آموزش بیمار در بیمارستان: معرفی الگوئی موفق در استقرار معیارهای استاندارد آن

بدنبال انتشار چند مطلب در خصوص آموزش بیمار در سایت پرستاران توانمند ایران یکی از اساتید و همکاران عزیز ما که سالها تجربه در این خصوص داشته و مسئول راه اندازی و استقرار پروژه گسترش نقش پرستاران و توسعه خدمات آموزش سلامت در یکی از بیمارستان های بزرگ اصفهان هستند، مطلبی تکمیلی از تجربیات گرانقدر خود در مورد نحوه ی عملیاتی کردن برنامه آموزش بیمار در بیمارستان برای ما ارسال کردند که در ادامه خدمت تمام پرستاران عزیز و مدیران پرستاری تقدیم می گردد:

با سلام بر همکار توانمند و گرامی جناب آقای عندلیب

متشکرم از لطف شما

از آشنایی با شما خوشحالم و سایت بسیار مفید شما را دیدم و فکر کنم هفته قبل در لینکدین مطلب آموزش بیمارتان را معرفی کردم.

ممنون از اطلاع رسانی شما و همچنین متشکرم از بابت معرفی سایت نرس اجوکیتور

در مورد مطالبی که در مورد آموزش بیمار گذاشته اید بسیار جامع و خوب و کاربردی است ولی اگر ساختار کمیته ها با اشاره به رفرنس تحقیقی باشد خیلی بهتر است. در تکمیل مباحث مندرج در سایت شما مواردی به نظرم رسید که می توانید در صورت نیاز تلخیص و در پاسخ دوستان برای ذکر منبع از قول اینجانب اطلاع رسانی بفرمایید: یا با ویرایش خودتان در تکمیل مطالب سایت از آن استفاده فرمایید:

در حال حاضر مراکز درمانی مشغله های خاص خود را دارند و نیازمند کمک متخصصان هستند تا بتوانند برنامه هایی برای استقرار معیارهای استاندارد آموزش بیمار را به صورتی اصولی راه اندازی نمایند و به تدریج با تکمیل زیرساختها و توانمندسازی منابع تجهیزات و نیروی انسانی و ملاحظات مدیریت و رهبری برنامه ها پی گیری می شود.

با توجه به تجارب پژوهشگران , طرح توسعه خدمات آموزش بیمار در بیمارستان نیازمند فعالیت و حضور دو ساله متخصصان پرستاری (ترجیحا دانشجویان دکترا یا کارشناسان ارشد) با یک طرح و برنامه فشرده درقالب کمیته مرکزی، گسترش نقش آموزشی یا توسعه خدمات آموزش بیمار در بیمارستان و یا چند مرکز درمانی است.

زیرا با وجود موانع انسانی و ساختاری و سازمانی برای گسترش آموزش بیمار در بیمارستان به نظر می رسد به سادگی نمی توان بر موانع و مشکلات فائق آمد . به همین دلیل طرحی برای گسترش نقش آموزشی کارشناسان بالینی و پرستاران طی یک پروژه اقدام پژوهی یا یک طرح اجرایی تخصصی (پروژه) با مشارکت دانشگاه و بالین عملیاتی شده است که می تواند الگوی سایر مراکز قرار بگیرد. در این طرح نیروها و عناصر دخیل در برنامه های آموزش بیمار در کمیته های مرکزی, راهبردی و گروه های بازخوردی سازماندهی شدند. و فرایند ی برای مدیریت و برنامه ریزی آموزش بیمار مشخص شد و با برگزاری جلسات منظم هفتگی با گروه پرستاران و جلسات ماهانه مشترک با مسئولان و برنامه ریزان بیمارستان , مراحل جلب مشارکت و برنامه ریزی انجام شد که طی آن کمیته مرکزی (متشکل از مدیر و رهبران تغییر از بالین و دانشگاه ) و یک کمیته راهبردی (متشکل از متخصصان کلیدی, مسئولان مرکز و نمایندگان جامعه هدف: پرستاران و کارشناسان بالینی) و گروه های بازخوردی (مراجعین و پرسنل برای کسب نظرات و پیشنهادهای اصلاحی در برنامه ها)، تا دستیابی به نتایج مطلوب به صورت ذیل مشارکت و همکاری نمودند:

