مراقبتهای پیش از بارداری و بیماریهای خاص

مقدمه:

عوارض ناشی از بارداری و زایمان، علت مرگ حدود نیم میلیون مادر در سال است و این موضوع خود بر مرگ حداقل یک و نیم میلیون نوزاد در هفته اول زندگی و ۱٫۴ میلیون مرده‌زایی تاثیر دارد. فشار ناشی از هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی این مرگ‌ها و معلولیت‌ها بر خانواده‌ها، جوامع و کشورها بسیار سنگین است.

به همین منظور در سال ۱۹۹۰ میلادی کشورهای جهان درقالب طرح “سلامت برای همه تا سال۲۰۰۰” متعهد شدند؛ که مرگ مادر را درکشور خود طی یک دهه ( تا سال ۲۰۰۰ میلادی) ۵۰ درصد کاهش دهند. همچنین متعهدشدند در سال‌های آتی نسبت مرگ و میر مادران درکشورها را تا سال ۲۰۱۵ میلادی ۷۵ درصد نسبت به سال ۱۹۹۰ کاهش دهند.

در این راستا برنامه سلامت مادران که یکی از اجزا مراقبت‌های اولیه بهداشتی است؛ از ابتدای استقرار خود در نظام بهداشتی کشور تاکنون تغییرات زیادی داشته است. هدف برنامه سلامت مادران در کشورهای مختلف، به ثمررساندن یک دوره حاملگی و بهبود وضعیت سلامت مادر و نوزاد است.

در حال حاضر؛ در این برنامه زنان قبل از باردارشدن تا ۶۰ روز پس از زایمان مراقبت‌ها و مشاورات مناسب هر دوره را دریافت می‌دارند. به طور مثال گروه خون مادر و پدر در دوران پیش از بارداری تعیین می‌شود و اگر مادر با همسر خود نسبت فامیلی دارد و یا در خانواده هر یک از ایشان بیماری ارثی دیده شد قبل از باردار شدن با یک پزشک متخصص مشاوره نمایند.

در واقع هدف از مراقبت دوران پیش از بارداری، این است که وضعیت مادر از لحاظ فیزیکی، جسمی و روحی کاملا مورد ارزیابی قرارگرفته تا بتواند با شرایط مطلوب باردارشده و روند حاملگی سالمتری را طی نماید و  این امر موجب کاهش مرگ‌ومیر و عوارض بارداری در مادران و نوزادان می‌شود. از این رو برخی مشاوره و ویزیت قبل از بارداری را مهمترین ویزیت یک مادر می‌دانند.

در واقع با برنامه‌ریزی پیش از بارداری می‌توان عوارض احتمالی را پیش‌بینی کرد تا حاملگی با کمترین عارضه سپری شود. در صورت انجام مشاورات پیش از بارداری می‌توان فاکتورهای خطر را برای مادر و جنین پیش‌بینی نمود و در بسیاری موارد از بروز ناهنجاری و تولد جنین ناهنجار پیشگیری کرده و آن را به حداقل رساند. برای مثال: با تزریق واکسن سرخجه قبل از بارداری که منجر به ایمنی مادران در صورت مواجهه با ویروس در بارداری می‌شود، می‌توان از عوارض سرخجه در جنین جلوگیری نمود و با استفاده از اسیدفولیک توسط مادر قبل و ۴ ماه اول بارداری می‌توان عوارض سیستم عصبی در نوزاد مانند نقص لوله عصبی را کاهش داد و نتیجه این اقدامات، بارداری و زایمان ایمن و نوزادی سالم می‌باشد.

در مشاوره قبل از بارداری به مشکلات وراثتی نیز بسیار توجه می‌شود. بسیاری از خانم‌ها پس از سپری شدن ۸-۴ هفته از بارداری متوجه حاملگی می‌شوند که مرحله اندام‌سازی سیستم عصبی و قلبی-عروقی گذشته است. در حالی که هفته‌های اول بارداری از اهمیت بالایی برخوردار است. به عبارتی دوران طلایی جهت پیشگیری از برخی ناهنجاری‌ها هفته های اول بارداری است.

