دستورالعمل مراقبت از بیمار در ریکاوری

مراقبت از بیمار بلافاصله بعد از پایان عمل جراحی معمولا در فضائی در داخل اتاق عمل بنام اتاق ریکاوری انجام می شود تا بیمار بطور کامل بهوش آمده و آماده تحویل به بخش جراحی گردد. مسئولیت این اتاق با تیم بیهوشی بوده و مراقبت از بیمار تا بهوش آمدن کامل و تحویل به بخش ترجیحاً بر عهده تکنسین هوشبری یا پرستار مجرب محول می شود. با توجه به اهمیت موضوع دستورالعمل ها و پروتکل هائی در این زمینه تهیه شده است که در اینجا به یکی از آنها اشاره می گردد:

 

 

 

دستورالعمل مراقبت از بیمار در اتاق ریکاوری:

– از آماده و سالم بودن وسایل و تجهیزات اتاق از قبیل پالس اکسی متری ، دستگاه فشارخون ، مانومتراکسیژن و ساکشن اطمینان حاصل کنید.

– پس از ورود بیمار به ریکاوری، گزارش کامل وضعیت او را از پزشک بیهوشی یا پرستار انتقال دهنده دریافت کنید.

– بسته به نوع عمل ، سرتخت را ۳۰ درجه بالا آورده و درصورت عدم مشکل در مهره های گردنی، و درصورت امکان به بیمار پوزیشن ریکاوری بدهید. (بیمار را در وضعیت پهلو قرار دهید و با گذاشتن دست روی پیشانی مددجو ، سر او را به عقب بکشید و چانه را به سمت بالا بیاورید).

– نرده های کنار تخت بیمار را بالا بیاورید.

– در صورت بروز دیسترس تنفسی، علاوه بر وضعیت ریکاوری Air way (لوله تنفسی دهانی) را خارج نکنید (بیمارمعمولاً با آن وارد ریکاوری می شود).

– بیمار را به دستگاه مانیتورینگ قلبی و پالس اکسی متری وصل کنید و اکسیژن تراپی با ماسک را شروع کنید.

– رنگ پوست ومخاط دهان ، لب ها و ناخن ها و لاله گوش را از نظر کبودی کنترل کنید.

– سرم ها را راه اندازی کرده و داروهای دستورداده شده (داروهای مسکن و مخدر) را تجویز کنید.

– محل پانسمان و درن ها را از نظر خونریزی غیرطبیعی کنترل کنید.

– مراقب باشید تا در حین نقل و انتقال بیمار کاتترهای مخلف متصل به بیمار کشیده نشده و یا مسدود نگردند.

– علائم حیاتی را کنترل کرده و در برگه گزارش بعد از عمل در ریکاوری ثبت کنید. کنترل بیمار در ریکاوری تا ثابت شدن وضعیت وعلائم حیاتی وی باید حداقل هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه یکبار انجام و ثبت شود، و در صورت وخامت حال وی این تکرار بیشتر می شود .

– درصورت بیقراری مددجو نکات امنیتی بخصوص درمورد خطر سقوط از تخت و آسیب به خود را رعایت کنید.

– درصورت داشتن گچ و بانداژ محکم ؛ سیستم عصبی عروقی ناحیه را کنترل کنید.

– کلیه موارد غیرطبیعی را ثبت کرده و به جراح یا پزشک بیهوشی گزارش دهید.

– برگه بعد از عمل را تکمیل و ضمیمه پرونده نمائید.

– پس از اجازه ترخیص توسط متخصص بیهوشی ، هماهنگی های لازم را انجام دهید.

– هنگام تحویل بیمار به پرستاربخش، شرح کامل و کوتاه از وضعیت بیمار به پرستاربخش بدهید.

– همزمان با تحویل بیمار پرونده وی را نیز تحویل پرستار بخش دهید.

 

مهمترین رئوس برنامه مراقبتی بیمار در ریکاوری:

1. اطمینان از قرار گیری بیمار در وضعیت صحیح
2. برقراری راه هوایی 
3. بررسی سطح هوشیاری
4. بر طرف کردن درد پس از عمل
5. اکسیژن درمانی
6. درمان با مایعات وریدی
7. بررسی مشکلات قلبی و عروقی
8. کنترل لرز
9. بررسی بی قراری و هیجان
10. کنترل برون ده ادراری، درن ها و فشار ورید مرکزی

 

شناخت و درمان مشکلات تنفسی بیمار در ریکاوری:

مشکلات احتمالی تنفسی بعد از عمل بدلیل زیر است :

۱- اسپاسم لارنکس: در اثر انقباض ناگهانی تارهای صوتی و انسداد نسبی راه هوایی ایجاد می شود .

