ذخیره سازی فرآورده‌های خونی

زنجیره سرد خون، سیستمی جهت ذخیره سازی و انتقال بوده و به این معناست که خون و فرآورده های آن باید در تمام مراحل، از اهدا تا تزریق به بیمار، در درجه حرارت‌های مناسب قرار داشته باشند؛ هر گونه گسستگی در زنجیره سرد خون باعث افزایش خطرات در فرد گیرنده خون شده و هدر رفتن منبعی چنین نادر و ارزشمند را سبب می‌شود.

با انواع فرآورده های خونی در مقاله «ترانسفوزیون خون و فرآورده‌های خونی و مراقبت‌های پرستاری آن» آشنا شوید.

گلبول‌های قرمز و خون کامل باید همیشه در درجه حرارت ۲ تا ۶ درجه سانتی گراد نگهداری شده و هرگز نباید به حالت انجماد درآیند. حفظ دمای حداکثر ۶ درجه سانتی گراد، در کاهش رشد آلودگی باکتریایی، در واحد خون بسیار مؤثر می‌باشد. دمای حداقل ۲ درجه سانتی گراد نیز حائز اهمیت است؛ چرا که از انجماد و متعاقب آن لیز گلبول‌ها جلوگیری می‌نماید. تزریق خون همولیز شده و همراه ِ آن ذرات ِ سلول‌ها و گلبول‌های لیز شده و نیز هموگلوبین‌های آزاد شده، باعث خونریزی‌های کشنده و از کار افتادن کلیه‌ها می‌شود.

در کیسه خون، به همراه ماده ضد انعقاد (سیترات سدیم)، جهت تغذیه گلبول‌های قرمز در مدت ذخیره سازی، گلوکز وجود دارد که اگر دمای نگهداری خون از محدوده ۲ تا ۶ درجه سانتی گراد خارج شود، سرعت مصرف آن توسط گلبول‌های قرمز افزایش می‌یابد. خون کامل و گلبول‌های قرمز باید در صندوق‌های حمل خون و یا در کیسه‌های عایق بندی شده که دما را زیر ۱۰ درجه سانتی گراد نگه می‌دارند، از بانک خون خارج شده و انتقال یابند تا در صورتی که درجه حرارت محیط از ۲۵ درجه سانتی گراد بیشتر بود و یا احتمال تزریق خون طی ۳۰ دقیقه آینده وجود نداشت، شرایط مناسب جهت نگهداری خون مهیا باشد.

در صورت عدم نیاز فوری به خون، می‌بایست کیسه‌های خون و گلبول‌های قرمز را در یخچال بخش و یا یخچال خون اتاق عمل در دمای ۲ تا ۶ درجه نگهداری کرد. گلبول‌های قرمز و خون کامل باید طی ۳۰ دقیقه پس از خارج کردن از یخچال تزریق شوند. گلبول‌های قرمز و خون کاملی که بیش از ۳۰ دقیقه، از نگهداری و ذخیره سازی در شرایط مناسب محروم بوده‌اند، هرگز نباید جهت مصارف بعدی در یخچال گذاشته شوند؛ چون آمادگی ایجاد عفونت باکتریایی و نقصان در عملکرد سلول‌های آن‌ها وجود دارد.

تعیین طول عمر مفید و تاریخ انقضای واحد گلبول قرمز و یا خون کامل بر اساس این معیار است که حداقل ۷۰ درصد از گلبول قرمز تزریق شده، طی ۲۴ ساعت پس از انتقال به گیرنده، به حیات خود ادامه دهند. مدت زمان استفاده از خون کامل بسته به محلول ضد انعقاد نگهدارنده که در طی فرایند خونگیری استفاده می‌شود، متفاوت است.

خون کامل تازه، ممکن است برای بیماران خاصی نظیر نوزادان درخواست شود. هر چند ارائه دلیل موجه برای استفاده از خون تازه کاملا مشکل است اما علت استفاده از آن را می‌توان دارا بودن بالاترین ظرفیت حمل اکسیژن دانست.  زیرا خون تازه حاوی حداکثر میزان 2 و 3 DPG (دی فسفو گلیسریک اسید) و حداقل میزان مواد دفعی مانند پتاسیم، در مقایسه با خون کهنه است. در اکثر گیرنده‌های خون، میزان 2 و 3 DPG مشکل افرین نیست؛ چرا که 12 تا 24 ساعت پس از انتقال، به حد طبیعی باز می‌گردد. نگرانی در رابطه با میزان 2 و 3 DPG و میزان پتاسیم در نوزادان نارس، بیماران مبتلا به نارسایی عملکرد قلب، شوک خونریزی دهنده و یا بیماری شدید ریوی حائز اهمیت است.

گاهاً خون تازه برای نوزادان به‌ کار می‌رود؛ زیرا نوزادان دارای درصد بالای هموگلوبین جنینی هستند و این نوع هموگلوبین، به خوبیِ هموگلوبین بالغین، اکسیژن را در بافت‌ها آزاد نمی‌کند و میزان 2 و 3 DPG آن‌ها در شرایط معینی نظیر اختلال تنفسی به شدت کاهش می‌یابد. علاوه بر این چون خون تزریق شده بخش زیادی از خون نوزاد را تشکیل می‌دهد، خون تازه کمتر از 7 روز با میزان زیاد 2 و 3 DPG حائز اهمیت بالینی است. بر همین اساس، تعویض خون روش دیگری است که برای استفاده از خون کمتر از ۷ روز مناسب است.

