانی شناخته شده است و یکی از مهمترین راه‌های درمان و پیشگیری از دیابت، استفاده از یک رژیم غذائی درمانی است. تحقیقات ثابت کرده است؛ که با رعایت رژیم غذائی می‌توان قند خون و نمایه توده بدنی را کاهش داد. افراد دیابتی باید رژیم غذایی روزانه و کالری دریافتی را به دقت کنترل کنند و برنامه غذایی روزانه خود را که شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها به عنوان منبع انرژی و همچنین سایر موارد مثل ویتامین‌ها و موادمعدنی است را برای بدن تامین نمایند.

رعایت توصیه‌های غذایی زیر برای بیماران دیابتی بسیار مفید است:

1. نمک را در برنامه غذایی خود محدود کنید و از مصرف چیبس، پفک، انواع شور، خیارشور و پنیر تبریز و لیقوان بپرهیزید.
2. غذاها را به جای سرخ کردن تفت دهید.
3. از میوه‌ها و سبزی‌های حاوی ویتامین C (گوجه فرنگی و مرکبات) استفاده کنید.
4. از گریپ فروت و چای سبز استفاده کنید. (در صورت مصرف ساندیمون، گریپ فروت استفاده نگردد.)
5. ویتامین‌های C و E آنتی اکسیدان هستند که جهت جلوگیری از بیماری‌های قلب و عروق نیز مفید بوده و توصیه می‌شود که از منابع غذایی به مقدار مورد نیاز دریافت گردند.
6. از منابع غذایی حاوی ویتامین‌های گروه B نظیر سیب، اسفناج، جوانه گندم، شیر، ماست و… استفاده نمایید.
7. صبح‌ها قبل از صرف صبحانه یک لیوان آب خنک بنوشید.
8. روزانه ۸ – ۱۰ لیوان آب بنوشید ولی هنگام صرف غذا و نیم ساعت قبل و بعد از آن از نوشیدن آب و مایعات خودداری کنید.
9. از مصرف نوشابه‌های گازدار معمولی و رژیمی و دوغ‌های گازدار پرهیز نمایید و در مصرف مرباهای رژیمی با کارشناس تغذیه خود مشورت نمایید.
10. شیر و ماست مصرفی را کم‌چرب و ۱٫۵% چربی انتخاب نمایید.
11. فاصله بین صبحانه و شام ۱۲ ساعت باشد و در بین آن به فاصله ۳ –۲ ساعت یکبار وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها را دریافت نمایید.                                      
12. غذا را با دفعات متعدد و با حجم کم و آهسته و آرام میل نمایید. سعی کنید غذا را با چنگال و در بشقاب میوه خوری میل نمایید.
13. در هنگام عصبانیت از صرف غذا بپرهیزید.  همچنین هنگام تماشای تلویزیون از مصرف غذا خودداری نمایید.
14. سعی کنید بیشتر از روغن‌های مایع کلزا (کانولا) و زیتون استفاده نمایید.
15. سیر را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
16. همراه غذا با سبزی خوردن، شوید میل شود.
17. روزانه ۲ قاشق غذا خوری سبوس جو دو سر همراه با سالاد به صورت پودرشده مصرف کنید.
18. به جای یک شب شام می‌توانید نان و پنیر و گردو و سبزی میل نمایید.
19. یک رژیم غذایی روزانه نسبتا کم چرب (یا کمتر از ۳۰ درصد کالری به صورت چربی) که شامل ۳۰ گرم گردو باشد؛ برای بیماران دیابت نوع دو مفید است.
20. به جای یک الی دو شب شام در هفته می‌توانید از حبوبات پخته استفاده نمایید. نصف لیوان حبوبات پخته باید جایگزین ۳۰ گرم گوشت و ۳۰ گرم نان شود.
21. هفته‌ای ۲ عدد تخم مرغ استفاده شود. یک عدد تخم مرغ برابر با ۳۰ گرم گوشت می‌باشد که بهتر است به صورت آب پز سفت مصرف گردد.
22. هفته‌ای ۲ الی ۳ بار از گوشت قرمز بدون چربی (گوساله بدون چربی یا ماهیچه گوسفند) استفاده شود.
23. ماهی را بیشتر در برنامه غذایی خود بگنجانید.
24. از مصرف پوست مرغ و ماهی، شیر و ماست پرچرب، خامه، سرشیر، کله پاچه، آبگوشت، جگر، دل و قلوه، مغز، زبان، کباب کوبیده، همبرگر، سوسیس، کالباس، ژامبون، پیتزا، پنیر پیتزا، پنیر پرچرب، روغن حیوانی، انواع سس سالاد، سس مایونز، بستنی سنتی، شیرینیجات، گوشت‌های چرب و غذاهای سرخ شده خودداری نمایید.
25. برنج را به صورت کته میل نمایید و به جای برنج سفید بهتر است از عدس پلو یا لوبیا پلو استفاده شود.
26. ماکارونی را به صورت آبکش و بدون دم کردن میل نمایید.
27. به جای برنج با توجه به مقدار ذکرشده می‌توانید از ماکارونی استفاده کنید.

