کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی زمانی اتفاق می‌افتد که در بدن انسولین کافی برای بردن قند به داخل سلول‌ها جهت تبدیل به انرژی وجودنداشته‌باشد؛ که این عمل باعث می‌شود؛ قند خون به میزان قابل توجهی افزایش پیداکرده و سبب آزادشدن کتون‌های سمی به داخل خون خواهدشد. در ابتدا لازم است بدانیم دیابت چیست و چه انواعی دارد.

دیابت در واقع نوعی اختلال در فرآیند سوخت و ساز (متابولیسم) بدن است. بخش مهمی از رژیم غذایی روزانه، پس از هضم غذا به گلوکز تبدیل می‌شود. گلوکز یک نوع قند ساده است که در خون وجوددارد و منبع اصلی تامین انرژی در بدن محسوب می‌شود. پس از هضم غذا، گلوکز وارد جریان خون شده و سلول‌ها از این ماده برای تامین انرژی و رشد (تقسیم سلولی) استفاده می‌کنند. برای این که اغلب سلول‌ها قادر به جذب گلوکز خون باشند؛ به هورمونی به‌ نام”انسولین” نیاز دارند. این هورمون در بدن توسط لوزالمعده (پانکراس) تولید می‌شود. (لوزالمعده غده نسبتاً بزرگی است که در پشت معده قراردارد.) لوزالمعده هر زمان که نیاز باشد با ترشح مقدار کافی انسولین به داخل خون، به سلول‌ها این امکان را می‌دهد که قند خون را جذب کنند اما در افراد مبتلا به بیماری دیابت، لوزالمعده قادر به تولید انسولین نیست و یا مقدار انسولین کمی تولید می‌کند. برای خواندن مطالب تکمیلی در مورد دیابت مطالعه مقاله آشنایی با دیابت را به شما توصیه می‌کنیم.

1. دیابت نوع اول
2. دیابت نوع دوم
3. دیابت حاملگی

دیابت نوع اول یک نوع بیماری خودایمنی تلقی می‌شود. در این نوع از دیابت، سیستم دفاعی بدن علیه قسمتی از بدن فعال می‌گردد. در دیابت نوع اول، سیستم ایمنی به سلول‌های بتای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد. با از بین رفتن سلول‌های بتا، لوزالمعده دیگر قادر به تولید انسولین نیست، به همین علت شخص مبتلا به دیابت نوع اول باید هر روز مقداری انسولین دریافت کند تا زنده بماند.
برخی از علائم ابتلا به این بیماری عبارتند از: تشنگی مداوم، تکرر ادرار، گرسنگی مفرط، کاهش وزن، اختلال در بینائی و ضعف شدید
دیابت نوع اول، در صورت عدم تشخیص به موقع و عدم کنترل با تجویز روزانه انسولین، به “کتواسیدوز دیابتی” و در نهایت مرگ بیمار منجر می‌شود.

شایع‌ترین نوع دیابت، دیابت نوع دوم است.
عواملی نظیر افزایش سن، چاقی، عوامل ژنتیکی، سابقه وجود دیابت حاملگی، کم تحرکی و عوامل نژادی بر این بیماری تاثیر می‌گذارند.
در این نوع از دیابت، لوزالمعده قادر است انسولین کافی تولیدکند ولی در مقابل آن بدن نمی‌تواند به نحو مطلوبی از این مقدار انسولین استفاده‌کند. برخی از علائم دیابت نوع 2 عبارتند از: ضعف، حالت تهوع، ادرار مکرر، تشنگی، کاهش وزن، اختلال در دید و کاهش سرعت بهبود در زخم‌ها

این نوع دیابت موقتی و خاص دوران بارداری است. البته زنانی که در دوران بارداری به این نوع از دیابت مبتلا شده‌اند، شانس بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 نیز دارند.

خواندن این مطلب مفید است: دیابت بارداری

کتواسیدوز زمانی اتفاق می‌افتد که در بدن انسولین کافی برای بردن قند به داخل سلول‌ها جهت تبدیل به انرژی وجود نداشته باشد. وقتی که سلول‌های بدن قادر نباشند قندی را که نیازدارند از خون خارج کنند؛ قند خون به میزان قابل توجهی افزایش پیدا می‌کند. این عمل سبب آزادشدن کتون‌های سمی به داخل خون خواهدشد. این حالت وقتی رخ می‌دهد که گلوکز، قندی که معمولا در بدن به عنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ در دسترس نیست و بدن به جای آن شروع به استفاده از چربی‌ها می‌کند.