وقتی صحبت از آمادگی برای بارداری می‌شود منظور آمادگی جسمی و روحی برای بارداری است. این مساله تنها شامل مادر نیست؛ بلکه پدر و مادر هر دو باید برای ورود فرد جدیدی به زندگی برنامه‌ریزی کنند تا بارداری ناخواسته شرایط روحی و روانی خانواده را دچار تزلزل نکند. قبل از بارداری والدین باید آمادگی لازم رادر این مورد کسب نمایند. با مشاوره قبل از بارداری می‌توان وجود بیماری یا عوامل نامساعد برای سلامت جنین را بررسی کرد و احتمال داشتن کودک ناسالم را به مادر و پدر یادآوری نمود.

نکته: زنانی که از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند (هر نوع روش پیشگیری از بارداری) باید فاصله زمانی مناسب بین قطع روش و حاملگی را بدانند.

این مراقبت توسط پزشک یا ماما در مراکز بهداشتی درمانی صورت می‌گیرد و شامل بخش‌های زیر است:

مصاحبه و تشکیل یا بررسی پرونده شامل پرسش در مورد بخش‌های ذیل است:

1. مشخصات، نسبت خویشاوندی با همسر
2. سابقه بارداری و زایمان قبلی
3. بیماری و ناهنجاری اختلالات روانی/همسرآزاری (منظور از همسرآزاری هر رفتار خشن وابسته به جنسیتی است که موجب آسیب‌شده یا با احتمال آسیب جسمی، روانی و یا رنجش زن همراه گردد. چنین رفتاری می‌تواند با تهدید،‌ اجبار یا سلب مطلق آزادی و اختیار صورت گرفته و در جمع یا در خفا رخ‌دهد و شامل خشونت جسمی مانند مشت زدن، سیلی زدن و … همچنین خشونت روانی شود. منظور از خشونت روانی رفتار خشونت‌آمیزی است که شرافت، آبرو و اعتمادبه‌نفس زن را خدشه‌دار کند و به صورت انتقاد ناروا، ‌تحقیر، ‌بددهانی و… اعمال می‌شود.)
4. رفتارهای پرخطر: سابقه یا وجود رفتارهایی مانند سابقه زندان، اعتیاد تزریقی، رفتارجنسی پرخطر و محافظت نشده، سابقه تزریق مکرر خون
5. اعتباد، مصرف سیگار/ الکل (اعتیاد بیماری بالینی است که خود را با تظاهرات رفتاری، شناختی و فیزیولوژیک نشان می‌دهد و باعث می‌شود فرد مصرف مواد را به رفتارهای دیگر ترجیح دهد. برای تشخیص وابستگی به مواد، حداقل وجود سه نشانه از نشانه‌های زیر لازم است:
   1. تحمل: که افزایش تدریجی مقدار ماده مصرفی لازم برای دستیابی به علائم مصرف آن ماده است.
   2. پیدایش علایم ترک در صورت عدم مصرف یا کاهش مقدار مصرف
   3. مختل شدن فعالیتهای اجتماعی، شغلی و تفریحی
   4. تداوم مصرف ماده علیرغم آگاهی از عوارض آن
   5. صرف زمان زیاد جهت تهیه، مصرف و یا بهبودی از عوارض
6. تاریخچه پزشکی: سابقه یا ابتلا فعلی به بیماری‌های زمینه‌ای (دیابت، ‌صرع، سل کلیوی، آسم، فشارخون بالا، قلبی و … )، اختلالات روانی، بیماری تیروئید، سوء تغذیه، ناهنجاری اسکلتی، عفونت HIV/ ایدز، هپاتیت، ‌اختلال انعقادی، سابقه قبلی سرطان پستان در خانم‌های بالای ۲۵ سال و یا سابقه سرطان پستان در افراد درجه یک خانواده مادر (مادر، خواهر، ‌مادربزرگ) و یا لمس توده در پستان توسط خانم، ناهنجاری دستگاه تناسلی، ‌نمایه توده بدنی غیرطبیعی، ‌تالاسمی مینور در خانم و یا همسرش، ‌اختلال ژنتیکی در خانم یا همسرش و یا وجود ناهنجاری در یکی از بستگان درجه یک (پدر، مادر، ‌خواهر، ‌برادر، ‌فرزند)
7. تاریخچه بارداری: تعداد بارداری، تعداد زایمان، تعداد سقط، تعداد فرزندان، سوابق بارداری و زایمان قبلی،‌ داشتن فرزند کمتر از ۳ سال، بارداری پنجم و بالاتر
8. تاریخچه اجتماعی: سن زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال، اعتیاد به مواد مخدر/ داروی مخدر، مصرف الکل، کشیدن سیگار یا سایر دخانیات، رفتارهای پرخطر، همسرآزاری، نسبت خویشاوندی با همسر، شغل سخت و سنگین