۲- اسپاسم نسبی لارنکس: هوااز میان تارهای صوتی نیمه منقبض عبور کرده – صدای زمزه مانندی را بوجود می آورد و بیمار جهت تنفس بیشتر تقلا می کند .

۳- اسپاسم کامل لارنکس: هیچ گونه عبور هوا و صدایی وجود ندارد و تارهای صوتی کاملاٌ بحالت بسته می باشند . راه هوایی کسدود می شود و هوا از میان تارهای صوتی عبور نمی کند . دراین حالت بدلیل کاهش سطح اکسیژن سیانوز ظاهر خواهد شد .

 

دلایل اسپاسم لارنکس:

۱- التهاب لارنکس در پی استفاده از لوله تراشه و یا سایر اجسام خارجی مانند سوند ساکشن و یا ایروی دهانی

۲- وجود ترشحات از قبیل خون – بزاق و وجود استفراغی که موجب تحریک تارهای صوتی می شود.

 

درمان اسپاسم لارنکس:

۱- کنترل لارنکس به منظور التهاب ناشی از خونریزی و یا ترشحات موکوس

۲- بالا گرفتن چانه بیمار و برقراری جریان اکسیژن از طریق ماسک دهانی یا کانسر بینی

۳- در صورت عدم تغییر در وضعیت بیمار ، توسط آمبوبگ اقدام به تنفس مثبت با فشار قوی اکسیژن می گردد تا تارهای صوتی باز شود .

۴- زمانی که اسپاسم برطرف شود صدای زوزه مانندی نیز کمتر خواهد شد .

۵- در صورتی که با اقدامات فوق شرایط بیمار بهتر نشد ، اقدامات اورژانسی پزشکی اجرا شود .

۶- با تزریق شل کننده عضلانی اسپاسم را برطرف نموده لوله گذاری تراشه انجام شود .

۷- ایجاد آرامش و دادن اطمینان خاطر به بیمار از ضروریات است .

 

انسداد راه هوایی :

پائین قرار گرفتن چانه و فک موجب افتادم زبان اول حلق شده انسداد راه هوایی را بدنبال خواهد داشت . تخلیه ترشحات دهان بوسیله ساکشن مناسب می باشد . وجود اجسام خارجی مانند دندان و یا پک های لارنکس خطری است جدی در انسداد راه هوایی بیماران بحساب می آید .

 

ادامه اثر داروهای شل کننده عضلانی :

یکی از عوارض داروهای شل کننده عضلانی که در طول بیهوشی مورد استفاده قرار می گیرد . دوام اثر و یا دفع ناقص آنهاست . در این حالت بیمار بدلیل عدم توانایی در تنفس و استفاده از هوا و اکسیژن بسیار بوده ، سریعاٌ هیپوکسیک می گردد .

درمان : توسط امبوبگ و ماسک به آرامی به بیمار تنفس کمکی داده می شود . پزشک بیهوشی نیز در مناسب را تجویز و یا تنفس کمکس را ادامه خواهد داد .

 

دپرسیون تنفس مرکزی :

در صورتی که مشکل تنفسی بیمار مربوط به مرکز تنفسی باشد . باید تنفس کمکی و متناوب توسط امیوبگ و ماسک ادامه یابد و از تیم های پزشکی ورزیده درخواست کمک گردد .

 

اکسیژن درمانی :

بسیاری از پزشکان بیهوشی ترجیح می دهند اکسیژن درمانی از طریق ماسک ساده و یا کاتتریل بینی تجویز گردد . سیانوز لب ها . صورت و زبان از علائم مشکلات تنفسی است وظیفه پرستار کنترل راه هوایی و مشاهده حرکات تنفسی و انجام اقدامات لازم می باشد .

 

مشاهده رنگ بیمار :

پرستار با مشاهده رنگ لب ها ، ناخن ها و لاله گوش قادر به تشخیص وجود سیانوز و یا اکسیژناسیون کافی می باشد .