معمولا غذاها در سه دسته طبقه بندی می‌شوند: غذاهای با (نمایه گلایسمی) میزان قند پایین، متوسط و بالا. نمایه گلایسمی معیاری است از افزایش قند خون پس از صرف غذا، به عبارتی دیگر میزان قند خونی که پس از مصرف یک وعده غذایی بالا می ‌رود نشان دهنده نمایه گلایسمی‌ آن وعده غذایی است. غذاهای با نمایه گلایسمی بالا، غذاهایی هستند که میزان قند خون پس از مصرف آنها افزایش قابل توجهی می‌یابد و غذاهای با نمایه گلایسمی پایین،غذاهایی هستند که قند خون پس از صرف آنها افزایش کمتری می‌یابد. همواره به دیابتی‌ها توصیه می‌شود انتخاب‌هایی در محدوده نمایه گلایسمی کمتر از ۷۰داشته باشند.

مواد غذایی زیر را به علت بالابودن میزان قند، کمتر استفاده نمایید: خرما رطب، کشمش، موز، کیوی، هندوانه، طالبی، خربزه، انگور، آناناس، نان جو حجیم، نان باگت، سیب زمینی آبپز یا پوره شده، هویج آبپز، ذرت، مغز، باقالا سبز، کدو حلوایی، نخودفرنگی، ماکارونی دم شده و برنج آبکش.

• غذاهای با نمایه گلایسمی پایین به کاهش وزن و کنترل وزن کمک نموده و در کنترل اشتها مفید هستند.                                                      
• غذاهای با نمایه گلایسمی پایین، حساسیت بدن به هورمون انسولین را افزایش می‌دهند.
• غذاهای با نمایه گلایسمی پایین، روند مدیریت بیماری دیابت را بهبود می‌بخشند.

همانگونه که تاکنون متوجه شده‌اید، شیوه خوب غذاخوردن به معنای خوردن ترکیبی از غذاهای خوب و سالم و کنارگذاشتن غذاهای مضر و زیان‌آور است. اگر شما در مورد غذاهایی که می‌خورید اطمینان ندارید، می‌توانید با یک متخصص تغذیه مشورت کرده و از او کمک بگیرید. با اینحال وقتی که شما به اصول صحیح غذاخوردن عادت کردید، این کار برای شما بسیار آسان خواهدشد. هر وعده غذایی که مصرف می‌کنید باید موارد زیر در آن رعایت شده باشد:

1. ۴۰ درصد غذای شما باید شامل غذاهای نشاسته‌ای و ترجیحا غذاهایی با فیبر زیاد باشد.
2. ۴۰ درصد غذای شما باید حاوی سبزیجات، سالاد یا میوه باشد.
3. باقی ۲۰ درصد غذای شما هم باید شامل منابع پروتئینی مثل گوشت، ماهی، تخم مرغ، حبوبات یا پنیر باشد.
4. با مصرف غذاهایی که نسبتهای فوق در آنها رعایت شده‌است، قند خون شما در وضعیت مناسب باقی خواهدماند.