معاینات بالینی شامل اندازه گیری قد و وزن، تعیین نمایه توده بدنی، علائم حیاتی و معاینات فیزیکی، معاینه واژن و لگن و معاینه دهان و دندان است:

1. علائم حیاتی: فشارخون، ‌درجه حرارت، نبض و تنفس اندازه گیری می‌شود:
   
   1. فشارخون ۹۰/۱۴۰ میلیمتر جیوه و بالاتر “فشارخون بالا” است.
   2. دمای بدن به میزان ۳۸ درجه سانتیگراد یا بالاتر “تب” است.
   3. تعداد طبیعی نبض ، ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه است.
   4. تعداد طبیعی تنفس ، ۱۶ تا ۲۰ در دقیقه است.

معاینه فیزیکی خانم به شرح ذیل انجام می‌شود:

1. بررسی اسکلرا از نظر زردی و ملتحمه چشم از نظر کم خونی
2. بررسی پوست از نظر بثورات
3. لمس قوام و اندازه غده تیروئید و بررسی ندول‌های تیروئید
4. سمع قلب و ریه از نظر وجود سوفل‌ها، ‌آریتمی، ویزینگ، رال
5. معاینه پستان‌ها از نظر قوام، ظاهر، وجود توده و خروج هر نوع ترشح از پستان در خانم‌های بالای ۲۵ سال (معاینه ترجیحاً توسط ماما یا پزشک عمومی زن)
6. لمس شکم از نظر بررسی اندازه کبد و طحال و بررسی شکم از نظر وجود اسکار و توده
7. بررسی اندام‌های تحتانی از نظر وجود ادم و ناهنجاری اسکلتی
8. معاینه لگن و واژن: بررسی وضعیت ظاهری لگن از نظر ناهنجاری اسکلتی و تغییر شکلهای محسوس و بررسی عفونت‌های شایع زنان و انجام پاپ اسمیر
9. معاینه دهان و دندان: دهان و دندان خانم از نظر وجود جرم، پوسیدگی، التهاب لثه، عفونت دندانی و آبسه معاینه می‌شود. وجود بیماری لثه در دوره بارداری می‌تواند خطر به دنیاآمدن کودک با وزن کم را افزایش دهد.
10. اندازه گیری قد و وزن و تعیین نمایه توده بدنی: وزن و قد مادر را اندازه گیری و با قراردادن در فرمول BMI نمایه توده بدنی را محاسبه می‌شود.

به طور مثال اگر وزن خانمی ۵۴ کیلوگرم و قد وی۱۶۰ سانتیمتر باشد، نمایه توده بدنی وی ۲۱ می شود. نمایه توده بدنی یک روش غیرمستقیم برای تعیین میزان چاقی یا چربی بدن است که مقادیر آن به شرح ذیل می‌باشد:

BMI	تفسیر
کمتر از ۱۸٫۵	کم وزنی
۲۴٫۹-۱۸٫۵	طبیعی
۲۹٫۹-۲۵	اضافه وزن
۳۴٫۹-۳۰	چاقی درجه ۱
۳۹٫۹-۳۵	چاقی درجه۲
برابر یا بیش از ۴۰	چاقی درجه ۳

انجام CBC, BG, Rh, FBS, U/A, U/C (به صورت روتین)، پاپ اسمیر و تیتر آنتی بادی ضدسرخجه بصورت روتین و HBsAg (درصورت نیاز)، HIV و VDRL (در رفتارهای پرخطر)، توصیه می‌شود.

