تغذیه با لوله بینی – معده ای NG-Tube و مراقبت‌های پرستاری آن

برخی از بیماران به دنبال سکته مغزی و یا کاهش سطح هوشیاری به هر علت و  به دلیل ضعف عضلات دهان و حلق در جویدن و بلع غذا دچار ناتوانی می شوند (اختلال در غذا خوردن یا دیسفاژی) . اختلال در غذا خوردن گاهی شدید و طولانی مدت بوده باعث تشدید مشکلات بیمار و بروز نتایج نامطلوب از جمله بروز خفگی ( به دنبال ورود مواد غذایی در حین تغذیه به داخل ریه)، سوءتغذیه، عفونت ریوی، ناتوانی و افزایش طول مدت بستری شدن در بیمارستان می شود و پزشک ناچار است با تعبیه لوله  به داخل معده بیمار، تغذیه او را تسهیل نماید تا زمانی که بیمار توانایی غذا خوردن از طریق دهان را بیابد. همزمان با بهبود عملکرد حرکتی بیمار، خورانش طبیعی و سایر فعالیت های وابسته به زندگی روزانه نیز آغاز می شود. به این لوله، لوله بینی – معده ای (NG-Tube ) می گویند.

گاهی بیمار هنگام ترخیص ممکن است هنوز توانایی خوردن غذا از راه دهان را نداشته و نیازمند تغذیه از راه لوله  باشد که لازم است آموزش های لازم توسط پرستاران به همراه بیمار داده شود تا تغذیه بیمار از این راه ادامه یابد. همچنین این روش حداکثر به مدت ۴- ۶ هفته برای تغذیه بیمار مناسب است و در صورت تداوم اختلال بلع پزشک معالج روش دیگری برای تغذیه بیمار انتخاب خواهد کرد.

در مدتی که بیمار در بیمارستان بستری است ترکیب مواد غذایی این مایع با توجه به گزارش آزمایشات روزانه و پرونده پزشکی و وضعیت بیمار شما، توسط مسئول تغذیه بیمارستان تنظیم شده است و در اختیار وی قرار می گیرد. بعد از ترخیص باید بر اساس آزمایشات و شرایط بیمار ودریافت فرمول تهیه مایع گاواژ بیمار از مسئول تغذیه، مایع گاواژ را براساس آن فرمول آماده نمایید.