برای توسعه خدمات آموزش بیمار در بیمارستان , موانع و مشکلات موجود را کمیته مرکزی شناسایی و ذینفعان برنامه را مشخص نمود و با آن ها ارتباط برقرار شد. اهداف مشترک و چشم انداز ۲ الی ۵ ساله تدوین و به همه واحدها و بخش ها برای همکاری اطلاع رسانی شد. سپس ساختار سازماندهی کمیته راهبردی آموزش بیمار (که مشابه گام اول مطالب مندرج در سایت ایران نرس است) مورد بهره برداری قرار گرفت. این ساختار پیشنهادی می تواند در سطوح مختلف با همراهی مداوم متخصصان از معاونت آموزشی-پژوهشی دانشگاه و ساختار سازمانی موجود در نظام سلامت فعلی (معاونت های درمان ، بهداشت و پرستاری) در مرکز (در سطح بیمارستان) یا

معاونت های درمان و بهداشت و پرستاری دانشگاه (در سطح دانشگاه) یا وزارت (در سطح وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی) باشد.

در این ارتباط, به طور عملی و خلاصه “مدل ساختار سازمانی نیرر به معنی نزدیک کننده یا نزدیک تر”

Nearer Organizational Model که از “پروژه اقدام پژوهی گسترش نقش آموزشی پرستار بیمارستان الزهرا (س) اصفهان استخراج شده” در سطح یک مرکز درمانی (بیمارستان) معرفی می شود که می تواند با توجه به موانع موجود برای توسعه ی آموزش بیمار و گسترش نقش آموزشی پرستاران و سایر کارشناسان با رهبری و مدیریت پرستاران برای سایر مراکز نیز مفید باشد .

ساختار سازمانی مناسب برای برنامه ریزی و هماهنگی و مدیریت آموزش بیمار در بیمارستان به شرح ذیل است:
الف) برای استقرار این ساختار حداقل نیاز به استقرار یک دفتر آموزش سلامت یا آموزش بیمار در بیمارستان است همراه با تجهیزات و تکنولوژی آموزشی و پیش بینی محلی برای برگزاری جلسات و برنامه های آموزش گروهی و همچنین تدارک امکانات آموزشی غیر مستقیم، رایانه متصل به اینترنت , ویدیو پروژکتور, لوح و نرم افزارهای آموزشی شامل عکس, فیلم و کلیپ و اسلایدهای آموزشی، مانیتورهای ال سی دی، سالن های متصل به رایانه آموزش سلامت , سامانه بلوتوث، تابلوها و بردهای آموزشی و …
ب) انتصاب یک کارشناس و ترجیحا کارشناس ارشد پرستاری با گرایش آموزشی و ترجیحا بهداشت/ سلامت جامعه به عنوان مسئول/ مدیر دفتر آموزش سلامت , که هم زمان می تواند به عنوان دبیر کمیته آموزش سلامت / آموزش بیمار, کارشناس محور تعامل با بیمار و جامعه و کارشناس عضو کمیته بهبود کیفیت و تعالی خدمات بالینی , عضو کمیته مدارک پزشکی و دیگر کمیته های مرتبط در بیمارستان فعالیت کند.