تفسیر ان طبق جدول زیر است:

نتایج	تشخیص احتمالی	اقدام
VDRL مثبت	بیماری مقاربتی، احتمال مثبت کاذب: بیماریهای کلاژن، عفونت منونوکلئوز سن بالا، مالاریا، بیماری تبدار، ‌مصرف مواد مخدر،‌ جذام، بارداری	انجام تست FTA-ABS و در صورت مثبت بودن: درمان سیفلیس
HIV مثبت	ابتلا به ویروس ایدز	ارجاع غیرفوری به کارشناس ایدز/ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری
قند خون ناشتا مساوی یا بیشتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر	دیابت آشکار	تکرار آزمایش یک هفته بعد و در صورت بالا بودن میزان قند خون: ارجاع به متخصص داخلی یا زنان
پاپ اسمیر غیرطبیعی	سرویسیت یا کانسر	مشاوره تنظیم خانواده ارجاع فوری به متخصص زنان

وجود گلبول سفید در ادرار و کشت ادرار منفی	عفونت واژینال یا یورتریت کلامیدیایی	-در صورت عفونت واژینال: درمان مطابق نوع عفونت -در صورت عدم بهبود عفونت واژینال و یا وجود یورتریت کلامیدیایی: ارجاع غیرفوری به متخصص زنان وزایمان
HBsAg مثبت	هپاتیت ب	-بررسی اعضای خانواده از نظر ابتلا به بیماری یا حامل ویروس بودن -توصیه به ایمن سازی خانواده در صورت منفی بودن HBsAg -ارجاع غیرفوری به متخصص داخلی
هموگلوبین پایین (کمتر از ۱۲ گرم درصد)	آنمی	بررسی علت و درمان بر حسب نوع آنمی
کشت ادرار مثبت	عفونت ادراری	درمان مطابق جواب ازمایش
HIV منفی و وجود رفتارهای پرخطر	شک به ابتلا به ویروس ایدز	تکرار آزمایش ۳ ماه بعد
پاسخ تیتر آنتی بادی ضدسرخجه	در صورت منفی بودن نتیجه: عدم ابتلا به سرخجه در صورت مثبت بودن نتیجه: ایمنی علیه سرخجه	در صورت منفی بودن نتیجه: تزریق واکسن سرخجه در صورت تمایل خانم و با تاکید بر رعایت فاصله گذاری برای باردار شدن

نکته ۱ : در صورت وجود یا سابقه رفتارهای پرخطر در خانم و یا همسرش،‌ خانم را برای انجام آزمایش HIV به کارشناس ایدز یا مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری ارجاع دهید.

نکته ۲ : در صورت وجود یا سابقه رفتارهای پرخطر در خانم و یا همسرش، آزمایش VDRL را درخواست کنید.

نکته ۳ : تیتر آنتی بادی ضدسرخجه را در صورتی که خانم علیه سرخجه ایمن نشده باشد و سابقه ابتلا به سرخجه را نیز نداشته باشد، درخواست کنید.

نکته ۴ : در صورتی که خانم طبق دستورالعمل کشوری بر علیه هپاتیت ایمن نشده است، آزمایش HBsAg را درخواست کنید.

شامل بهداشت فردی، بهداشت جنسی، بهداشت دهان و دندان،‌ تغذیه و مکمل‌های دارویی، عدم مصرف مواد مخدر/ داروی مخدر، سیگار و دخانیات/ الکل، شغل سخت و سنگین، تاریخ مراجعه بعدی (در صورت نیاز)، ‌زمان قطع روش پیشگیری از بارداری و زمان مناسب باردار شدن است.