نوعی اختلال در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 و در موارد نادر نوع 1 به شمار می‌رود. علائم این بیماری عبارتند از: ضعف مفرط، تشنگی، تکرر ادرار، استفراغ، درد در ناحیه شکمی، گیجی و حتی بیهوشی. بیمار در برخی از موارد بویی مانند آستون را در دهان خود حس می‌کند.

کتواسیدوز دیابتی بر اثر بالارفتن سطح گلوکز در خون، افزایش سطح کتون‌ها در خون و کاهش PH خون (اسیدی‌شدن) ایجاد می‌گردد.
هنگامی که سطح”انسولین” خون پائین باشد؛ کبد از طریق متابولیسم چربی‌ها یک نوع سوخت به نام”کتون” را تولید می‌کند. کتون‌ها قادرند به جای گلوکز در مغز و نورون‌ها مورد استفاده قرارگیرند.
در کتواسیدوز سطح گلوکز خون به‌ علت عدم ترشح انسولین افزایش می‌یابد. این امر غلظت خون را بالا برده و در نهایت موجب می‌شود تا گلوکز اضافی از طریق ادرار دفع شود. از طرف دیگر به‌ علت افزایش سطح کتون‌ها در خون، سطح PH خون کاهش می‌یابد. اگر PH خون به زیر 8 برسد؛ می‌تواند باعث تخریب ساختار پروتئین‌ها و آنزیم‌ها شود. کتواسیدوز دیابتی عامل عمده مرگ و میر در افراد مبتلا به دیابت نوع اول است.

در مواقعی که هیچ انسولینی از بدن ترشح نمی‌شود، در اثر شکسته شدن بیش از اندازه ذخایر چربی، مقدار اسیدهای چرب خون به‌ طور غیرطبیعی افزایش می‌یابد. این اسیدهای چرب اضافی در کبد به اجسام کتون از جمله استون تبدیل می‌شوند. تجمع اجسام کتونی در بدن منجر به وضعیتی می‌شود که به (کتواسیدوز دیابتی) معروف است. در این حالت علاوه بر خون در ادرار نیز اجسام کتونی دیده می‌شود.

•ابتلا به یک بیماری عفونی حاد
•هرگونه استرس شدید مثل جراحی یا انواع صدمات بدنی
•قطع انسولین مصرفی یا ناکافی بودن آن
•وقوع سکته قلبی، مغزی و یا هر بیماری جدی دیگر

1. کسالت و بیماری:
   در زمانی که فرد بیمار است، سطح قند خون بالا می‌رود و بدن به تزریق انسولین نیاز پیدا می‌کند. اگر در دیابت نوع 1 (در زمان بیماری) مقدار کافی انسولین به بیمار تزریق نشود، احتمال بروز کتواسیدوز دیابتی در بیمار افزایش می‌یابد.
2. کمبود انسولین در بدن:
   این مساله می‌تواند ناشی از عدم به‌موقع تزریق انسولین و یا فراموش کردن دفعات تزریق صورت گیرد.

1. احساس خستگی و تشنگی دائم
2. خشکی پوست و در موارد شدید التهابات پوستی
3. حالت تهوع و استفراغ (استفراغ بیش از یک مرتبه)
4. درد در ناحیه شکم
5. اختلال در تنفس غیرطبیعی
6. استشمام بوی”استون” از دهان
7. سرگیجه و کاهش سطح هوشیاری
8. در موارد حاد بیماری و در صورت عدم درمان بیمار با بی‌هوشی کامل و کماء مواجهه می‌شود.
9. درد معده
10. بروز اسهال بیش از پنج بار
11. تنگی نفس
12. دفع کتون (کتونوری) در ادرار در حد متوسط تا شدید
13. احساس تشنگی زیاد و طولانی مدت
14. تکرر در ادرار
15. کاهش وزن بی‌دلیل
16. درد در معده و حالت تهوع و استفراغ‌های طولانی مدت
17. احساس بوی بد در داخل دهان

