اسهال

مدفوع شل و آبکی که بیش از سه بار در روز دفع شود، مشکل رایجی است که معمولا یک یا دو روز طول می کشد و اکثرا بخودی خود بدون هیچ درمان خاصی از بین می رود. اسهال می تواند علامت بیماریهای دیگری نیز باشد. اسهال می تواند باعث کمبود آب بدن شود به این معنی که مایع کافی برای عملکرد درست بدن در اختیار نباشد. کمبود آب مخصوصا در بچه ها و سالمندان بسیار خطرناک است. پس باید به سرعت درمان شود تا از مشکلات جدی بعدی پیشگیری گردد.

اسهال وبایی

در بیماری وبا دیده می شود و همراه با مدفوع خونی می باشد. التهاب مخاط روده بزرگ باعث انتقال خون، مخاط و مایعات در مدفوع می شود.

اسهال کلری

یک نوع اسهال شدید و آبکی می باشد که به علت اختلال در تبادل بی کربنات کلر در قسمت پایینی روده است و با مدفوع بیش از حد کلر روبرو می باشیم. نوزادان مبتلا به این اسهال دارای شکم برجسته، بی حالی و تاخیر در رشد جسمی و روانی می باشند.

اسهال لینتریک (Lienteric)

در این نوع اسهال، مدفوع حاوی موادغذایی هضم نشده می باشد.

اسهال اسمزی

ناشی از ناتوانی جذب برخی موادمغذی از قبیل قندها، منیزیوم، سولفات و فسفات می باشد. آب، بوسیله این مواد جذب نشدده، به روده کشیده می شود و باعث شل شدن مدفوع می شود. اگر از رژیم غذایی‌تان این مواد را حذف کنید، این نوع اسهال از بین می رود.

اسهال خانوادگی

اسهال به علت عفونت خارج از دستگاه گوارش رخ می دهد.

اسهال آبکی

اسهال آبکی حجیم در نتیجه افزایش ترشح یون و آب و مهار بازجذب آنها رخ می دهد.

یکی از علل شایع اسهال، بیماری گاستروانتریت ویروسی یا آنفلوانزای معده است که موجب تهوع و استفراغ نیز می گردد.

اسهال تابستانی

در کودکان در گرمای شدید تابستان، اسهال حاد رخ می دهد.

اسهال مسمومیت

سموم باعث ترشح آب و نمک در مدفوع می گردند. سموم خارجی از قبیل سم باکتری ویبریوکلرا و اشرشیاکلی، باعث اسهال آبکی حجیم می شود.

اسهال مسافرتی

در مسافرت و به خصوص بازدید از مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر که وضع بهداشت مناسب ندارند، این نوع اسهال رخ می دهد و یکی از شایع ترین انواع آن عبارت است از اشرشیاکلی.

اسهال نواحی گرمسیری (اسپرو)

نوع مزمن سندرم سوء جذب در مناطق گرمسیری و غیرگرمسیری می باشد.

اسهال کودک تازه از شیر گرفته

اسهال در نوزادانی که از شیرمادر گرفته شده اند و شروع به خوردن غذا می کنند، شایع است. این اسهال در نتیجه بهداشت نامناسب و بروز عفونت اشرشیاکلی و یا روتاویروس می باشد.

اسهال متناقض

علائم این نوع اسهال، همانند اسهال است، اما در واقع همراه با یبوست است و به نام عارضه مدفوعی خوانده می شود. در این نوع اسهال، مقداری مدفوع در راست روده باقی می ماند. در بین کودکان و افراد بزرگسالی که محدودیت حرکت دارند و بزرگسالانی که مشکلات ذهنی دارند، این نوع اسهال رایج است.

اسهال غیرواقعی

این اسهال ناشی از ملین ها می باشد. این اهال در اختلال پرخوری عصبی (بولیمیا) دیده می شود.

اسهال میکروبی

اسهال عفونی یا میکروبی توسط ویروس، باکتری و انگل خاصی ایجاد می شود.