• قبل از شروع تغذیه، دستان خود را بشویید.
• هنگام غذا دادن به بیمار و تا نیم ساعت بعد از آن با گذاشتن بالش سر و پشت بیمار را به اندازه ۳۰ درجه بالا بیاورید تا بیمار به حالت نیمه نشسته یا نشسته قرار گیرد و سپس بیمار را به سمت راست بچرخانید.
• برای جلوگیری از ورود مواد غذایی به ریه بیمار، قبل از شروع تغذیه از قرار گرفتن لوله در معده اطمینان حاصل کنید.
• اگر در موقع کشیدن مایع معده ترشحات سبز رنگ مشاهده شد به گاواژ دادن بیمار ادامه دهید.
• ابتدا لوله معده را با فشار انگشتان خود ببندید تا از ورود هوا به معده جلوگیری شود سپس سرنگ را از انتهای لوله جدا کنید و پیستون را از داخل سرنگ خارج نمایید.
• مقدار مناسبی آب برای تمیز کردن لوله داخل سرنگ بریزید سپس فشار انگشتان خود را کم کنید تا آب داخل لوله را تمیز کرده و به معده وارد شود.
• قبل از تغذیه حجم باقی مانده معده را بررسی کنید. چنانچه حجم باقی مانده از ۱۰۰ تا ۱۵۰ سی سی بیشتر بود تغذیه لوله ای را به تاخیر بیاندازید و ماده را مجدداً به معده برگردانید و دو ساعت بعد مجددآً باقی مانده معده را بررسی کنید. چنانچه در بررسی دوم هم حجم باقی مانده بیشتر از ۱۵۰ سی سی بود پزشک را مطلع کنید.
• شروع گاواژ بعد از ناشتا بودن بیمار با آب ساده یا سرم قندی ۵ درصد یا آب میوه طبیعی تازه ترجیحاً آب سیب صاف شده صورت گیرد.
• قبل از تمام شدن آب، محلول غذایی ولرم را که کاملاً صاف شده می باشد به داخل سرنگ بریزید در تمام مدت سرنگ باید پر از محلول غذایی باشد. شما با بالا و پایین بردن سرنگ و ایجاد فشار ملایم به جدار لوله می تواند سرعت ورود غذا به معده را کنترل نمایید.
• بهتر است درشروع گاواژ، از حجم ۵۰ سی سی هر ۴ ساعت استفاده شود و در صورت تحمل حجم گاواژ هر ۴ ساعت ۲۵ سی سی اضافه شود تا به میزان مورد نظر کارشناس تغذیه برسد.
• قبل از تمام شدن آب، محلول غذایی ولرم را که کاملا صاف شده به داخل سرنگ بریزید. در تمام مدت تغذیه سرنگ باید پر از محلول غذایی باشد. شما با بالا و پایین بردن سرنگ و ایجاد فشار ملایم به جدار لوله می توانید سرعت ورود غذا به معده را کنترل کنید.
• مایع گاواژ باید به آرامی و در مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه تزریق شود. به هیچ عنوان از فشار پیستون سرنگ برای تخلیه سوپ به معده استفاده نکنید.
• قبل و بعد از هر نوبت تغذیه ۳۰ تا ۵۰ سی سی آب ساده به داخل لوله بریزید تا ضمن باز نگه داشتن لوله از رشد باکتری ها یا بستن دلمه و مسدود شدن لوله جلوگیری شود.
• قبل از تمام شدن آب، لوله معده را با فشار انگشتان ببندید و سرنگ را از لوله معده جدا کنید. پیستون را داخل سرنگ قرار دهید و مجدداً سرنگ را به سر لوله وصل کنید تا از ورود هوا به داخل معده جلوگیری شود وسپس بیمار را به مدت ۳۰ دقیقه در همان وضعیت قرار دهید.
• حداقل تا ۳۰ دقیقه بعد از گاواژ سرتخت بیمار را پایین نیاورید و تا حد امکان اقدام به ساکشن بیمار نکنید.
• ممکن است بخشی از مواد غذایی در حین تغذیه در گوشه دهان باقی بماند. لذا مرتباً گوشه های دهان بیمار را بررسی نموده و تمیز نمایید مکرراً در حین تغذیه به بیمارتان آب بدهید.

در مورد «گاواژ» بیشتر بخوانید.