 

مشاهده حرکات تنفسی بیمار :

میزان حرکات دیواره قفسه سینه تحت نظر گرفته شده ، تعداد تنفس بیمار شمرده می شود – همچنین وجود تنفس سطحی و سریع نیز کنترل می گردد . در صورتی که مشاهده حرکات دیواره قفسه سینه مشکل باشد ، باید پتوی او را کنار زد .

 

اطمینان خاطر دادن به بیمار:

هنگامی که بیمار هوشیار می شود پرستار باید به بیمار شرح دهد که عمل او خاتمه یافته است و دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. ممکن است بیمار دچار فراموشی شده و موقعیت خود را تشخیص ندهد. پرستار به او یادآوری می نماید که در اتاق ریکاوری می باشد. برخی بیماران پس از عمل با ناراحتی و گریه بیدار می شوند بطور مثال افرادی که جهت خروج جنین مرده تحت سزارین قرار گرفته اند و یا بیمارانی که یکی از اندامهای آنها قطع شده است که در این صورت نیاز به درک موقعیت و اطمینان خاطر بیشتری دارند.

 

لرزش ناشی از هالوتان :

بیماران پس از اعمال جراحی که بدنبال بیهوشی با هالوتان انجام شده است دچار لرزش خواهند شد . از آنجا که عضلات از زمان لرز فعال بوده ، نیاز به اکسیژن بیشتری دارند ، تا هنگام قطع لرزش اکسیژن درمانی ادامه می یابد . همچنین ایجاد آرامش و اطمینان خاطر در بیمار ار مهمترین اقدامات است .

 

توجه به راحتی بیمار :

اندامها و ناحیه سر و گردن بیمار به ارامی حرکت داده می شود و وضعیت های نامناسب بیمار اصلاح می شوند . احتمال کاهش درجه حرارت بدن بیمار با توجه به هوای تقریباٌ خنک اتاق عمل ، وجود دارد . لذا به محض ورود بیمار به ریکاوری باید او با پتو پوشانده و گرم نگه داشته شود .

 

ثبت علائم حیاتی :

نبض و فشار خون : زمانی که بیمار جهت باز نگه داشتن راه هوایی به کمک نیاز ندارد و توانایی انجام این کار را باز یافته است پرستار ریکاوری قسمت سربیمار را ترک نموده و برای  گرفتن علائم حیاتی اقدام می نماید. در غیر اینصورت شخص دیگری باید اینکار را انجام دهد. توجهات خالی که در برگه بیهوشی نیز ذکر شده است انجام می گیرد. نبض بیمار از نظر قدرت – تند یا کندی کنترل و ثبت می گردد وجود تاکیکاردی در اتاق ریکاوری معمولاً ناشی از هیپوکسی – تنفس ناکافی یا خونریزی می باشد.

 

بازگشت رفلکس های بیمار:

بازگشت رفلکس های بیمار نظیر رفلکس حنجره که توانایی پیچ و حرکت زبان مشخص کننده آن است کنترل میشود. همچنین بیمار باید قادر به بازنگه داشتن راه هوایی خود باشد. در یکاوری هیچ غذایی از راه دهان  به بیمار داده نخواهد شد.

 

کنترل محل زخم:

زخم بیمار در محل انسزیون و یا درن از نظر خونریزی و سایر ترشحات بررسی ودر صورت مشاهده موارد فوق در پرونده ثبت می گردد.

 

کنترل شیشه درناژ:

ترشحات آن به هنگام ورود به ریکاوری اندازه گیری و ثبت میشود تا میزان ترحمی اضافه شده آن معلوم باشد. لوله ای بدن از نظر خارج شدن – کلمپ و تاشدگی بررسی شود تا در جریان آزاد ترشحات مانعی بوجود نیاید.

 

کنترل سوند ادراری:

در صورت استفاده از سوند ادراری محل آن از نظر خم شدگی، انسداد و اتصال محکم به کیسه ادرار بررسی و رنگ ادرار از نظر خونریزی کنترل می گردد.

 

مشاهده و مراقبت از سرم بیمار:

دست بیمار که سرم به آن وصل شده، باید در معرض دید بوده از قرار دادن آن در زیر پتو خودداری شود تا براحتی همه اتصالات و جریان سرم در آن قابل مشاهده باشد – جریان سرم به میزان مورد لزوم تنظیم میشود که معمولاً پس از عمل پزشک بیهوشی دستورات آنرا صادر خواهد نمود.