اسهال می تواند بدلیل مشکلات موقتی مثل عفونت ها و یا یک مشکل حاد مثل بیماری روده باشد. موارد زیر از علل متداول اسهال هستند:

1. عفونتها: باکتریهای آلوده کننده آب و غذا، انگلها و ویروسها می توانند باعث اسهال شوند .
2. عدم تحمل موادغذایی: تعدادی از مردم قادر نیستند؛ بعضی ترکیبات غذایی را هضم کنند مثل لاکتوز (قند موجود درشیر).
3. عکس العمل به داروها: مثل آنتی بیوتیکها و داروهای فشارخون
4. بیماریهای روده: مثل بیماری التهابی روده و بیماری سلیاک
5. بی نظمی در عملکرد روده: مثل سندرم روده تحریک پذیر

تعدادی از مردم بعد از جراحی معده یا برداشتن کیسه صفرا مستعد اسهال می شوند. تغییر در حرکات سریع غذا از سیستم گوارش، بعد از جراحی معده یا افزایش میزان صفرا در روده بزرگ که بعد از عمل کیسه صفرا می تواند اتفاق بیفتد، از دلایل آن می باشد.

در بسیاری از موارد دلایل اسهال قابل شناسایی نیست. مردمی که به کشورهای دیگر سفر می کنند در خطر اسهال‌های مسافرتی هستند که علت آن خوردن غذا یا نوشیدن آبهایی است که بوسیله باکتریها، ویروسها یا گاهی اوقات انگلها آلوده شده اند.

یکی از علل شایع اسهال، بیماری گاستروانتریت ویروسی یا آنفلوانزای معده است که موجب تهوع و استفراغ نیز می گردد. اگرچه علائم این نوع اسهال چند روز است، اما کودکانی که قادر به دریافت مایعات کافی نیستند، دچار از دست دادن آب بدن می گردند.

معمولا روتاویروس یکی از علل اسهال کودکان در زمستان و بهار است و بیشتر در بچه هایی که در مهدکودک و یا بیمارستان هستند، شایع تر است علایم این بیماری به صورت تب، اسهال آبکی و استفراغی که معمولاً با درد شدید شکم همراه است، خود را نشان می‌دهد و حتی ممکن است کودک مبتلا، سرفه و آبریزش بینی هم داشته باشد. گاهی از دست رفتن آب بدن به قدری شدید است که کودک را دچار تشنگی، تحریک‌پذیری، چشمان گود رفته، خشکی دهان و زبان، خشکی پوست و کم شدن ادرار می‌کند. ایران نرس کم آبی شدید بدن حتی ممکن است منجر به التهاب کشنده مغز شود.

یک گروه ویروسی دیگر که موجب اسهال در کودکان می شود و در طی ماه های تابستان شایع است، انتروویروس می باشد. اسهال غیرمیکروبی می تواند به دلیل آلرژی غذایی، عدم تحمل لاکتوز و بیماری های گوارشی مثل سلیاک و بیماری التهابی روده باشد.

باکتری اشرشیاکلی: بیشتر این باکتری ها از طریق غذا و یا آب آلوده مانند گوشت خوب پخته نشده و یا میوه شسته نشده منتقل می شوند. معمولا عفونت اشرشیاکلی در کودکان به خصوص در طول چندسال اول زندگی شایع است. این عفونت از طریق آب آلوده استخرها و دست زدن به حیوانات باغ وحش نیز می تواند منتقل شود.

باکتری سالمونلا انتریتیدیس: در آمریکا این باکتری در مرغ و تخم مرغ خام و یا خوب پخته نشده یافت می شود. این باکتری باعث مسمومیت غذایی به خصوص در فصل تابستان می شود.

باکتری کامپیلوباکتر: نوزادان و جوانان اغلب توسط این باکتری به اسهال مبتلا می شوند. این باکتری به خصوص در تابستان شایع می باشد. این باکتری در مرغ های خام و یا خوب پخته نشده یافت می شود.

باکتری شیگلا : عفونت شیگلا را به نام شیگلوزیس نیز می نامند. این باکتری در خانواده، بیمارستان و مهدکودک ها شایع است. کودکان 2 تا 4 ساله بیشترین افراد در معرض خطر این باکتری قرار دارند.