کربوهیدراتها گروهی از موادغذایی هستند که در بدن تجزیه شده و به گلوکز (قند خون) تبدیل می‌شوند تا برای شما ایجاد انرژی کنند. دو نوع کربوهیدارت وجود دارد (۱) قندی و (۲) نشاسته ای.

قند، شکر، شکلات، شیرینی، کیک، بیسکوئیت‌های شیرین و نوشابه‌ها حاوی این نوع کربوهیدراتها هستند. شما باید مصرف این نوع موادغذایی را کنار بگذارید زیرا گلوکز آنها خیلی سریع وارد خون می‌شود و می‌تواند بطور ناگهانی قند خون شما را بالا ببرد. برای شیرین‌شدن چای یا موادغذایی‌تان، می‌توانید از شیرین‌کننده‌های مصنوعی مثل قرص‌های ساخارین که در داروخانه‌ها موجوداست؛ استفاده نمایید.

نان، سیب زمینی، ماکارونی، برنج، غلات و میوه‌ها حاوی این نوع کربوهیدراتها هستند. این موادغذایی به آهستگی تجزیه می‌شوند و منبع خوبی برای ایجاد انرژی‌اند، بنابراین از این مواد بطور منظم و در هر وعده غذایی استفاده نمایید.

نوع چربی که ما مصرف می‌کنیم از اهمیت زیادی برخوردار است. دو نوع اصلی چربی وجود دارد: (۱) چربی های اشباع شده و (۲) چربی های اشباع نشده.

روغن‌ها و چربی‌های حیوانی که در گوشت، شیر، چربی و کره وجوددارند از نوع چربی‌های اشباع شده هستند. مصرف این نوع چربی‌ها می‌تواند سبب بروز مشکلاتی در گردش خون شود. همه افراد باید مصرف این نوع چربی‌ها را کاهش دهند.

این نوع از چربی‌ها کمی بهتر از نوع چربی‌های اشباع شده هستند و خودشان به دو دسته تقسیم می شوند (۱) پلی و (۲) مونو.

چربی‌های اشباع نشده پلی: روغن آفتابگردان، روغن ذرت و مارگارینهای آفتابگردان حاوی این نوع چربی هستند.

چربی‌های اشباع نشده مونو: در روغن زیتون این نوع چربی وجوددارد که نسبت به بقیه انواع چربی‌ها بهتر است و می‌توان به جای آنها استفاده نمود.
بخاطر داشته باشید که تمام انواع چربی ها دارای کالری زیادی هستند. بنابراین مصرف زیاد آنها منجر به افزایش وزن و چاقی می‌شود.چ

فیبرهای غذایی به دو صورت (۱) محلول در آب (جذب سایر غذاها را در بدن کاهش می دهند.) و (۲) غیرمحلول در آب (غیرقابل هضم بوده و به جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.) می‌باشند. مصرف فیبرهای غیرمحلول در آب برای افرادی که می‌خواهند لاغر شوند؛ بیسیار مناسب است.
شما باید حدود ۳۰ گرم در روز از فیبرهای غذایی استفاده نمایید. خوردن این فیبرها به روده شما کمک می‌کند که کار خود را بخوبی انجام دهد تا دچار یبوست نشوید. بعضی از انواع فیبرها مثل فیبرهای محلول در آب می‌توانند هم به کاهش قند خون و هم به کاهش کلسترول خون کمک زیادی نمایند. غذاهایی مثل لوبیا، نخود فرنگی، سوپ عدس و جوی دوسر دارای مقادیر زیادی فیبرهای محلول در آب هستند. غذاهایی همچون نان سبوس دار، میوه های پوست نکنده، آرد سبوس‌دار و برنج حاوی مقادیر زیادی از فیبرهای غیرمحلول در آب هستند.