بى‌اشتهائي، تهوع، استفراغ، پلى‌اوری، تشنگى، تنفس کوسمال و بوى استون از تنفس. همچنین کاهش حجم مى‌تواند غشاهاى مخاطى خشک، تاکى‌کاردی و هيپوتانسيون را منجر شود. از عوارض این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

1. اختلال در بینایی، کاهش دید و سپس نابینایی بیمار
2. بیماری‌های قلبی- عروقی و حمله قلبی
3. اختلالات کلیوی
4. قطع عضو و آسیب‌های عصبی

1. افزایش قند خون
2. تشکیل کتون‌ها در خون و در ادرار
3. آسیب دیدن سلول‌ها که در مواردی حتی منجر به بروز بیماری‌های شدید و مرگ می‌شود.
4. کتواسیدوز می‌تواند در سرماخوردگی، زکام و عفونت‌ها به سرعت ایجاد شود.

افراد سالمند، چاق و افرادی که سابقه این بیماری در خانواده‌شان وجوددارد، فشار خون بالا، سطح بالای تری گلیسرید خون، ابتلا به دیابت حاملگی، داشتن رژیم غذایی پرچربی، نوشیدن مشروبات الکلی و افراد با عدم تحرک کافی، بیشتر در معرض ابتلا به این نوع از دیابت قرار دارند.

این آزمایش با استفاده از نوارهای مخصوص انجام می‌شود. بدین صورت که بیمار نوار را وارد ظرف ادرار خود می‌کند و بعد از گذشت چند ثانیه (معمولاً 15 ثانیه) با تغییر رنگ نوار، از روی مقایسه آن با رنگ‌های استانداردی که در دیواره شیشه محتوی نوارها آورده شده، می‌تواند مقدار کتون ادرار خود را به صورت تقریبی (کم، متوسط و زیاد) ارزیابی کند.

1. عدم اطلاع از زمان صحیح انجام آزمایش
2. عدم آشنایی با اقدامات ضروری که باید بعد از مثبت‌شدن نتیجه آزمایش انجام داد.
3. نداشتن نوار اندازه‌گیری کتون ادرار

1. قند خون بالاتر از 250 میلی‌گرم
2. بروز هر یک از علائم هشداردهنده کتواسیدوز دیابتی
3. در زمان بروز هر گونه کسالت و بیماری

تغذيه درماني در كنترل ديابت مهم‌ترين نقش را برعهده دارد. هدف از تغذيه درماني در ديابت، حفظ مقدار قندخون در وضعیت طبيعی، بهبود سطح چربی‌های خون، كاهش فشار خون، درمان و جلوگيری از عوارض ديابت مانند بيماري‌هاي قلبي- عروقي، رتينوپاتی و نفروپاتی است. از دیگر مزایای رعایت رژیم غذایی برای افراد دیابتی می‌توان به موارد زیراشاره نمود:

1. رساندن قند خون به سطح طبيعي
2. حفظ سطح چربی‌های خون
3. كاهش مشكلات خاص بيماران ديابتی
4. داشتن وزن متعادل
5. رساندن مواد مغذی به بدن
6. تامين انرژی موردنياز بدن جهت انجام فعاليت‌های روزانه

بیشتر بدانیم: تغذیه و رژیم غذایی در دیابت

غذا بايد در زمان معين و مطابق با اثر انسولين تزريقي مصرف شود. برای جلوگيری از بروز هايپوگلايسمی، از حذف وعده‌های غذايی بايد پرهيز شود. برای افرادی كه انسولين دريافت می‌كنند؛ جلوگيری از افزايش وزن، مسأله مهمی است. انسولين درمانی امكان اضافه وزن را افزايش می‌دهد. انجام فعاليت فيزيكی منظم، بهترين راه برای جلوگيری از افزايش وزن ناشي از مصرف انسولين است. توصيه های تغذيه ای برای بيماران مبتلا به ديابت نوع اول شامل موارد زیر است:

1. داشتن یک برنامه غذایی منظم در طول روز
2. مصرف مقادیر مناسب از كربوهيدرات‌ها
3. محدودکردن مصرف موادغذایی چرب
4. کاهش مصرف شکر و قند و جایگزینی قندهای طبیعی مانند کشمش
5. افزایش مصرف فیبر در وعده‌های غذایی روزانه مانند انواع ميوه و سبزی، حبوبات و غلات سبوس دار
6. مصرف میوه‌های تاز
7. مصرف لبنیات کم چرب
8. نوشیدن 8 لیوان آب در طول روز