این انگل در مهدکودک ها، منابع آلوده آب به خصوص آب پارک ها و استخرها فراوان است. این انگل نسبت به کلر مقاوم است و با کلر زنی به استخرها از بین نمی رود. آکواریوم ها و موزه ها، آب‌های آلوده رودخانه و یا دریاچه ها نیز از اماکن انتقال این انگل می باشند.

این انگل در آب آشامیدنی و دوباره آب را در بطری ریختن، موجود است. این انگل غالبا در مهدکودک ها و مکان های عمومی باعث همه گیری اسهال می شود.غالبا این انگل  باعث اسهال به مدت دو هفته و یا بیشتر می شود.

اسهال ممکن است با درد شکم، نفخ، تهوع یا نیاز فوری به استفاده از توالت همراه باشد. ممکن است تب یا مدفوع خونی نیز دیده شود.

اسهال می تواند مزمن یا حاد باشد. اسهال حاد کمتر از ۴ هفته طول می کشد و معمولا با باکتری ها، ویروسها یا عفونت های انگلی مرتبط است. اسهال مزمن بیشتر از ۴ هفته طول می کشد و معمولا با اختلالات دستگاه گوارش مثل بیماری التهابی روده یا بیماری سلیاک مرتبط است.

اسهال اگرچه زیان آور نیست ولی می تواند خطرناک باشد یا علائم یک بیماری جدی باشد. اگر هریک از موارد زیر وجودداشته باشد؛ شما باید به پزشک مراجعه کنید:

1. اسهال شدید که بیشتر از ۳ روز طول کشیده باشد.
2. احساس درد شدیدی در ناحیه شکم یا روده
3. درجه حرارت بالای بدن
4. همراه بودن خون با مدفوع یا مدفوع سیاه رنگ

اسهال می تواند در نوزادان وکودکان کمتر از ۷ سال خطرناک باشد. زیرا کم آبی دریک کودک ممکن است در طی چند روز منجر به مرگ شود. درمان اصلی اسهال در کودکان، جبران کم آبی آنهاست.

اگرهریک از علایم زیر را درکودک اسهالی خود مشاهده کردید او را نزد پزشک ببرید:

1. مدفوع محتوی خون یا چرک یا مدفوع سیاه
2. درجه حرارت بالا
3. عدم مشاهده بهبودی بعد از ۲۴ ساعت
4. علایم کم آبی یا خشکی بدن. علائم کم آبی به شرح زیر است :
   • تشنگی
   • کاهش ادرار    
   • پوست خشک
5. خستگی
6. احساس سبکی سر
7. رنگ تیره ادرار

1. لب و زبان خشک
2. عدم وجود اشک هنگام گریه
3. خیس نشدن کهنه بچه بمدت ۳ یا ۴ ساعت
4. شکم، چشم و گونه فرورفته  
5. تب شدید
6. بی قراری یا تحریک پذیری
7. وقتی پوست کودک را با دو انگشت می کشید برای برگشتن بحالت عادی مدت طولانی احتیاج باشد.

کم آبی شدید ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان داشته باشد. اگر فرزند شما کم آبی دارد درنگ نکنید؛ هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید. اگر کودک آب زیادی از دست داده باشد و سریعا جایگزین نشود اسهال می تواند خطرناک باشد.

1. تاریخچه پزشکی: پزشک باید عادات غذایی شما و سابقه مصرف داروها را بداند.
2. آزمایش مدفوع: تکنسین آزمایشگاه نمونه مدفوع را آزمایش می کند؛ تا باکتری، انگل یا علائم دیگر بیماری و یا عفونت را چک کند.
3. آزمایش خون: می تواند برای ردکردن بیماریهای خاص مفید باشد.

درصورتیکه اسهال بیش از ۲هفته طول بکشد نیاز به اقدامات زیر می باشد:

برای این عمل پزشک از ابزار خاصی برای دیدن داخل کانال مقعد و قسمت پایینی روده بزرگ استفاده می کند.

این عمل شبیه سیگموئیدسکوپی است ولی پزشک تمام روده بزرگ را مشاهده می کند.