پروتئین‌ها برای بدن ضروری هستند. آنها در ترمیم بافتها و در رشد کودکان بسیار مؤثرند؛ اما شما نیاز ندارید که بیش از مقداری که به آن احتیاج دارید مصرف نمایید. برنامه رژیم غذایی شما باید طوری باشد که ۱۲ تا ۱۵ درصد نیازهای انرژی روزانه تان از طریق مصرف پروتئین‌ها بدست آید. این پروتئین‌ها می‌توانند هم از طریق منابع گیاهی مثل نان، غلات، برنج، آرد و ماکارونی و هم از طریق منبع حیوانی مثل گوشت، تخم مرغ، ماهی و لبنیات تأمین شوند. پروتئین‌های حیوانی نسبتا دارای چربی و کالری بیشتری هستند اما فاقد کربوهیدرات می‌باشند. بنابراین در هنگام برنامه‌ریزی برای رژیم غذایی‌تان به این مسئله نیز توجه داشته باشید.

خوردن مقادیر زیاد نمک برای ما مناسب نیست و می‌تواند منجر به بالارفتن فشار خون شود. سعی کنید که در آشپزخانه از مقادیر کمی نمک برای پختن غذاها استفاده نمایید و در سر سفره هم نمکدان نگذارید. بجای نمک می‌توانید در صورت لزوم از فلفل و ادویه جات برای بهترکردن طعم غذاها استفاده نمایید.

اگر شما دارای یک رژیم غذایی متعادل هستید، نیازی نخواهیدداشت که قرصها یا شربتهای ویتامینی یا دارای مواد معدنی مصرف نمایید، زیرا این غذاها به اندازه کافی دارای ویتامین و مواد معدنی هستند. بعضی محققین عنوان کرده‌اند که کمبود بعضی مواد مثل کرومیوم و سلنیوم ممکن است در بروز مشکلات بیماری قند نقشی داشته باشند. با اینحال هیچ راهی وجود ندارد که مقادیر این عناصر را در بدن یا رژیم غذایی شما تعیین کند. احتمالا بهترین کار این است که رژیم غذایی متنوعی داشته باشید تا مطمئن شوید که از همه ویتامین‌ها و مواد معدنی به اندازه کافی به بدنتان می‌رسد.

1. به بهداشت ناخن‌های پا و انگشتان بیشتر توجه نمایید. در مقاله زخم پای دیابتی به طور کامل در مورد روش‌های مراقبت از پا در افراد مبتلا به مرض قند بخوانید.
2. همیشه همراه خود قند یا آبنبات داشته‌باشید تا در مواقع افت قند خون از آن استفاده نمایید.
3. روزانه به مدت ۱ ساعت در یک سطح صاف پیاده‌روی متعادل توصیه می‌شود. دقت نمایید قبل از پیاده‌روی حتما یک میان‌وعده استفاده کنید.                       
4. ۱۵ الی ۳۰ دقیقه بعد از تزریق انسولین یا مصرف قرص، حتماً قند میل نمایید.
5. جهت جلوگیری از بیماری‌های قلب و عروق به مقدار چربی‌های خون نیز توجه نمایید.
6. به فاصله هر ۳ ماه یکبار از پزشک خود بخواهید که خون شما را از نظر قند بالا  کنترل نماید. (آزمایش HbA1c )
7. از پرستار خود طرز استفاده از دستگاه کنترل قند خون (گلوکومتر) را یاد بگیرید.
8. کارت دیابت یا کارت شناسایی خود را همیشه همراه داشته باشید. چنانچه بخواهید به مسافرت بروید مطالعه مقاله مسافرت با دیابت توصیه می‌شود.