ﺑﻬﺪاﺷﺖ دﻫﺎن و دﻧﺪان‬ در کودک کم توان ذهنی

افراد معلول و نیز کودکان کم توان ذهنی، مشکلات بهداشتی قابل ملاحظه بیشتری را نسبت به افراد عادی تجربه می کنند که سلامت کلی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد. از طرفی کیفیت مراقبت های بهداشت دهان و دندان انجام شده برای این افراد اغلب نامناسب است. 

 راه های مختلفی در دسترس قراردارد که می توان با رعایت آنها به بهداشت دهان و دندان بهتر دست پیدا کرد. از جمله: ورزش، تغذیه مناسب و انتخاب شیوه زندگی سالم .

بیشتر بدانیم: بسته آموزشی برای مراقبت از کودک کم توان ذهنی با رویکرد خانواده محور- مشکلات یادگیری

عوامل خطر ابتلا به مشکلات بهداشتی دهان و دندان در کودکان کم توان ذهنی عبارتند از:

قندهایی که در غذا وجوددارند از نظر توانایی ایجاد پوسیدگی دندان متفاوت می باشند. قندهایی که نسبتا ضرر کمتری  برای دندان ها دارند آنهایی هستند که به طور طبیعی در شیر و محصولات لبنی، تمام میوه ها و سبزیجات یافت می شوند. اما قندهایی که برای دندان ها مضر هستند شامل قند موجود در عسل، میوه های خشک، قند اضافه شده به غذاهای فرآوری شده و آب میوه ها می باشند.

 پوسیدگی دندان بستگی به این دارد که  قندها چه مقدار مصرف شوند و اینکه طول زمان تماس دندان با قند چه مدت باشد.
مراقبین بهداشتی کودک می تواند با عادات غذایی درست از سلامت دهان و دندان مراقبت نمایند.

انجمن متخصصان تغذیه رفتارهای زیر را برای بهداشت دهان و دندان خوب می دانند:

• پاک کردن دندان و یا دندان مصنوعی پس از مصرف موادغذایی شیرین. به عنوان مثال بیسکویت های شیرین و میوه های خشک، حداقل دو بار در روز.
• تشویق به مصرف شیرینی های بدون قند.
• تغییر نوع رژیم غذایی برای کمک به افراد برای به دست آوردن تغذیه مناسب.
• تشویق مردم به نوشیدن آب از شیر آب (به خصوص اگر حاوی فلوراید باشد) به عنوان یک جایگزین برای نوشابه های شیرین و گازدار و آب میوه.
• اجتناب از محدودکردن مایعات برای کسانی که مبتلا به بی اختیاری ادراری هستند. این باعث می شود که مشکل بدتر شود.

کودکان کم توانی ذهنی بخاطر اینکه در انجام کامل و منظم بهداشت دهان ناتوان هستند بیشتر در معرض خطر مشکلات بهداشتی قراردارند. برخی از این مشکلات عبارتند از:

1. عدم توانایی بلع و غذاخوردن طبیعی، بعنوان مثال کاهش توانایی برای پاک کردن غذا از دهان باعث می شود موادغذایی مدت زمان بیشتری در دهان باقی بماند.
2. مسائل خاص دیگر در این افراد مانند تغذیه با لوله و بیماری ذات الریه ناشی از آسپیراسیون نیز تا حد زیادی به بهداشت دهان و دندان و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان ها تاثیر می گذارد.

ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی دﻫﺎن و دﻧﺪان ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭘﻮﺳﻴﺪﮔی و ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﭘﺮﻳﻮدﻧﺘﺎل (ﻋﻔﻮﻧﺖ ﻟﺜﻪﻫﺎ و اﻧﺴﺎج ﻣﺤﺎﻓﻆ دﻧﺪانﻫﺎ)  ازﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﻳﻌﺘﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻣﺮدم دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ.

1. ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن
2. ﻋﻮاﻣﻞ محیطی
3. ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎ

ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺰاق و دﻧﺪانﻫﺎ اﺳﺖ. ﺗﺮﻛﻴﺐ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﻧﺪانﻫﺎ، ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ساختاری آنﻫﺎ، ﻛﻤﻴت و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺰاق در اﻳﺠﺎد ﭘﻮﺳﻴﺪﮔی ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ: دﻧﺪانﻫﺎﻳی ﻛﻪ ﺷﻴﺎرﻫﺎی ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ و ﺑﺮﺟﺴﺘﮕیﻫﺎی ﺑﺰرﮔﺘﺮی دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮادﻏﺬایی، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﻮﺳﻴﺪﮔﻲ ﺣﺴﺎس ﺗﺮﻧﺪ.

ﻧﻘﺶ ﺑﺰاق را در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪان میﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ خنثی ﻛﻨﻨﺪگی، ﺷﻮﻳﻨﺪگی و ﺿﺪﻣﻴﻜﺮوبی آن ﻧﺴﺒﺖ داد.

اﮔﺮ ﻓﺮد، ﺑﻬﺪاﺷﺖ دﻫﺎن و دﻧﺪان ﺧﻮد را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ، ﭘﻼک دﻧﺪانی روی دﻧﺪانﻫﺎ ﺟﻤﻊ میﺷﻮد. ﭘﻼک دﻧﺪانی ﻻﻳﻪ ﻧﺮمی ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺑﺎﻛﺘﺮیﻫﺎ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪهﻫﺎی ﻣﻮادﻏﺬایی اﺳﺖ. ﺗﺠﻤﻊ ﭘﻼک روی دﻧﺪانﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻌﺎدل ﺑﺎﻛﺘﺮیﻫﺎی ﺑﻴﻤﺎریزا و ﻏﻴﺮﺑﻴﻤﺎریزا (ﻓﻠﻮر طبیعی دﻫﺎن) ﺷﺪه و اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﺲ از طی ﻣﺮاحلی ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﭘﺮﻳﻮدﻧﺘﺎل و ﻳﺎ ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎی ﭘﻮﺳﻴﺪگی میﺷﻮد. راهﻫﺎی ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺮای ﺣﻔﻆ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻓﻠﻮر طبیعی دﻫﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺰاق ﺑﺮای ﻳﻚ دوره ﻃﻮﻻنی ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺻﺮف ﻏﺬا، اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﺼﺮف ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪراتﻫﺎی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺨﻤﻴﺮ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﻏﺬاﻫﺎ و رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ دﻫﺎن اﺳﺖ.

ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﺎﻫﺶ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺰاق ﻳﺎ خشکی دﻫﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ علتی ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه ای ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪان اﺳﺖ. اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ خشکی دﻫﺎن از ﻧﻈﺮ ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪان در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ  ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎی دوره ای دﻧﺪاﻧﭙﺰشکی و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﻮراﻳﺪ ﻣﻮضعی و رﻋﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ودﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺑﻬﺪاﺷﺖ دﻫﺎن و دﻧﺪان ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

بسیاری از داروهایی که معمولا توسط افراد مبتلا به کم توانی ذهنی مصرف می شوند دارای عوارض جانبی است که سلامت دهان و دندان را تحت تاثیر قرارمی دهد. عوارض این داروها عبارتند از: خشکی دهان، که منجر به افزایش خطر ابتلا به پوسیدگی دندان و بیماری لثه می شوند، مینای دندان به علت شیرین کننده های اضافه شده به شربت دچار آسیب می شود، واختلال در فلور طبیعی دهان و دندان منجر به برفک می گردد.

آنچه شما می توانید انجام دهید:

• افزایش مصرف آب قبل و  بعد از دارودادن
• استفاده از بطری آب در طول روز
• تحریک تولید بزاق با آدامس های بدون قند
• خوردن غذا در حجم کمتر به دفعات بیشتر برای افزایش جریان بزاق
• اجتناب از غذاهای اسیدی و نوشیدنیها مانند گوجه فرنگی، پرتقال، لیمو، کیوی، آناناس، نوشابه و آب میوه
• کره و یا روغن زیتون اغلب گزینه های مفید برای از بین بردن علایم خشکی دهان هستند.
• اگر با اقدامات فوق علایم برطرف نشد معاینه توسط دندانپزشک توصیه می شود.