از آنجا که مصرف اسیدفولیک از بروز اختلالات مادرزادی مغز، نخاع، اختلالات لوله عصبی، شکاف کام و لب در کودک جلوگیری می‌کند و بیشترین تأثیر آن در ۲۸ روز اول (۴ هفته اول) بارداری است. بنابراین شروع اسیدفولیک قبل از بارداری (ترجیحا از ۳ ماه قبل از بارداری) بسیار ضروری است. بنابراین هر خانمی قبل از حاملگی باید اسیدفولیک مصرف کند تا از ناهنجاری‌های بالقوه‌ای که مغز و نخاع را تهدید می‌کند، پیشگیری به‌ عمل آورد. مطالعات نشان داده در صورت مصرف کافی اسیدفولیک در همه زنان در دوران قبل از بارداری و اوایل حاملگی، حدود ۷۰ درصد این نقایص رخ نخواهند داد.

مصرف روزانه ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک توصیه می‌شود که  روزانه مصرف یک قرص می‌تواند نیاز مادر را برآورده نماید.

همه خانم‌ها قبل از حاملگی باید از نظر ایمنی نسبت به سرخجه آزمایش شوند. سرخجه یک بیماری ویروسی واگیردار است که در صورت ابتلای مادر در حاملگی، تهدیدی جدی برای جنین او خواهدبود.

 اگر مادر تا به حال به بیماری سرخجه مبتلا نشده است با مشاوره پزشک واکسن آن تزریق می‌شود و باید توجه داشت که پس از تزریق تا سه ماه از بارداری جلوگیری نماید. بنابراین باید حداقل سه ماه پیش از بارداری واکسن سرخجه برای زنانی که ایمنی ندارند؛ تجویز شود. واکسن دیگری که معمولاً از آن غفلت می‌شود یادآوری دیفتری-کزاز است که باید هر ۱۰ سال یک بار تزریق شود.

در برخی کشورها ایمنی نسبت به ویروس آبله‌مرغان هم بررسی می‌شود و در صورت نیاز، به زنان مستعد واکسن تزریق خواهدشد. این بیماری نیز در صورت ابتلای مادر در اوایل حاملگی، می‌تواند نقایص جدی در نوزاد ایجادکند و در اواخر حاملگی موجب ابتلای نوزاد به آبله مرغان کشنده ‌شود. زنانی که آسم، مشکلات قلبی، ایدز و شرایط تضعیف کننده سیستم ایمنی هستند و آنها را مستعد عفونت می‌کند،‌ نیز لازم است در صورت ایمن نبودن، واکسن هپاتیت B را قبل از بارداری دریافت کنند. حتی برای آنها واکسن آنفلوآنزا نیز توصیه می‌شود. به مادران توصیه شود که زمانیکه تصمیم به بارداری دارند از محیط‌ها و افرادی که دچار عفونت و بیماری‌های واگیر هستند؛ دوری نمایند.

نکته ۱ : مشاورات و آزمایش‌های انجام شده در این دوران تا یک سال اعتبار خواهدداشت.

نکته ۲ : در صورت تشخیص هرگونه مشکل باید مادر به متخصص یا مرکز درمانی ارجاع شود.