• برای پیشگیری از ورود مواد غذایی به مجاری هوایی بیمار، قبل از هر بار تغذیه مطمئن شوید که لوله در معده بیمار قرار دارد. لوله معده در فواصل معینی توسط خطوطی علامت گذاری شده است. فاصله این خطوط را از بینی بیمار یادداشت نموده و هر بار دقت کنید که این فاصله تغییری نکرده باشد؛ سپس سرنگ را به لوله معده وصل کرده و مقداری از محتویات معده را به داخل سرنگ بکشید و مجدداً آن را به معده تزریق کنید. اگر محتویات معده به داخل سرنگ کشیده نشد دلیل بر آن است که لوله در داخل معده نیست و باید بیمار را جهت بررسی بیشتر به بیمارستان بیاورید.
• برای جلوگیری از جا به جا شدن لوله، همیشه با چسب آن را به بینی بیمارتان ثابت کنید.
• در فواصل منظم، لوله معده را با تزریق آب گرم شستشو دهید تا از رسوب مواد غذایی و داروها و بسته شدن منافذ آن جلوگیری شود.
• در صورت بروز سرفه های شدید یا استفراغ یا پس از ساکشن ترشحات دهانی بیمار، لازم است محل لوله معده را مجدداً چک نمایید.
• بر حسب جنس لوله، لازم است این لوله هر ۷-۱۰ روز  یا بیشتر  توسط پرستار و شخص کارآزموده تعویض گردد. لوله با چسب روی بینی یا کنار لب چسبانده می شود. مراقب باشید که چسب کنده نشود .
• قبل از تهیه مواد گاواژ، بهداشت دست ها و ظروف استفاده راکاملا رعایت کنید.
• پس از هر بار استفاده از مایع گاواژ در ظرف را کاملا بسته و در یخچال نگهداری نمائید و قبل از مصرف مجدد در نوبت بعدی ، مقدار مایع گاواژ مورد نیاز را از یخچال خارج کرده و به دمای محیط رسانده و بعد برای بیمار استفاده شود.
• دقت نمایید مایع گاواژی که در لوله می ریزید به هیچ وجه سرد نباشد و بسیار آرام مایع را وارد لوله نمایید تا برای بیمار مشکل گوارشی ایجاد نشود.
• قبل و بعد از هر بار تغذیه گاواژ، لوله را با کمی آب معدنی  جوشیده شستشو دهید، تا هم آب روزانه مورد نیاز بیمار تأمین شود و هم مسیر لوله تمیز شود.
• مایع گاواژ روز قبل را برای مصرف روز بعد استفاده ننمائید.
• توجه داشته باشید محلول حتماً در ظرف کاملاً تمیز و در بسته و در یخچال نگهداری شود.
• برای هر بار استفاده، مقدار مورد نیاز محلول را گرم نموده و گاواژ نمایید.
• محلولی را که یک نوبت گرم شده است، به هیچ وجه مجدداً برای نوبت بعد در یخچال نگهداری نکنید.
• حتماً بعد از ۲۴ ساعت محلول اضافه را دور بریزید.
• هرگز از عصاره غذایی که غلیظ هستند و یا دارای تکه های مواد غذایی هستند برای تغذیه استفاده نکنید؛ چون سبب انسداد مسیر معده می گردد.
• دقت نمایید که مجاز به استفاده از ادویه جات در تهیه سوپ نیستید.
• با توجه به اینکه تمام گروه های غذایی در مایع گاواژ وجود دارد از دادن شیر در مدتی که بیمار گاواژ می شود خودداری نمایید و در هر دو وعده غذایی ناهار و شام به بیمار ماست دهید (به جز بیماران تحت دیالیز و با فسفر خون بالا).

تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست، سفتی شکم، وارد شدن غذا به ریه، نفخ و برجسته شدن شکم

• تغذیه را متوقف نمایید.
• بیمار را در وضعیت نشسته قرار دهید.
• مجدداً باقیمانده را یک ساعت بعد بررسی نمایید و در صورت کم بودن باقیمانده، تغذیه را ادامه دهید.

• محلول غذایی را به طور مداوم با سرعت کمتر، رقیق تر و با درجه حرارت ولرم بدهید.
• ۲ قاشق غذاخوری کشک به مایع گاواژ اضافه کنید و ۱۸ گرم از روغن اضافه شده در مایع گاواژ را کاهش دهید.
• تغییر در آنتی بیوتیک (فقط بیمارانی که آنتی بیوتیک دریافت می کنند)
• بررسی نمونه مدفوع از نظر عفونی بودن
• در صورتی که اسهال غیر عفونی باشد از مواد غذایی منقبض کننده روده ها مثل آب سیب و ماست وپونه استفاده شود.
• از پوست بیمار مراقبت نمایید.