ج) واحد/ دفتر آموزش بیمار به عنوان زیر گروه/ واحد بهبود کیفیت و تعالی خدمات بالینی بیمارستان و همکار کمیته/ واحد اعتباربخشی و حاکمیت بالینی با این واحد ها و دیگر واحد های مرتبط (بالینی و پاراکلینیک/ تشخیص و درمانی) همکاری می کند. این کمیته که هر یک الی دو ماه با اعضای کمیته جلساتی برای بحث و تبادل نظر تشکیل داده , برنامه پیشنهاد نموده و در کمیته تصویب می کند و سپس برای نهادینه سازی مصوبات در برنامه های جاری مرکز پی گیری لازم را برای ابلاغ و اجرای برنامه ها تا حصول نتیجه انجام می دهد.
د) آغاز مشارکت دفتر آموزش سلامت در ساختار پروژه با تشکیل کمیته مرکزی آموزش بیمار که رهبری برنامه ریزی و مدیریت اجرا و نظارت بر آموزش بیمار را بر عهده دارد. شامل کارشناس مسئول دفتر آموزش سلامت / آموزش بیمار بیمارستان به عنوان کادر بالینی پرستاری و حداقل یک متخصص پرستاری آموزش سلامت از شاخه آکادمیک ترجیحا دوره دیده یا با تجربه مدیریت/رهبری تغییر و (به ترتیب به عنوان مدیر و لیدر برنامه آموزش بیمار بیمارستان)
هـ) کمیته راهبردی آموزش بیمار متشکل از متخصصان و مسئولان و ذینفعان کلیدی شامل
مسئول آموزش سلامت, / مدیر دفتر آموزش بیمار
ریاست بیمارستان,
معاونین توسعه و پشتیبانی
معاون آموزش فراگیران
معاون درمان مرکز یا نمایندگانشان,
مدیر پرستاری,
سوپروایزر ارشد آموزشی بیمارستان
سوپروایزر ارشد بالینی
مسئول روابط عمومی،
مسئول کتابخانه،
مدیر برنامه ریزی و ارزیابی عملکرد بیمارستان
مسئول کمیته های بیمارستان،
عضو مدعو با تاکید بر حضور  در تمامی جلسات:  متخصصان  و مشاوران راهبردی کمیته مرکزی آموزش بیمار/ آموزش سلامت (از دانشگاه)
عضو مدعو با تاکید بر حضور در تمامی جلسات:  نماینده واحد آموزش سلامت معاونت بهداشت استان (به عنوان نماینده معاونت بهداشت دانشگاه)
عضو مدعو با تاکید بر حضور در تمامی جلسات:  نماینده واحد آموزش  و آموزش سلامت/ آموزش بیمار از معاونت درمان (به عنوان نماینده معاونت درمان دانشگاه)
سایر اعضای مدعو:   نماینده کارشناسان بالینی و رابطین بخش ها (بسته به موضوع جلسه کارشناسان پرستاری, تغذیه , روانشناسی، مدیر گروه های آموزشی
پزشکی-پرستاری و …)