 

مطالعه و اجرای دستورات بعد از عمل:

جراح یا پزشک بیهوشی ممکن است بلافاصله بعد از عمل دستوراتی مانند بالا نگه داشتن یک عضو، تزریق آنتی بیوتیک و یا داروی ضد تهوع داشته باشند که باید دقیقاً آن را اجرا نمود.

 

تزریق ضد درد در صورت نیاز و یا طبق دستور پزشک:

اگر بیمار از درد شکایت دارد، باید علائم حیاتی آن کنترل و ثبت شود و با مراجعه به پرونده بایستی از نوع داروی مخدر قبل و حین بیهوشی مطلع باشد – همچنین اطلاع از نوع داروی ضد درد تجویز شده ضروری است. بیماری که تحت تزریق داروی ضد درد قرار گرفته است باید از نظر بروز عضلانی مانند اسپراسیون تنفسی – تهوع و استفراغ دقیقاً کنترل شود و پس از اطمینان کامل نسبت به انتقال او اقدام گردد.

 

کنترل اندام های گچ گیری یا بانداژ شده:

انگشتان و اندام مورد نظر از نظر حرارت و تورم کنترل و توانایی حرکت آنها بررسی می شود. علائم سردی، رنگ پریدگی، سیانوز در اندامهایی که جریان خون آنها کافی نیست، مشاهده میشود. معمولاً در این حالت زیر عضو بالشی قرار داده میشود و یا از Sling آویزان میشود.

 

گزارش و ثبت موارد غیرطبیعی: 

هرگونه موارد غیرطبیعی، هر چند که نیاز به اقدام خاصی نداشته باشد، بطور واقعی گزارش و در پرونده بیمار ثبت خواهد شد.

 

مراقبت از بیمار در موارد ویژه:

۱- بلوک براکیال: در صورتی که بیمار تحت بیحسی موضعی مانند بلوک براکیال جراحی شده شده باشد، باید به او اطمینان داد که اثر بیحسی بالاخره برطرف خواهد شد – اندام  بیحس ممکن است در حین جابجائی و انتقال دچار صدمه شود و به بیمار باید آموزش داد که خود او نیز مراقب اندام مذکور باشد.

 

۲- بیحسی اسپینال و اپیدورال: باید در وضعیت صاف (سوپاین) قرار داده شوند. اندام ها تحتانی نباید تحت فشار باشند برگشت حس آنها کنترل شود. به محض بهبودی علائم، جهت جلوگیری از لخته خون و احتمال بروز آمبولی و ترومبوز به حرکت دادن اندامها تشویق شود.

 

۳- جراحی های چشمی: این بیماران بیقرار بوده، نیاز به آرامش و اطمینان خاطر دارند. حرکات اضافی در نتیجه تهوع و استفراغ موجب افزایش فشار داخل چشم میشود که ممکن است صدمات جدی و غیر قابل جبرانی به چشم وارد سازد. تجویز یک داروی ضدتهوع، موجب برطرف شدن این حالت و حفظ آرامش بیمار می گردد. پس از بیداری بیمار، برای کاهش فشار داخل چشم زیر سر او دو بالش قرار داده میشود.

 

۴- جراحی قفسه سینه: بیمار بطور صاف به پشت خوابیده، بعد از بهوش آمدن در وضعیت نیمه نشسته قرار داده میشود. تشویق بیمار به تنفس های عمیق و انجام ورزشهای تنفسی مناسب است. باید بیمار تشویق به سرفه شده تا ترشحات برونشها و راه هوایی تخلیه شود. اگر بیمار Chest tube داشته باشد باید از کار کردن صحیح آن مطمئن شد در غیر اینصورت به پزشک معالج اطلاع داده شود.

 

۵- جراحی مغز و اعصاب: مشکلات بعد از عمل عبارتند از:

الف: افزایش فشار داخل جمجمه

ب: تب

مشاهدات مرتبط:

–         تغییر سطح هوشیاری

–         گشاد شدن مردمک ها

–         افزایش فشار خون

–         اختلالات بینایی

–         کاهش تعداد نبض

–         عدم حرکت اندامها

–         تشنج

هریک از این علائم باید سریعاً گزارش شود تا به منظور جلوگیری از صدمه بیشتر به نسوج مغز اقدامات اضطراری انجام گیرد.