در صورتی که مادر مبتلا به برخی بیماری‌ها باشد و با همان وضعیت باردار شود ممکن است تأثیرات جبران ناپذیری بر سلامت وی و جنین‌اش بگذارد . مثلاً اگر دیابت مادر در بارداری کنترل نشده باشد، سطح بالای گلوکز در خون‌ می‌تواند ‌منجر‌ به ناهنجاری  و حتی مرگ جنین شود. زنانی که آلوده به ویروس ایدز هستند اگر دردوران پیش از بارداری به طور مناسب درمان شوند، می‌توانند احتمال انتقال ویروس به جنین خود را کاهش دهند و بالعکس اگر قبل از بارداری درمان نشوند و یا تشخیص داده نشود احتمال انتقال ویروس به جنین زیادتر است. علاوه بر این، زنانی که آسم، صرع، بیماری اتوایمیون، بیماری کلیوی، قلبی و فشارخون بالا دارند نیز باید قبل از تصمیم به بارداری تحت نظر پزشک باشند. مشاوره ژنتیک باید در خانواده‌هایی که سابقه بیماری‌های ژنتیک داشته و یا پدر و مادر نسبت فامیلی دارند صورت گیرد. این بیماری‌ها شامل: منگولیسم، تی‌ساکس، بیماری خونی سلول داسی شکل و تالاسمی، هموفیلی، دیستروفی عضلانی و فیبروزکیستیک و… می باشد)

 سابقه سقط مکرر، مرده زایی و تولد نوزاد ناهنجار نیز جزو موارد لازم جهت مشاوره قبل از بارداری است. هم چنین در مورد زنانی که به صورت مرتب از دارو استفاده می‌نمایند مشاوره پیش از بارداری لازم است.

دیابت یا بیماری قند، به علت ناتوانی بدن در تولید یا مصرف هورمون “انسولین” پدید می‌آید. انسولین ماده‌ای است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و منجر به جذب و سوخت و ساز قند توسط سلول‌های بدن می‌گردد.

ما اکنون می‌دانیم که کلید یک بارداری سالم برای خانم‌های مبتلا به دیابت، کنترل قندخون است. کنترل قندخون باید پیش از دوران و در طول دوران بارداری انجام گیرد. کنترل دقیق قند خون، به معنی نگهداری غلظت قندخون نزدیک به حد طبیعی است. برای رسیدن به این کنترل لازم است تعادل صحیحی بین مصرف موادغذایی، ورزش و تزریق انسولین برقرارگردد. از این رو لازم است قند خون بیماران مرتب بررسی شود. با کنترل قندخون و مراقبت‌های صحیح پزشکی، احتمال یک بارداری بدون مشکل و تولد نوزاد سالم همانند مادران غیردیابتی خواهدبود. علیرغم پیشرفت‌های اخیر، در نوزادان متولد شده از مادران دیابتی به ویژه آنهایی که کنترل قندخون مناسبی نداشته‌اند، هنوز هم خطر پیدایش نقایص مادرزادی بیشتر است. در صورت عدم کنترل مناسب قند، قند خون و مواد زاید حاصل از اختلال سوخت قند که در خون مادر با غلظت بیش از حد طبیعی وجوددارند، از جفت می‌گذرند و وارد بدن جنین می‌شوند و احتمال تولد نوزاد با نقایص مادرزادی را افزایش می‌دهند. بنابراین کنترل دقیق قند خون پیش از دوران بارداری بسیار مهم است. در طول ۶ هفته اول بارداری، اندام‌های جنین شکل می‌گیرند. قند خون بالا در طول این هفته‌ها بر رشد اندام‌های جنین اثر می‌گذارد و می‌تواند سبب ایجاد نقایص مادرزادی شود. از دیگر عوارض دیابت مادر در جنین عبور قند از سد جفتی و افزایش قندخون جنین است که منجر به افزایش تولید انسولین توسط جنین می‌گردد.پس از تولد نوزاد، ترشح انسولین ادامه می‌یابد. لذا ممکن است سطح قند خون نوزاد، کاهش یافته و دچار هیپوگلیسمی و هیپوکلسمی می‌شود.

خواندن این مطلب مفید است: دیابت بارداری

 اگر در بررسی آزمایشات ابتلا به کم‌خونی تشخیص داده شد لازم است؛ قبل از اقدام به بارداری، تحت نظر پزشک جهت درمان کم خونی اقدام نماید. کم‌خونی در بارداری منجر به احساس خستگی در طول بارداری و ایجاد شرایط نامناسب هنگام زایمان و تولد نوزاد کم‌وزن و یا نارس می‌گردد.