جلسات کمیته راهبردی آموزش سلامت/ آموزش بیمار با اکثریت اعضا رسمی می شود, تمام موارد و مصوبات صورت جلسه شده و به امضا ی حاضرین می رسد و سپس از طریق معاون توسعه مدیریت ومنابع (پشتیبانی سابق) معاون درمان یا مدیر خدمات پرستاری یا مسئولان ذی ربط به گروه های مربوطه ابلاغ می شود
و) در هر بخش رابطین آموزشی, هدنرس, مسئول بخش برای نیازسنجی, هماهنگی و آموزش ها و تهیه رسانه های هماهنگ و معتبر مورد نیاز در کنار کمیته آموزش سلامت, کمیته انتشارات و مدارک پزشکی همکاری می کنند. نظرسنجی دوره ای از سایر کارشناسان و مسئولان و مراجعین به عنوان گروه بازخوردی توسط کمیته مرکزی انجام می شود.

عمده برنامه های اصلی کمیته مرکزی در سال اول فعالیت شامل:

• بررسی محیط و شناسایی اولویت های سلامت و بیماری در جامعه ، سازمان و مرکزی
• جلب مشارکت ذینفعان
• بررسی اولویت ها و نیازسنجی آموزش بیمار در بخش ها
• انجام رضایت سنجی دوره ای یا پایش مداورم رضایت بیماران و مراجعین در مورد مراحل و اصول و فرایند های آموزش بیمار
• شناسایی بررسی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و بررسی موانع و مشکلات اجرای فرایند
• تعیین نیروهای تغییر
• تدوین برنامه استراتژیک و عملیاتی بر اساس اطلاعات مراحل قبل
• جلب مشارکت دانشگاه , بالین مراکز تحقیقاتی, انجمن ها و سایر منابع جامعه
• بررسی علمی شرایط و نیازمندی ها و مشکلات و پیشنهادها
  به این ترتیب ساختار کمیته راهبردی با حضور کمیته مرکزی شامل متخصصان آموزش سلامت و آموزش بیمار برای فرایند برنامه ریزی و هدایت فرایند آموزش بیمارتقویت می شود که به عنوان عضو مدعو یا دایمی در جلسات داخلی و خارج سازمانی به عنوان مشارکت کننده یا مشاور فعالیت می کنند .
  در واقع کمیته راهبردی آموزش بیمار و ساختار تخصصی کمیته مرکزی اقدام پژوهی در پروژه, ساختاری نزدیک کننده برای نزدیکتر عمل نمودن اعضای مسئول و سیاستگذاران و برنامه ریزان و مسئولان اجرایی از زیرگروه های کاری سه معاونت (درمان- بهداشت و آموزش و پژوهش دانشگاه علوم پزشکی) است که اخیرا معاونت پرستاری هم به آن اضافه شده و ما شاخه پرستاری را محور برنامه ریزی, هماهنگی رهبری , مدیریت , اجرای و نظارت در نظر گرفته ایم تا بتواند شاخه های دیگر را در تعاملی نزدیکتر برای توسعه خدمات آموزش بیمار هدایت کند.
  جلسات کمیته آموزش سلامت به بیمارهر یک تا دو ماه برگزار می شود. مشاوران و متخصصان آموزش سلامت موظفند روند برنامه ها را به دقت پی گیری نمایند تا مبانی علمی یادآوری و اصول و مراحل آموزش سلامت و روش ها و تسهیلات لازم در نظر رگفته شود و برنامه با نیاز های روز مراجعین و منابع و امکانات به روز شود. مدل سازمانی فوق در رساله اینجانب و مقاله مستخرج از این بخش به تفصیل تشریح شده و ان شا ا… در مجله مدیریت پرستاری (نظام پرستاری) به چاپ می رسد .
• مدل فوق پیشنهادی برای گام اول (ساختار و سازماندهی نیروها) است ولی در گام های بعدی …
• گام دوم : همانطور که اشاره شد این ساختار نیازمند یک “فرایند دقیق برنامه ریزی استراتژیک و عملیاتی” بر مبنای داده های هر مرکز و بر اساس شرایط موجود و نیاز مراجعین است که نمونه ای از آن به نام “فرایند بسیج اقدام برای برنامه ریزی و جلب مشارکت ها ” به همراه ۲۰ مهارت رهبری و مدیریت تغییر با عنوان
  فرایند NEAREAR در  رساله این‌جانب در  بخش منابع کتابخانه دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی  و همچنین مقاله انگلیسی که در مجله 
  Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research  منتشر خواهد شد معرفی شده است.
• گام سوم با استفاده از گام اول و دوم , تکمیل زیر ساخت های آموزش بیمار در مرکز درمانی یا بیمارستان است. همانطور که مستحضرید هر ساختار سازمانی نیازمند زیر ساخت هایی است که هنوز در مراکز درمانی ما کامل نیست , مثل فرم ثبت آموزش بیمار در پرونده بیماران که برخی مراکز ندارند یا به شکل استاندارد از سوی وزارت هنوز ابلاغ نشده . همچنین پمفلت های هماهنگ و معتبر قابل قبول متخصصان هر مرکز که آموزش را هماهنگ و عملی کند، خط مشی و شرح وظایف برای هماهنگی و ساماندهی فرایند اجرای آموزش بیمار

در این باره: نیز الگویی عملیاتی شده معرفی می گردد: فرم ثبت آموزش بیمار الزهرا (س) در طی دو مرحله اجرای آزمایشی و سی نسخه ویرایش از آبان ۹۱ در مرکز الزهرا(س) اصفهان طراحی و ارزشیابی شده که این فرم ها نیز به همراه نتایج و پیشنهادهای مربوطه در “فصلنامه مدیریت ارتقای سلامت” دوره ۳ شماره ۴ پاییز ۱۳۹۳ به لینک ذیل قابل مشاهده و دسترسی است:

http://www.jhpm.ir

در پروژه نیرر با تکمیل ساختار و فرایند مدیریت و برنامه ریزی آموزش بیمار در ساختار سازمانی نزدیک کننده (که علاوه بر کمیته راهبردی آموزش بیمار از برنامه ها و نظرات کمیته مرکزی متخصصان و گروه های بازخوردی بهره برداری می نمود)، برنامه ریزی کامل و جامع آموزش بیمار , تکمیل زیر ساخت های منابع انسانی و تجهیزات و توانمندسازی نسبت یک چهارم پرستاران و کارشناسان در عرض یک سال از اجرای برنامه ها امکان پذیر شد. توانستیم با استفاده از فرصت پیش آمده برای استقرار  معیارهای حاکمیت بالینی و ارزشیابی های اعتباربخشی  طی سال‌های ۹۰ تا ۹۲ و تمایل مسئولان الزهرا برای کسب درجه یک عالی، فرایند آموزش بیمار از بدو
بستری تا موقع ترخیص  را طی ۷ خط مشی (دستورالعمل) و مجموعه ای از فرایند آموزش سلامت حاوی نکات و محتواهای آموزشی معتبر و هماهنگ (کارشناسی شده) به بخش ها ابلاغ کنیم. از سال ۱۳۹۱  فرایند نظارت بالینی و حسابرسی را تعریف و ابلاغ و اجرا نمودیم  و برخی پی گیری های تلفنی پس از ترخیص و جلب مشارکت دیگر متخصصان را در قالب ۴۳شاخص‌های  برنامه (به تدریج طی ۳ سال) را عملیاتی نموده ایم و توسعه خدمات فوق با چرخه های بهبود کیفیت ساختارٰ فرایند و برآیند در تمام برنامه ها  همچنان ادامه دارد ..امیدواریم از طریق مراجعه همکاران به فراخوان مشارکت فراسازمانی در مرحله سوم این پروژه  که از لینک ذیل قابل
دستیابی است
http://www.nurseeducator.ir/ <http://www.nurseeducator.ir/> ?page_id=160
سطح برنامه ها و مشارکت های پروژه نیریر گسترش یابد و جامعه از خدمات شایسته تر پرستاران متعهد و توانمند بیشتر بهره‌مند گردد.

شایان ذکر است که مرکز الزهرا با حدود ۸۰۰ تخت فعال و ۸۰۰ کارشناس پرستاری یکی از بزرگترین مراکز آموزشی درمانی کشور است که در طی این برنامه ، برای مسئول دفتر آموزش سلامت ابلاغ سوپروایزر آموزش سلامت صادر شد و همچنین با تعیین سه اولویت مزمن غیرواگیر برای ۴ کارشناس آموزش سلامت در بیماری های دارای اولویت مزمن (دیابت , بیماری های قلبی عروقی و نارسایی کلیه و کمیته تا یک و مراقبت از زخم) ابلاغ داخلی صادر شده است. با وجود این طبق برنامه ریزی های صورت گرفته و معیارهای اعتباربخشی و تعالی خدمات بالینی که تمام پرستاران و کارشناسان بالینی و اخیرا پزشکان موظفند آموزش بیمار را در حین مراقبت و درمان بیمار انجام دهند , هنوز نیاز به تکمیل و تقویت و توانمندسازی ساختار نیروی انسانی هست تا بتوان تمام مراجعین و بیماران بستری را تحت پوشش اجرای کامل فرایند آموزش بیمار از بدو بستری تا موقع ترخیص قرار داد.

با وجود این که دفتر آموزش سلامت به بیمار دارای یک نیروی کارشناس پرستاری تمام وقت برای آموزش دیابت است به نظر می رسد برای اجرای کامل فرایند نظارت بالینی و کنترل و اصلاح و تقویت آموزش بیمار نیاز به همکاری تمام سوپروایزرها ی بالینی و آموزشی و تعهد و پی گیری تمام سرپرستاران در داخل بخش ها ست. به همین دلیل شرح وظایف کلیه رده ها در آموزش بیمار تهیه شده وبا وجود کمبود نیرو تدابیری برای انگیزش و تشویق و امتیاز ارزیابی عملکرد (۱۰ نمره از ۱۰۰ نمره ) به آموزش و فرایند آموزش بیمار اختصاص یافته است.

ارسال مطلب از:
خانم دکتر پروانه خراسانی: مسئول پروژه NEAREAR (اقدام پژوهی گسترش نقش پرستاران آموزش دهنده ی الزهرا(س)) و کاندید/ دانش آموخته دکترای پرستاری از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی(۱۳۸۷ تا ۱۳۹۳)، دانش آموخته کارشناسی ارشد آموزش پرستاری بهداشت جامعه (دانشگاه تربیت مدرس-۱۳۷۸)، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰) و متعهد به خدمت در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

آدرس سایت: http://www.nurseeducator.ir/