 

۶- جراحی کاروتید:

کلیه مشاهدات دقیقاً مانند بیماران مغز و اعصاب ثبت گردد. هرگونه تغییر در سطح هوشیاری، میزان عکس العملهای مردمک ها و کاهش حرکت اندامها باید سریعاً گزارش شود.

انتقال بیمار به بخش:

بیمار زمانی به بخش انتقال داده میشود که کاملاً هوشیار، نسبت به محیط اطراف خود آگاه باشد و توانایی عکس العمل های حفاظتی خود را کسب کرده باشد (بطور مثال حفاظت از دست ها و پاها در حین انتقال؟)

پرستار ریکاوری در هنگام تحویل بیمار در مورد نوع جراحی – داروهای تجویز شده و سایر اقدامات توضیحات مختصری به پرستار بخش می دهد. باید کلیه پرسنل در لحظه جابجایی بیمار، نهایت دقت را داشته باشند تا از هرگونه وضعیت نامناسب و حرکات اضافی که موجب ناراحتی و درد بیمار شود جلوگیری نمایند.

هنگام انتقال، همیشه پرستار همراه در قسمت سر برانکارد حضور دارد و بیمار بر در قسمت پای برانکارد کمک می نماید.

 

تجهیزات مهم مورد نیاز در ریکاوری:

تخت مخصوص ریکاوری یا برانکاردی که قابلیت بالا آوردن سر در آنها براحتی صورت گیرد.

سوند و دستگاه ساکشن

اکسیژن و ماسک صورتی مناسب درصدهای متفاوت اکسیژن

وسایل کنترل خودکار علائم حیاتی بویژه فشار خون (مونیتورینگ)

وسایل احیا و CPR  و ترالی اورژانس

آمبوبگ، ایروی و وسایل تنفس دهنده مثل ماسک و ..

لارنگوسکوپ و لوله تراشه در سایز های مختلف

دفیبریلاتور و وسایل تراکئوستومی اورژانسی و لوله تراکئوستومی

وسایل تزریقات (عضلانی و وریدی)

وسایل پانسمان و سونداژ

ملحفه و پتو به مقدار کافی

کیسه سرد و گرم

رسیور، لوله و لگن

پاراوان

برگه های چارت علائم حیاتی و ثبت گزارش بعد از عمل

دستشویی – تلفن – یخچال و ساعت

 

طراحی اتاق ریکاوری:

اتاق ریکاروری باید راحت – مطمئن و بزرگ باشد. احتمال دسترسی به سر بیمار از هر طرف وجود داشته باشد. جهت تامین روشنائی حتماً از نور سفید استفاده شود زیرا در این شرایط هرگونه تغییر رنگ بیمار، سریعاً توجه را جلب می نماید. اتاق ریکاوری باید مجهز به زنگ اخبار اضطراری بوده، و سیستم آلارم آن به اتاقهای عمل و اتاق پزشکان بیهوشی وصل گرد.

 

داروهای مهم مورد نیاز در ریکاوری:

 آدرنالین – آمینوفیلین – آتروپین – کلسیم کلراید – دیازپام – دوپامین – میدازولام – دوکساپرام – افدرین – فلومازنیل – هیدروکورتیزون – لیدوکائین یا گزایلو کائین – متوکلوپرامید – نالوکسان – نئوستیگمین – پروکلرپرازین – پروپرانولول – سدیم بیکربنات – داروهای مخدر و مسکن مثل : مرفین – پتدین  – فنتانیل و …

 

نکته مهم: هرگزدرریکاوری بیمار را ترک نکنید. تحت نظر گرفتن مستمر بیمار و سرعت در تصمیم گیری، عوارض احتمالی را کاهش می دهد.

رفرنس:

راهنمای جامع پرستاری اتاق عمل .انتشارات جامعه نگر لطفی.مژگان.انتظاری.

“روش کاردراتاق عمل واتاق بهبودی “. غبرائی .محترم .انتشارات چهر.تهران.۱۳۸۲٫

تیلور”اصول پرستاری تیلور ۲۰۰۱” (جلد اول , روشهای کار پرستاری).