• محدوديت كالری و كاهش وزن به حد متوسط سبب كنترل قند خون، كاهش مقاومت به انسولين، بهبود ديس ليپيدمی و كاهش فشارخون می‌شود.
• افزايش سطح ويتامين C پلاسما می‌تواند با كاهش جذب گلوكز همراه باشد.
• در افرادی كه نوروپاتی خفيف تا متوسط دارند؛ دوز فارماكولوژيك ويتامين E موجب بهبود هدايت عصبی می‌شود.
• مصرف سير در مقادير زياد باعث كاهش قند و چربی خون در افراد ديابتی می‌شود.
• پتاسيم اغلب سبب كاهش فشارخون می‌گردد.
• انجام حرکات ورزشی می‌توانند موجب کاهش قندخون گردد. حرکات ورزشی در درازمدت و به‌ صورت شدید می‌تواند موجب بروز کاهش قندخون شود؛ پس بنابرین در حالت توصیه شده هم توصیه نمی‌گردد.
• مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه مخصوصا میوه‌هایی نظیر سيب، پرتقال، ليمو، گريپ فروت، توت فرنگی، هويج و غلات سبوس دار
• افزایش تعداد وعده‌های غذایی
• در قبل از صرف غذای اصلی بهتر است؛ از سالاد يا موادغذايی كم كالری مانند كاهو، كرفس، ژله بدون قند و سوپ‌های ساده استفاده‌كنيد.
• از نوشيدنی‌ها و دسرهای بدون قند استفاده كنيد.
• از مصرف روغن ماهی و مكمل نياسين خودداری كنيد زيرا باعث افزايش قند خون می‌شوند.
• کاهش میزان چربی در برنامه غذایی روزانه
• نوشیدن 8 لیوان آب در طول روز

1. با کاهش وزن می‌توان احتمال ابتلا به دیابت نوع دوم را به میزان زیادی کاهش داد.
2. ورزش روزانه و داشتن رژیم غذایی مناسب در پیشگیری از این بیماری بسیار موثر است.
3. عدم کاهش یا قطع انسولین
4. اجتناب از مصرف موادغذایی حاوی قند زیاد
5. تزریق انسولین حتی در موارد بیماری و یا فشارهای روحی شدید
6. کنترل مداوم و دقیق قند خون
7. سنجش کتون ادراری
8. مصرف مایعات مناسب و کافی
9. تغذیه صحیح در زمان بروز بیماری
   

کتواسیدوز دیابتی در اثر کمبود انسولين و افزايش نسبى “گلوکاگون” ايجاد می‌گردد. البته ممکن است به‌ وسيله تجويز ناکافى انسولين، عفونت، پنوموني(التهاب ریه)، گاستروانتريت، انفارکسيون، جراحی و داروهایی نظیر(کوکائين) ایجادشود.