در بیشتر مواقع، جایگزین کردن مایعات از دست رفته برای پیشگیری از کم آبی تنها درمان لازم است. گاهی داروهایی که باعث توقف اسهال می شوند ممکن است مفید باشند، ولی برای افرادی که اسهال باکتریال یا انگلی دارند توصیه نمی شود.

وقتی که بدن مایعات و الکترولیتهای زیادی را از دست می دهد، کم آبی اتفاق می افتد. مایعات و الکترولیتهای ازدست‌رفته در طی اسهال باید به سرعت جایگزین شوند. بدن نمی تواند بدون آنها عملکرد صحیحی داشته باشد. کم آبی مخصوصا برای بچه ها خطرناک است و ممکن است جان خود را از دست بدهند.

اگرچه آب در پیشگیری از کم آبی خیلی مهم است ولی حاوی اکترولیتها (نمک و پتاسیم) نیست. برای نگهداری سطح الکترولیتها می توانید آبگوشت یا سوپ (که محتوی سدیم است) و آب میوه، میوه های نرم یا سبزیجات (که محتوی پتاسیم است) مصرف نمایید. معمولا پزشکان محلولهای خاص (او.آر.اس) را برای کودکان توصیه می کنند.

نکاتی درمورد غذا: تا زمانی که اسهال برطرف شود؛ سعی کنید از محصولات لبنی وغذاهای چرب، غذاهای دارای مقدار فیبر زیاد (سبزیجات، میوه ها وغلات) و یا خیلی شیرین بپرهیزید. این غذاها موجب تشدید اسهال می شوند.

با بهبودی تدریجی می توانید غذاهای نرم و ملایم مثل موز، برنج بی نمک، سیب زمینی پخته، نان برشته، کلوچه خشک، هویج پخته، مرغ پخته بدون پوست و چربی را به رژیمتان اضافه کنید. برای بچه ها ممکن است رژیمی تحت عنوان BRAT توصیه شود شامل: موز، سیب، نان برشته.

اسهال مسافرتی وقتی اتفاق می افتد که غذا یا آب آلوده به باکتری، ویروس یا انگل مصرف می کنید. شما می توانید موارد زیر را برای جلوگیری از اسهال مسافرتی رعایت نمایید.

• از هر شیر آبی حتی برای مسواک زدن آب ننوشید.
• شیر یا تولیدات روزانه پاستوریزه نشده ننوشید.
• از یخی که از آب لوله کشی درست نشده استفاده نکنید.
• از تمام میوه ها و سبزیجات خام پرهیز کنید (شامل کاهو و سالاد میوه) مگر اینکه پوستشان را خودتان کنده باشید.
• گوشت خام یا ماهی و گوشت کمیاب را نخورید.
• گوشت یا ماهی و صدفی که گرم نیست نخورید.
• از فروشندگان خیابانی (دست فروشها) غذانخرید.

اما می توانید با خیال راحت از آب معدنی بسته بندی شده بنوشید و نوشیدنیهای شبیه قهوه وچای استفاده کنید. بستگی به محلی که می روید و مدت زمانی که درآنجا اقامت دارید، پزشک ممکن است قبل از ترک آن محل برای حفاظت در برابر عفونتهای احتمالی، آنتی بیوتیک تجویز کند.

جایگزین کردن مایعات و الکترولیتهای از دست رفته است که بستگی به علت مشکل دارد. شخص ممکن است برای توقف اسهال به دارو نیاز داشته باشد.

بچه ها ممکن است به محلولهای خوراکی برای جایگزین کردن مایعات و الکترولیتهای از دست رفته نیاز داشته باشند.

اگر شخص دارای اسهال، دچارسفتی شکم باشد یا تب بالا، خون در مدفوع، علامتهایی از کم آبی یا اسهال برای بیشتر از ۳ روز داشته باشد باید به پزشک مراجعه کند.

نکاتی برای یادآوری:

• اسهال مشکل رایجی است که معمولا خودبخود برطرف می شود.
• اسهال، درصورتیکه شخص دچار کم آبی شود، خطرناک است.

بیشتر بدانیم: یبوست و راه های درمان آن