آنژیوگرافی مغزی

آنژیوگرافی یا آنژیوگرام مغزی (آرتریوگرام) اقـدامی تشخـیصی است که تصاویری از عروق (شریان های) مغز  و یا سر و جریان خـون درآنها فـراهم می کند. این اقدام تشخیصی به پزشکان در تشخیص گروهی از درگیری های همراه با عروق خونی در سر و گردن شامل عروق پاره شده یا گرفتگی شریانی (بوسیله پلاک چربی) کمک می کند. اگر به هر علت رگی از عروق مغز مسدود شود، بیمار ممکن است در معرض افزایش خطر بروز سکته مغزی قرار گیرد. شرایط دیگری نیز (نظیر آنوریسم مغزی) ممکن است حین آنژیوگرافی مغزی آشکار شوند.

جهت انجام آنژیوگرام پزشک ، dye مخصوص (contrast medium) را بداخل شرایین مغزی از طریق تیوب نازک درازی با نام catheter تزریق می کند. کاتتر از طریق عروق خونی عبور داده می شود ، معمولادر بخشهای فوقانی داخل سر زمانی که کاتتر در محل مورد نظر قرار گرفت ، پزشک dye را ازطریق کاتتر و بداخل شریانهای مورد هدف تزریق می کند. بعد از آنکه dye به شریانها رسید تصاویر x-ray  می تواند گرفته شود. بطور معمول پزشک عمدتا محل ورود کاتتر به بدن را بیحس می کند و بیمار تا پایان این اقدام بیدار است. بیمار قبل از انجام عمل بطور مختصر sedate  شده و معمولا حرکات کاتتر را در طول عروق خونی خود حس نمی کند. بهر حال ممکن است برخی احساسهایی مثل بر افروختگی یا گرما زمانی که ماده کنتراست پخش می شود وجود داشته باشد.

آمادگی های لازم قبل از این عمل ممکن است متفاوت  باشد و بیماران جهت بحث و مشاوره با پزشک خود درباره چگونگی و نحوه انجام این اقدام تشویق شوند. آنژیوگرافی مغزی نیز نظیر آنژیوگرافی کرونری (قلبی) معمولا سرپایی ا نجام شده و عموما بیماران روز انجام عمل می توانند ترخیص شده و به خانه خود مراجعه کنند. در برخی موارد بیماران جهت اقدامات مراقبتی یا انجام آزمایشهای بیشتر در بیمارستان خواهند ماند.

شایعترین خطر همراه با آنژیوگرامهای مغزی واکنش حساسیتی نسبت به ماده کنتراست است. بیماران باید پزشکان خود را از هر گونه حساسیت شناخته شده خصوصا نسبت به ید، صدف یا توت فرنگی آگاه کنند. همچنین خطر پاره شدن شریان توسط کاتتر یا جابجا شدن تکه ای از پلاک که می تواند جریان خون را مسدود کرده و باعث بروز سکته شود نیز وجود دارد.

زنان باردار یا خانمهایی که تمایل به حاملگی دارند و یا زنانی که تحت مراقبت دوران بار داری هستند، نیازمند مشاوره با پزشکان خود در مورد استفاده از این اقدام می باشند. آنژیوگرامها معمولا در زنان باردار بعلت خطر آسیب به جنین توسط اشعه x انجام نمی شود.

    آنوریسم مغزی انبساط، آماس یا برآمدگی کیسه ای شکل قسمتی از رگ خونی در مغز می باشد. علت ناشناخته است اما سیگار عامل شناخته شده ای در افزایش خطر و پیشرفت چنین شرایطی می باشد. آنوریسمهایی که داخل مغز شکسته (پاره) شده یا خونریزی (هموراژی) دهند می نوانند باعث بروز سکته مغزی و یا حتی مرگ شوند.

لخته های خونی یا آمبولیها. لخته های خونی از گلبولها و رشته های فیبرین که ممکن است از عروق خونی آسیب دیده منشا پابند حاصل می شوند. این لخته ها بطور کامل یا نسبی می توانند جریان خون در رگ را مسدود نمایند. آمبولی لخته یا تکه ای از لخته خونی است که در جایی از بدن تشکیل یافته و سپس از طریق جریان خون به نقاط دیگر مهاجرت می کند. انسداد در اثر یکی از این دو عامل، لخته یا آمبولی عروق مغزی یا شرایین کاروتید در اثرکمبود جریان خون (درنتیجه کاهش اکسیژن) مغزی حاصل می شود. حالت مذکور ایسکمی مغزی نامیده می شود، کمبود اکسیژن می تواند باعث ایجاد حملات زود گذر ایسکمیک با سکته شود.

چنین حالتی در اثر سخت شدن و تنگی شریانها در مغزمی باشد که می تواند خطر بروز سکته مغزی را افزایش دهد. یک نوع از آرتریواسکلروزیس مغزی serebra atherosclerosis است، که در اثر تشکیل پلاک در داخل عروق ایجاد می شود.