افزایش پتاسیم به علت وجود پتاسیم موجود در خون ذخیره شده بندرت پیش می‌آید. اما بیماران مبتلا به کاهش فشار خون، اسیدوز و یا افرادی که حجم بالایی از خون دریافت می‌کنند، از این قاعده مستثنی هستند.

امروزه ممکن است تعریف خون تازه کمی متفاوت باشد. در بانک‌های خون جدید و امروزی، آزمایشات گسترده‌ای بر روی فرآورده‌های خونی قبل از انتقال آن‌ها به منظور حصول اطمینان از ایمنی کامل آن‌ها انجام می‌شود. به همین دلیل انتقال خون مناسب و ایمن کمتر از ۷۲ ساعت بعد از خونگیری مشکل است. برای بیماران خاصی که نیاز به خون تازه دارند می‌توان از خونی که ۳ تا ۷ روز از زمان جمع آوری آن بیشتر نگذشته استفاده نمود.

کنستانتره پلاکت را باید در دمای ۲۰ تا ۲۴ درجه سانتی گراد در روی دستگاه تکان دهنده کیسه‌های پلاکت نگه داشت تا قابلیت عملکردی پلاکت حفظ شود. به سبب خطر تکثیر عوامل باکتریایی، مدت ذخیره سازی به ۳ الی ۵ روز محدود می‌شود؛ که البته مدت این دوره به نوع کیسه استفاده شده بستگی دارد. پلاکت‌هایی که در دماهای پایین تر نگهداری می‌شوند، قابلیت انعقادی خود را از دست می‌دهند.

کنستانتره پلاکت باید در اولین فرصت و هر چه زودتر تزریق شده و هرگز نباید در یخچال نگهداری شود .

پلاسمای تازه‌ی منجمد را باید در بانک خون و در دمای منفی ۲۵ درجه سانتی گراد نگهداری کرده و قبل از تزریق، باید آن را از حالت انجماد خارج ساخت. مانند خون کامل یا گلبول‌های قرمز، باکتری در پلاسمایی که در دمای اتاق نگهداری می‌شود، قابل تکثیر می‌باشد. پلاسمای تازه منجمد را باید در بانک خون و در مخزن آب گرم با درجه حرارت ۳۰ تا ۳۷ درجه سانتی گراد از حالت انجماد خارج کرده و در صندوق حمل خون با دمای بین ۲ تا ۶ درجه سانتیگراد قرار داده و ارسال نمود. پلاسمای تازه منجمد باید طی ۳۰دقیقه بعد از خروج از حالت انجماد، تزریق شود؛ در صورتی که ترانسفوزیون اورژانسی مورد نیاز نباشد، باید آن را در یخچالی با درجه حرارت بین ۲ تا ۶ درجه نگهداری نموده و تا ۲۴ ساعت تزریق نمود.

بیشتر بخوانید: نحوه تزریق فرآورده‌های خونی

خون کامل، گلبول‌های قرمز و پلاسمای تازه منجمدی که از انجماد خارج شده، بعد از ارسال از بانک خون باید ظرف مدت ۳۰ دقیقه تزریق شوند. در صورتی که در این مدت ترانسفوزیون انجام نشود، باید آن‌ها را در دمای ۲ تا ۶ درجه سانتی گراد نگهداری نمود. باید بر دمای یخچالِ مورد استفاده جهت ذخیره سازی خون در بخش‌های بیمارستانی، اتاق‌های عمل و بخش‌های بالینی دیگر نظارت داشته و هر ۴ ساعت یک بار دمای آن ثبت گردد تا از ثابت باقی ماندن دما در این محدوده دمایی اطمینان حاصل شود.

تمام یخچال‌های خون باید منحصراً مخصوص ذخیره سازی خون باشند. اگر بخش بیمارستانی دارای یخچال مناسب برای ذخیره سازی خون نباشد، باید تا زمان تزریق، از دریافت خون خودداری شود.

تمام کارکنان مربوطه موظف به رعایت موارد زیر هستند:

• فقط در زمان برداشتن یا گذاشتن خون، در یخچال را باز کنید.
• هرگز پلاکت کنستانتره را داخل یخچال قرار ندهید.
• واحدهای خون را در یخچال به صورتی قرار دهید که هوای سرد گردش داشته باشد؛ واحدهای خون را باید داخل سبد، در حالت ایستاده یا خوابیده روی قفسه‌های یخچال قرار داد؛ باید از فشرده قرار دادن آن‌ها در کنار هم اجتناب نمود تا از گردش هوا در میان آن‌ها جلوگیری نشود.
• هرگز به غیر از خون کامل، گلبول‌های قرمز یا FFP که از حالت انجماد خارج شده است، ماده دیگری را در یخچال خون قرار ندهید.
• اگر از یخچال خانگی استفاده می‌شود، هرگز خون را در قفسه‌هایی که در یخچال تعبیه شده‌اند قرار ندهید چرا که دمای آن معمولا ً از داخل یخچال سردتر می‌باشند.
• هرگز خون را نزدیک قسمت فریزر یخچال خانگی قرار ندهید.
• فرآورده‌های خونی که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، باید به بانک خون بازگردانده شوند تا بازگرداندن، توزیع مجدد یا انهدام آن‌ها، در بانک خون ثبت شود.