خانم‌های چاق باید قبل از حامله‌شدن وزن خود را کاهش دهند؛ زیرا چاقی خطر زایمان زودرس و عوارض زایمان را افزایش می‌دهد. طبق تحقیقات، نوزادان زنان چاق، بیشتر در معرض خطر نقایص هنگام تولد مانند بیماری‌های قلبی هستند. در ضمن چاقی می‌تواند عارضه فشارخون بالا و دیابت در حاملگی را هم افزایش دهد. بنابراین به زنان چاق توصیه می‌شود،که قبل از بارداری وزن  خود را به وزن ایده آل برسانند و این‌کار حتما باید زیر نظر پزشک یا متخصص تغذیه صورت گیرد تا رژیم غذایی مناسب و حاوی پروتئین‌ و ویتامین‌ کافی برای آنها در نظر گرفته شود. برای اطمینان از سلامت حاملگی باید از یک رژیم غذایی سالم، متعادل و سرشار از انواع موادمغذی استفاده کند. مصرف میزان کافی غذاهای حاوی کلسیم، فولیک اسید، آهن، ویتامین‌ C و A اهمیت نیز دارد.

نکته: مادر باید حداقل ۳ ماه پیش از باردار شدن به وزن ایده آل بدن خود برسد. در صورت بارداری سلامت کودک تا حد زیادی به متعادل بودن وزن بدن مادر بستگی دارد.

لازم است مادران قبل از باردارشدن در مورد داروهای مصرفی با پزشک معالج خود مشورت کنند و از مصرف خودسرانه دارو حتی مسکن‌های معمولی پرهیز نمایند. خانم‌ها باید پیش از بارداری، مصرف داروهایی را که ممکن است برای رشد و تکامل جنین مشکل ایجادکند؛ قطع کنند. مثلاً داروی رآکوتان که برای درمان جوش صورت (آکنه) استفاده می‌شود، می‌تواند منجر به نقایص شدید در جنین شود و حتما باید حداقل یک‌ماه قبل از شروع بارداری قطع شود.

داروهایی (مانند لووستاتین) که برای کاهش کلسترول خون بکار می‌روند و برخی داروهای فشارخون هم بالقوه خطرناکند. اگر دارویی را نمی‌توان کاملاً قطع کرد، لازم است آن را با انواع بی‌خطرتر (طبق توصیه پزشک) جایگزین نمود. درخانم‌هایی که به دلیل بیماری‌های اعصاب و روان، داروهای ثبات دهنده روان مصرف می‌کنند؛ تصمیم نهایی برای قطع یا ادامه مصرف دارو نیاز به بررسی دقیق وضع بیمار و شرایط او داشته و می‌بایست زیر نظر پزشک صورت گیرد. حتی داروهای بدون نسخه هم ممکن است خطرآفرین باشند. بنابراین توصیه می‌شود که در زمان لقاح و قبل از آن، هیچ دارویی بدون مشورت با پزشک مصرف نشود.

 اگر مادر روش پیشگیری از بارداری را قطع کرده و تصمیم به بارداری دارد و نیاز به گرفتن عکس رادیولوژی یا هر نوع تصویربرداری برای ایشان پیش آمد؛ حتما به پزشک خود اطلاع دهد تا قبل از اقدام از عدم بارداری وی اطمینان حاصل گردد.

استرس و نگرانی و عوامل استرس‌زا و غیرضروری می‌تواند بر روند زندگی و بارداری مادر تأثیرگذار باشد پس وی باید سعی کند از این عوامل دوری نماید. به زوجین جوان توصیه می‌شود؛ ابتدا همدیگر را خوب بشناسند و سپس با توافق هم بچه دار شوند تا هرچه بیشتر لذت شیرین پدر و مادرشدن را درک نمایند.