 فیستول شریانی– وریدی، ارتباط غیرعادی شریان با ورید یا ناهتجاریهای شریانی وریدی، و مجموعه ای از ناهنجاریها.

 در حالیکه اسکن CAT و MRI  بطور خیلی شایع جهت تشخیص و کنترل  درمان تومورهای مغزی و سکته ها استفاده می شوند ، آنژیوگرامها نیز برای اهداف مذکور می توانند استفاده شوند. آنژیوگرامهای مغزی غالبا بعد از ناهنجاریهایی که با اسکن CAT وMRI  تشخیص داده شده اند توصیه می شود.

 روز قبل ازعمل پزشکان اطلاعات لازم را در مورد تاریخچه پزشکی بیمار و داروهای مصرفی مناسب جمع آوری میکنند. افراد باید پزشکان و پرستاران خود را از حاملگی، سعی در باردارشدن قبل از انجام عمل مطلع سازند.

علاوه براین اگر با یکی از موارد زیر تشخیص داده شده اند باید بیان نمایند:

• اختلالات انعقادی
• بیماری کبدی یا کلیوی
• اختلالات تیروییدی (هیپرتیروییدی یا هیپوتیروییدی)
• آلرژی نسبت به ید (ماده کنتراست آزمایشهای قبلی)، صدف (خرچنگ یا میگو) یا توت فرنگی

آمادگی ها برای انژیوگرافی مغزی

آمادگی ها برای انژیوگرام مغزی امکان دارد متفاوت باشد، بسته به وضعیت بیمار وشریطی که تشخیص داده شده یا کنترل شده است. بیماران با دستورات مورد نیاز مهیا خواهند شد،که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خودداری از خوردن بمدت ۶تا ۱۲ساعت  قبل از انجام آزمایش
• آشامیدن ۸تا ۱۰ لیوان آب (غیر از اب میوه و لیموناد) در ۲۴ ساعت قبل ازعمل
• اطمینان حاصل کردن از تغییرات داروئی اعمال شده. امکان دارد پزشکان از بیماران بخواهند مصرف برخی از داروها (آسپرین و…) را بمدت چند ساعت یا چند روز قبل عمل متوقف کنند، یا تغییرات ساده ای در میزان دوزداروها یا زمان مصرف آنها بدهند. بیماران باید داروهایشان را همراه خود به بیمارستان بیاورند اگرچه تردید در موقتی بودن داروها نسبت به عمل داشته باشند.
•  آزمایشهای خونی ویژه ای ممکن است قبل ازعمل درخواست شود ،شامل ،BUN ،Cr  و مطالعات انعقادی خون.
• ترتیبی جهت حرکت و انتقال بیمار از محل انجام عمل اگر اقدام مورد نظر بصورت سرپایی انجام شود.

روز انجام عمل بیمار توسط بیمارستان معمولا بصورت سرپایی پذیرش می شود. پزشک بیمار (معمولا متخصص رادیو لوژی) وسایر مراقبین حرفه ای سلامتی بیمار نحوه انجام عمل مورد نظر را شرح داده و به تمام سوالات بیماران جواب خواهند داد.

این اقدام با گرفتن یک مسیر وریدی از بیمار توسط پزشک شروع می شود. این مسیر وریدی به پزشک امکان اجرای بیهوشی سبک و دادن مایعات و سایر داروهای لازم  به بیمار طی انجام عمل را می دهد. اکثر بیماران بیحسی موضعی گرفته و درطی انجام اقدامات بیدار باقی می مانند. بهرحال برخی از بیماران، خصوصا بچه های خردسال، ممکن است بیهوشی عمومی شده و در طی انجام عمل خواب باشند. وسایل کوچک (الکترودها) متصل شده به بدن بیمار، اجازه کنترل ریت قلبی رابه پزشک میدهد. pulse oximeter  ممکن است به انگشتان بیمار جهت کنترل میزان اکسیژناسیون خونی وصل شود. 

کاتتر می تواند ازطریق شریان فمورال کشانه ران (اکثرا)، شریان کاروتید گردنی(ندرتا) یا شریان بازوئی وارد شود. اگر شریان کاروتید استفاده شود، زیر شانه بیمار کیسه شنی یا حوله جهت ایجاد هیپراکستانسیون سر و گردن گذاشته می شود. اگر شریان براکیال استفاده شود cuff فشار سنج به بازوی بیمار زیرمحل ورود کاتتر بسته می شود تا اینکه ماده کنتراست پخش شده از کاتتر به سمت پایین بازو و دست منتشر نشود. ناحیه ورود کاتتر ضدعفونی ، شیو و بیحس می شود (با بیحسی موضعی). سپس پزشک کاتتر را وارد عروق خونی کرده وبه سمت سر هدایت می کند. ممکن است برخی ناراحتیهای جزئی طی انجام این فرایند پیش بیاید، اما اکثر بیماران حرکت کاتتر را در طول بدن خود احساس نمی کنند.