استفاده طولانی مدت از داروهای دارای قند نیز می تواند منجر به پوسیدگی دندان و خشکی دهان شود.
آنچه شما می توانید انجام دهید:

• محدودکردن استفاده از این داروها و یا استفاده از داروی جایگزین.
• اگر داروهای دارای قند استفاده می شود، تشویق به شستشوی دهان با آب  بلافاصله پس از مصرف دارو.

ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺶﻫﺎیی ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﭘﻮﺳﻴﺪگی اﻧﺠﺎم میﺷﻮد در ﺑﺴﻴﺎری از اﻓﺮاد، ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪان ﺑﺮوز میﻛﻨﺪ. ﺑﺮخی از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ دﻧﺪان ﺑﺪ از نسلی ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل میﻳﺎﺑﺪ.

ﺑﻄﻮر کلی ﻋﺪه ای ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻞ محیطی ﺑﻄﻮر واﺿﺢ ﺗﺎﺛﻴﺮ زﻳﺎدی روی ﭘﻮﺳﻴﺪگی دارﻧﺪ، ﻋﻮاﻣﻞ ژنتیکی ﻧﻴﺰ میﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺒﺐ ﭘﻮﺳﻴﺪگی ﺑﺎﺷﻨﺪ.

 اﺳﻴﺪ ﻧﺎشی از ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻣﻴﻜﺮوارﮔﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎی داﺧﻞ ﭘﻼک ﻣﻴﻜﺮوبی ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی آهکی ﻣﻴﻨﺎ و ﻋﺎج دﻧﺪان میﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻗﺴﻤﺖﻫﺎی آلی ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن دﻧﺪان ﻧﻴﺰ ﺗﺨﺮﻳﺐ میﮔﺮدد.

اﻣﺮوزه روی ﻋﺎدات ﺗﻐﺬﻳﻪ و ﻓﻠﻮراﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ محیطی ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮی میﺷﻮد. از ﻗﺮنﻫﺎ ﻗﺒﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪان در ﻛﺴﺎنی ﻛﻪ از ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ ﻳﺎ ﻗﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده میﻛﻨﻨﺪ، ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻛﺴﺎنی اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﺮبی ﻳﺎ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦ ﻣﺼﺮف میﻧﻤﺎﻳﻨﺪ.

در ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﻮادﻏﺬایی ﻛﻪ ﻣﺼﺮف میﺷﻮﻧﺪ ﻛﺮﺑﻮﻫﻴﺪراتﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻗﻨﺪﻫﺎ در اﻳﺠﺎد ﭘﻮﺳﻴﺪگی ﺗﺎﺛﻴﺮﺑﻴﺸﺘﺮی دارﻧﺪ. در ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﻣﻮادﻗﻨﺪی، اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﻣﺼﺮف آنﻫﺎ در ﻳﻚ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺗﻌﺪاد ﻣﺼﺮف در ﻳﻚ وﻋﺪه اﻫﻤﻴﺖ دارد. ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻨﺪ و ﻣﻮاد ﻗﻨﺪی ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﭘﻮﺳﻴﺪگی ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ. از ﺑﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮاد ﻏﺬایی، ﭘﻨﻴﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺎده ﺿﺪ ﭘﻮﺳﻴﺪگی ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﻮان میﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﻮردن ﭘﻨﻴﺮ در آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از وﻋﺪهﻫﺎی ﻏﺬایی ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﻛﻠﺴﻴﻢ داﺧﻞ ﭘﻼک ﻣﻴﻜﺮوبی ﺷﺪه و میﺗﻮاﻧﺪ در ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪان ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ.

” ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮادی ﻛﻪ در رژﻳﻢ ﻏﺬایی اﻓﺮاد وﺟﻮددارد و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدی میﺗﻮاﻧﺪ در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از ﭘﻮﺳﻴﺪگی دﻧﺪانﻫﺎ اﺛﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻠﻮراﻳﺪ ﻧﺎم دارد. ﻓﻠﻮراﻳﺪ ﻧﻮعی ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎیی اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺎﻓﺖﻫﺎی ﺑﺪن ﻣﺜﻞ ﻋﺎج، ﻣﻴﻨﺎی دندان و اﺳﺘﺨﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر طبیعی وﺟﻮددارد.”