از نظر علمی ثابت شده است که سیگارکشیدن مادر باردار، رشد جنین را کند کرده و احتمال تولد نوزاد با وزن کم را تقریبا دوبرابر می‌کند. همچنین سیگاری بودن زن باردار تاثیر زیادی درافزایش سقط خودبه‌خودی، زایمان زودرس و تولد نوزاد مرده دارد. سرویس سلامت عمومی آمریکا تخمین زده است که اگر همه زنان حامله در این کشور دست از سیگار کشیدن بردارند. میزان مرده‌‌زایی تا ۱۱ درصد و میزان مرگ نوزادان تا ۵ درصد کاهش می‌یابد. با این وجود فقط یک پنجم زنان سیگاری در ترک این عادت خود در طول بارداری موفق می‌شوند. به همین علت متخصصان توصیه می‌کنند، اگر تصمیم به بارداری دارید حتما پیش از اقدام به آن، اعتیاد به سیگار و سایر مواد را ترک کنید و گرنه بهتر است تا ترک کامل، بچه‌دار نشوید.

بارداری زن در سنین پایین از ۱۸ سال و بالاتر از ۳۵ سال صلاح نیست. بنابراین در صورت امکان، بارداری می‌بایست در گروه سنی ۳۵-۲۰ سال صورت گیرد. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد؛ که در بارداری‌های زیر ۱۸ سال و بعد از ۳۵ سال مشکلات و عوارض جدی برای جنین و مادر ممکن است به وجود آید. فاصله دو بارداری نیز بهتر است از ۳ سال کمتر نباشد؛ چرا که باعث کمبودهای تغذیه‌ای مادر خواهد شد.

توضیح ۱: تمرینات بدنی:

 ورزش و تحرک همیشه برای سلامت توصیه شده است و افرادی که قبل از حاملگی فعالیت و تحرک بیشتری داشته‌ باشند به دلیل قوی بودن عضلات دور مفصل، کمتر دچار درد و مشکلات مفصلی‌ شایع در دوران بارداری می‌شوند. البته معمولا به زنان ورزشکار توصیه نمی‌شود که هنگام بارداری ورزش را کنار بگذارند، بلکه فقط لازم است ورزش‌های سنگین را قطع کرده و به نرمش‌های سبک ادامه دهند. برعکس، زنانی که تا قبل از بارداری ورزش نمی‌کردند، لازم نیست در زمان بارداری ورزش کنند چون به این گونه فعالیت‌ها عادت ندارند و این کارمی تواند بالقوه برای آنها و جنینشان خطرناک باشد. 

توضیح ۲: سهم پدران:

علاوه بر تأثیر رفتار مرد در سلامت روان و جسم زن حامله، روابط شغلی، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر، بیماری‌های ژنتیکی، ایدز و بیماری‌های عفونی-مقاربتی در مرد می‌تواند در سلامت مادر و جنین نقش مهمی داشته باشد. بنابراین لازم است پدران آینده هم خود را برای بارداری و مراقبت‌های آن آماده کنند.

خواندن این مطلب مفید است: مهمترین مراقبت های دوران بارداری

در حال حاضر در تمامی مراکز بهداشتی-درمانی امکان ارائه خدمات مراقبت پیش از بارداری توسط پزشک و ماما فراهم می‌باشد. خدمات مراقبت پیش از بارداری شامل مشاوره، آموزش،  آزمایش، معاینات دندانپزشکی و سایر معاینات بالینی و… می باشد. در صورتی که مادران قصد بارداری داشته باشند می‌توانند با مراجعه به این مراکز این خدمات را دریافت و با استفاده از راهنمایی‌های کادر بهداشتی ـ درمانی بارداری سالم و مطمئنی را برنامه‌ریزی نمایند.

منابع :

• وب سایت معاونت بهداشتی شهرستان رفسنجان، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
• مراقبت پیش از بارداری، مامای پارسی بلاگ، م.ل۸۸
• برنامه کشوری مادری ایمن، مراقبت‌های ادغام یافته سلامت مادران (راهنمای خارج بیمارستانی)، ویژه ماما/پزشک عمومی، چاپ ششمـ تجدیدنظر چهارم، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اداره سلامت مادران ۸۶