هر زمان که نتیجه آزمایش کتون ادرار متوسط یا زیاد باشد، بیمار باید به پزشک معالج مراجعه کند. اگر کتون موجود در ادرار در مراحل اولیه تشخیص داده‌نشود، اجسام کتونی در خون جمع شده و منجر به بروز کتواسیدوز دیابتی می‌شوند. عارضه کتواسیدوز دیابتی از اورژانس‌های مهم پزشکی به شمار می‌رود. البته در مواقعی همچون کاهش سطح انسولین خون، افزایش قند و کتون‌ها، اسیدی‌شدن خون و کاهش شدید مایعات بدن این بیماری برای فرد ایجاد می‌گردد که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به اغماء یا مرگ شود.
انسولین موجود در خون به گلوکز کمک می‌کند تا از جریان خون وارد سلول‌های بدن شده و در آن‌جا جهت تولید انرژی مصرف شود. در افراد سالم انسولین توسط پانکراس یا لوزالمعده به میزان مورد نیاز بدن ساخته شده و وارد جریان خون می‌شود ولی در بیماران دیابتی نوع یک، میزان ترشح انسولین کافی نبوده و لذا این افراد به تزریق روزانه انسولین نیاز دارند.
در صورتی که انسولین کافی در بدن موجود باشد، سلول‌ها تمام انرژی مورد نیازشان را از قند تامین می‌کنند ولی اگر انسولین کافی در خون وجود نداشته باشد؛ کبد مجبور به تهیه منبعی جدید برای تولید انرژی می‌شود. (‌لذا چربی‌ها به صورت کتون‌ها درآمده تا انرژی موردنیاز بدن را تامین کنند.)
در بیماری کتواسیدوز دیابتی، کتون‌ها خواص شیمیایی خون را تغییر داده و در نتیجه عملکرد طبیعی بخش‌های مختلف بدن دچار مشکل می‌شود. به صورتی که خون حالت اسیدی پیداکرده و منجر به ایجاد استفراغ و درد شکمی می‌شود که در صورت افزایش اسیدی شدن خون، کاهش فشار خون، اغماء و مرگ برای فرد ایجاد می‌گردد. از طرفی کتواسیدوز همیشه همراه با از دست دادن حجم قابل توجهی از مایعات بدن می‌باشد که در اثر افزایش سطح قند خون ایجاد می‌شود. عدم انسولین کافی برای انتقال گلوکز از جریان خون به سلول‌ها، منجر به تجمع قند در خون شده که در نهایت دفع شدن قند از ادرار را سبب می‌شود.
هنگام دفع شدن قند از ادرار، آب، نمک و پتاسیم هم دفع می‌شوند و در واقع بدن مقادیر زیادی از آب و املاح خود را از دست می‌دهد. اغلب بیماران به اندازه ادرار دفع شده، قادر به نوشیدن مایعات نمی‌باشند.
در بیماران دیابتی نوع 1، خطر بروز کتواسیدوز بسیار بالا است. در برخی موارد، کتواسیدوز دیابتی می‌تواند اولین علائم بالینی بیماری دیابت در فرد باشد. بیمارانی که تحت درمان با انسولین می‌باشند، ممکن است در اثر عدم تزریق انسولین و یا مقدار ناکافی آن، کتواسیدوز دیابتی ایجاد گردد.
ابتلاء به انواع عفونت‌ها از جمله عفونت‌های ادراری، تنفسی و جراحی یا انواع صدمات بدنی، وقوع سکته مغزی یا قلبی و یا هر بیماری جدی دیگر، می‌تواند به علت افزایش نیاز بدن به انسولین، باعث بروز کتواسیدوز دیابتی شود.

اساس درمان بستری، تجویز مایعات وریدی فراوان و انسولین جهت تنظیم قند خون، اندازه‌گیری مکرر قند و الکترولیت‌های خون، اندازه‌گیری دقیق و منظم علائم حیاتی (درجه حرارت بدن، تعداد نبض، تعداد تنفس و فشار خون) و برون ده ادراری تا زمان طبیعی شدن آزمایشات خونی و نیز درمان مشکل زمینه‌ای می‌باشد. مصرف صحیح انسولین، کنترل قندخون، تغذیه مناسب و اندازه‌گیری قند خون با فواصل کمتر (3 تا 4 ساعت) در درمان این بیماری بسیار موثر است.
اغلب بیماران در صورت بالاتر از 250 بودن قندخون، نیاز به تنظیم و کنترل قند دارند و باید سعی کنند آن را در مقادیر طبیعی حفظ کنند. در صورت بیشتر بودن قند از 250، سنجش میزان کتون در ادرار با کمک نوارهای سنجش ادراری انجام گیرد که هر 3 تا 4 ساعت باید تکرار شود.

در مورد اینکه آیا به هنگام بیماری باید درمان با انسولین ادامه یابد یا نه باید گفت؛ در هر نوع شرایطی بیمار دیابتی باید انسولین خود را تزریق کند چرا که عدم تزریق به‌ موقع، عوارض جبران ناپذیری را برای بیمار به همراه دارد.
بیمار دیابتی به هنگام بیماری حتماً باید مایعات زیادی بنوشد. (مایعات بدون قند و کافئین) و حتی در صورتی که احساس ناراحتی در معده وجوددارد، می‌تواند هر چند دقیقه، مقادیر کمی از این مایعات را مصرف کند.