 اﻛﺜﺮ ﻏﺬاﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺳﺒﺰیﻫﺎ، ﮔﻮﺷﺖ، ﻏﻼت و ﻣﻴﻮهﻫﺎ  ﻓﻠﻮراﻳﺪ دارﻧﺪ. ﻏﺬاﻫﺎی درﻳﺎیی ﻓﻠﻮراﻳﺪ بیشتری هم دارند.

ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻟﺜﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺗﺪریجی ﻳﺎ ﻧﺎﮔﻬﺎنی اﻧﺴﺎج ﻧﮕﺎﻫﺪارﻧﺪه دﻧﺪان اﻃﻼق میﺷﻮد. اوﻟﻴﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺷﺮوع ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻟﺜﻪ، ﺧﻮﻧﺮﻳﺰی از ﻟﺜﻪﻫﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺜﻞ ﻣﺴﻮاک زدن و ﻳﺎﻫﻨﮕﺎم ﺻﺒﺢ ﭘﺲ از ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ از ﺧﻮاب اﺳﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدی در اﻳﺠﺎد اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎری دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ.

 اﻣﺮوزه ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻟﺜﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﭘﺮﻳﻮدﻧﺘﻴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄﺮ ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻗﻠﺐ و ﻋﺮوق، ﻣﻮردﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. اﺳﺘﺮسﻫﺎی روحی را ﻧﻴﺰ در ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﺴﻮج ﻟﺜﻪ ﻣﻮﺛﺮ میداﻧﻨﺪ.

ﺷﻮاﻫﺪ ﻣﻮﺟﻮد دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دارد ﻛﻪ ﺗﺠﻤﻊ ﭘﻼک دﻧﺪانی ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﺖ اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻟﺜﻪ اﺳﺖ.

ﻛﻨﺘﺮل ﭘﻼک دﻧﺪانی ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﻮاک زدن ﺻﺤﻴﺢ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ میﮔﺮدد، ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از اﺑﺘﻼء ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎریﻫﺎی ﻟﺜﻪ اﺳﺖ. در ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻮارد، ﻛﺎﻫﺶ ﭘﻼک دﻧﺪانی از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻓﺮدی و ﺟﺮم ﮔﻴﺮی دﻧﺪانﻫﺎ ﺳﺒﺐ درﻣﺎن ﻧﺎراحتیﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.

 از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻟﺜﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﻮی ﺑﺪ دﻫﺎن میﺷﻮد ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ روحی و ارﺗﺒﺎطی ﺑﺮای ﻓﺮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ.

دهان شویه ها  می تواند در تمیزکردن دهان کمک کنند، اما یک جایگزین برای مسواک زدن دندان نیست. دراکثر سوپرمارکت ها دهان شویه ها، حاوی الکل هستند و معمولا برای افراد مناسب نیست زیرا آنها باعث خشکی دهان می شوند. استفاده از دهانشویه زمانی توصیه می شود که جایگزینی دیگر برای افرادی که دهان خود را مسواک نمی زنند وجودندارد.

پس با توجه به اینکه فرزند شما خانواده محترم دارای وضعیت خاص جسمی است و اینکه نمی تواند به تنهایی و بدون کمک شما به بهداشت دهان و دندان خود توجه کافی داشته باشد، لازم است که او را با توجه به راهنمایی هایی که در این بخش داده شد کمک نمایید.

این مطلب آموزشی بخشی از مجموعه آموزشی “مراقبت از کودک کم توان ذهنی با رویکرد خانواده محور” است که توسط آقای حسین عبدالهی کارشناس ارشد پرستاری گرایش بهداشت جامعه جهت استفاده پرستاران، مراقبین بهداشتی و بویژه خانواده های کودکان کم توان ذهنی در این سایت منتشر می گردد.