زمانیکه کاتتر به منطقه هدف رسید ، ماده کنتراست از طریق کاتتر تزریق می شود. ماده کنتراست به پزشک این امکان را می دهد که شرایین مغزی را در آنژیوگرام بطور شفاف مشاهده نماید. بیمار ممکن است بمدت ۱۰ثانیه زمان تزریق ماده کنتراست احساس گرما و برافروختگی بکند. واکنشهای حساسیتی نسبت به ماده حاجب نادر است. بهرحال ،بیماران باید بلافاصله پزشک یا تکنسینهای رادیولوژی را از احساس و تجربه هر یک از موارد زیرحین انجام آنژیوگرافی مطلع نمایند:

• احساس برافروختگی
• احساس گرما زمان تزریق ماده کنتراست
• احساس مزه شور در دهان
•   تهوع

ماده کنتراست به آسانی برای پزشکی که تصاویر آنژیوگرام را کنترل می کند قابل مشاهده است که امکان دارد بروی مونیتور یا بصورت مجموعه ای از تصاویر مشاهده شوند. یک سری از پرتوهای اشعه ایکس زمانیکه پزشک تصاویر را مشاهده میکندگرفته خواهند شد سایه ای که از عروق بوسیله ماده کنتراست بر جای می ماند، انسدادها و بی نظمی های شرایین را نشان خواهد داد. در مورد شریانهای مریض ، برای نمونه، دیواره های عروق ممکن است بطور غیر عادی  تنگ  یا بشکلهای نامنظم  بنظر برسند. زمانیکه آنژیوگرامها گرفته شدند، کاتتر از بدن خارج شده و فشار در نقطه ورودی کاتتر وارد می شود (از طریق گذاشتن کیسه شن). در برخی از موارد درپوش کوچکی در ناحیه سوراخ شده باقی می ماند تا از خونریزی جلوگیری کند. درپوش (مسدود کننده) مذکور بطور عادی طی زمان توسط بدن جذب می شود. مدت زمان انجام آنژیوگرام  بسته به اینکه کدام عروق خونی مورد هدف باشند طول خواهد کشید. آنژیوگرافی ممکن است ۱۵دقیقه تا یک ساعت، یا کلا ۱تا۲ ساعت قبل از انجام عمل تا خارج نمودن وسیله بطول انجامد.

 بیماران معمولا بمدت چند ساعت در بیمارستان جهت اطمینان از عدم خونریزی محل عمل و واکنش آلرژیکی نسبت به ماده کنتراست استفاده شده در طی آنژیوگرافی تحت مراقبت قرار می گیرند. در مورد برخی نتایج حاصل از اقدام مورد نظر ممکن است بلافاصله بعد از عمل با بیمار بحث شود. نتایج کامل ممکن است چندین روز طول کشیده یا بدنبال ملاقاتهای دیگر بحث و گفتگو شود. بیماران معمولا ترخیص شده و بمدت ۱۲تا ۲۴ ساعت در استراحت کاملند. و باید تدریجا به فعالیتهای عادی و روزمره خود برگردند. دستورات خاص در مورد رژیم غذایی و سطوح فعالیتی قبل از ترخیص بیماران به آنها داده خواهد شد. بیماران باید به نوشیدن ۸ تا ۱۰ لیوان آب روزانه و بمدت چند روز بعد از انژیوگرافی  ادامه دهند تا به تخلیه ماده کنتراست باقی مانده از سیستمهای بدنشان کمک کند. به بیماران توصیه می شود ناحیه عمل (بازو، پا و …) را ۶ تا ۱۲ساعت مستقیم نگهدارند یا از یخ در موضع عمل بعد از اتمام آنژیوگرافی استفاده کنند. دستورات لازم و ویژه دیگر در مراقبت از محل عمل داده شده و ملاقاتهای بعدی نیز پیگیری می شود. اگرچه عوارض آنژیوگرام نادرند، ولی پزشک باید بلافاصله  بیماررا از تجربه هر یک از موارد زیر آگاه کند:

• محل عمل سرخ شده ، متورم یا گرم در هنگام لمس
• خونریزی از محل عمل که متوقف نشود بجز با فشار موضعی روی آن
• خارش یا راش پوستی
•   تب و تعریق
• تنفس مشکل(کوتاهی تنفس و….)
• ضعف، مور مور یا سوزش و بیحسی در عضو
• مشکلات قابل مشاهده
• گیجی یا کاهش سطح هوشیاری
•   تشنج

بیشتر بخوانید: دیافت فایل آموزشی (پااورپوینت) آنژیوگرافی عروق مغزی- سی تی آنژیو و ام آر آنژیو