• به پزشک اطلاع دهید.
• باز بودن لوله را بررسی نمایید.
• محتویات را برای بررسی حجم باقیمانده بکشید.
• نفخ شکم بیمار را بررسی نمایید.
• محلول غذایی را رقیق کنید و سرعت تغذیه را کم کنید.
• از محلول غذایی کم چرب استفاده کنید.
• محلول را در حد درجه حرارت اتاق گرم کنید.

• آب را به میزان کافی اضافه کنید.
• در صورت امکان فعالیت و تحرک بیمار را افزایش دهید.
• نرم کننده های مدفوع یا ملین برای بیمار استفاده کنید.
• ۱۸ گرم روغن به مایع گاواژ (ترجیحا روغن زیتون ) و روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ سی سی آبمیوه انبه اضافه شود یا ۳ قاشق غذاخوری سبزی پخته بکار ببرید.

توجه به بهداشت دهان و دندان بیمارتان اهمیت زیادی دارد، لذا شستشوی مخصوص دهان را روزی چند بار به خصوص پس از هر بار تغذیه انجام دهید. برای شستن دهان بیمار به روش زیر عمل کنید :

• ابتدا دستان خود را بشویید و دستکش بپوشید.
• دور یک چوب زبان (چوب بستنی) پنبه یا باند پیچیده آن را با محلول دهان‌شویه ( که به صورت آماده در داروخانه موجود می باشد) کاملا خیس کنید و سپس بین و روی دندان ها، لثه ها، سقف دهان، زیر زبان روی زبان بیمار را با چوب زبان مرطوب به خوبی تمیز کنید.
• در انتها به وسیله چوب زبانی که با آب ساده خیس شده است داخل دهان را مجدداً تمیز کنید و در آخر می تواند لب های بیمارتان را با وازلین چرب کنید یا با محلول گلیسیرین و آبلیمو مرطوب نمایید .

بیشتر بخوانید: دهانشویه یا شستشوی دهان و دندان بیمار

محلول گاواژ باید از تمامی گروه های غذایی باشد، که مقدار آنها با توجه به شرایط بیمار شما توسط کارشناس تغذیه تنظیم می شود.

گروه های غذایی شامل موارد ذیل می باشد :

1. گروه نان وغلات
2. گروه گوشتها
3. گروه لبنیات
4. گروه میوه‌ها
5. گروه سبزی‌ها
6. گروه چربی‌ها

• در گروه نان و غلات، بهترین گزینه ها برای بیمار شما برنج، جو، گندم و جو دوسر می باشد.
• در گروه گوشت ها سینه‌ی بدون استخوان مرغ، فیله‌ی گوسفند و تخم مرغ مناسب می باشد.
  • سایر گوشت ها به دلیل این که ممکن است درمحلول کاملاً یکنواخت نشوند و لوله گاواژ را مسدود کنند، توصیه نمی شود.
• در گروه لبنیات، بهترین گزینه ها برای بیمار شما، ماست به خصوص ماست پروماس ( پروبیوتیک) می باشد.
  • در گروه لبنیات، شیر به دلیل احتمال بروز اسهال کمتر توصیه می شود.
• در گروه میوه ها، گزینه مناسب برای بیمار شما موز و انواع آبمیوه های طبیعی می باشد.
  • در گروه میوه ها، توجه داشته باشید حتماً باید آبمیوه خانگی بوده و به محض تهیه، گاواژ شود تاحداکثر ویتامین ها به بیمار برسد.
• در گروه سبزی ها، هویج، بروکلی، کرفس، کدوحلوایی برای بیمارتان مطلوب می باشد.
  • در گروه سبزی ها، هر چند سیب زمینی جزء سبزی های نشاسته ای مفید می باشد، ولی به دلیل ایجاد چسبندگی در محلول و عبور مشکل آن از لوله، توصیه نمی شود.
• در گروه چربی‌ها، کره، روغن زیتون یا روغن هسته ی انگور مفید می باشد.

به علت خطر مسمومیت سالمونلایی، افزودن تخم مرغ خام به این مایع مجاز نمی باشد.