پروتکل داروئی پرستاری

پروتکل های پرستاری توافق هایی هستند که در جهت حفظ حقوق مددجویان و ارتقاء کیفیت خدمات تدوین شده و موجب پاسخگوئی و اطمینان از ارائه مراقبت های پرستاری مؤثر و ایمن می شوند. همچنین از پروتکل های پرستاری می توان جهت سنجش صحت فعالیت های پرستاری استفاده کرد.
هدف از تدوین پروتکل داروئی انجام صحیح اقدامات و مراقبتهای دارویی به منظور پیشگیری و به حداقل رساندن شدت عوارض دارویی است. پروتکل یا دستورالعمل دارویی در جهت تجویز صحیح دارو و به منظور پیشگیری و به حداقل رساندن شدت عوارض دارویی، برای پرستاران بخش های مختلف بیمارستان تدوین شده است .

روش کار :
دستورات پزشکی را از نظر صحت و کامل بودن اجزاء آن شامل نام مددجو ، نام دارو ، دوز دارو ، راه مصرف دارو ، و زمان آن بازنگری نمایید. (قانون پنج R)

۱- Right Patient بیمار درست 
۲- Right Drug داروی درست 
۳- Right Route روش درست 
۴- Right Time زمان درست 
۵- Right Dose دوز درست 

دستورات پزشکی را از نظر صحت درج در کاردکس و کارت دارویی بازنگری نمایید و اختصارات مربوط به دفعات تجویز دارو ( HS , STAT , BID , QD , TID , QID و غیره ) را به خوبی یادبگیرید .

BID : two times per day
HS : at bedtime
QD : every day
QID : four time a day
TID : three times per day
STAT : first dose, immediately

   اصول آسپتیک و ایمنی را قبل از شروع کار رعایت نمایید (شستن دست ها و پوشیدن دستکش) .

        مژرها و کارت دارویی را روی ترالی دارو مرتب نمایید .

کاپ دارویی را طوری روی کارت دارویی قرار دهید که نام بیمار خوانده شود .

به منظور پیشگیری و به حداقل رساندن خطا ، دارو ها را برای هر بیمار به صورت انفرادی آماده نمایید .

        داروی دستور داده شده را از قفسه یا محل مربوطه بردارید ؛ برچسب دارو را از نظر نام دارو ، تاریخ انقضاء ، روش مصرف ، دوز دارو، و هشدارهای ثبت شده روی آن بررسی نمایید .

در زمان دارو دادن ، برچسب روی شیشه دارو (قرص ، مایع ، پودر …) باید ۳ بار (قبل ، حین و بعد ) کنترل شود .

ظاهر دارو را از نظر شفافیت ، وجود ذرات خارجی و تغییر رنگ بررسی نمایید .

دوز دارو را محاسبه نمایید . (در صورتی که دارو نیاز به انفوزیون داشته باشد ، مقدار دارو ، غلظت لازم ، محلول مناسب ، سرعت انفوزیون و زمان انفوزیون هر دوز را به دقت محاسبه نمایید . )

داروها را بدون خارج نمودن از پوشش خارجی آنها در مژر بگذارید .

داروهای تزریقی پودری را حداکثر نیم ساعت قبل از تزریق حل نمایید . (بعضی داروها را پس از حل کردن ، در دمای خاص و به مدت معین می توان نگهداری نمود . در این موارد، به بروشور دارو یا کتاب دارویی مراجعه شود)

داروها را بر اساس روش مصرف آنها آماده نمایید . (در صورت شک ، روش صحیح را پرسیده و اختصاراتمربوط به آنها را یاد بگیرید)

اگر در مورد دارو اطلاعاتی ندارید ، به کتب دارویی ، بروشور یا برچسب دارو مراجعه نمایید .

دارو را بعد از آماده نمودن مستقیماً به اتاق مددجو ببرید . دارو را بدون مسئول رها نکنید .

  هنگام حضور بر بالین مددجو و قبل از دادن دارو از وی بخواهید خود را معرفی نماید . (چک کردن هویت مددجوباعث اطمینان از دادن دارو به مددجوی صحیح می گردد) 
در صورت عدم هوشیاری و آگاه نبودن بیمار ، دستبند مشخصات شامل : نام و نام خانوادگی ، تشخیص ، بخش و شماره پرونده جهت وی آماده و روی مچ دست نصب شود .

  پس از شناسایی بیمار ، هدف از دادن دارو و اثرات مورد انتظار آن را برای وی شرح دهید .

بررسی های لازم قبل از دادن داروهای خاص را انجام داده و نتیجه را ثبت کنید . ( نظیر کنترل فشارخون ، نبض ،قندخون و …)

بعضی از داروها به دلیل تأثیر بر وضعیت همودینامیک بدن باید قبل از خواب به بیمار داده شوند مانند اولین دوزپرازوسین

به اثرات تداخلی داروها با تغذیه بیماران توجه شود (مرکبات با وارفارین …)

زمان تجویز دارو را طوری انتخاب کنید که حتی المقدور با خواب بیمار تداخل نداشته باشد یا مانع خواب بیمار نشود . (به طور مثال دیورتیک ها)

      تجویز دارو ، راس زمان مقرر ، به ویژه در مورد آنتی بیوتیک ها حائز اهمیت است ، تا سطح درمانی دارو در خونثابت نگهداشته شود.

داروها را به دست بیمار داده و تا زمان مصرف کامل دارو بیمار را ترک نکنید . به ویژه در مورد بیماران اعصاب و روان ، کم بینا و نابینا ، افراد پیر و سالخورده و بیمارانی که تعدد دارویی دارند و در موارد مشکوک تا ۱۵دقیقه پس از مصرف دارو بیمار را تحت نظارت دقیق قرار دهید .

علائم و نشانه های عوارض دارویی را به بیمار آموزش داده و کنترل نمایید . چنانچه علائم و نشانه های مسمومیت دارویی بروز نماید از ادامه مصرف دارو اجتناب کنید و به پزشک اطلاع دهید .

مداخلات پرستاری و موارد خاص از قبیل امتناع بیمار از خوردن دارو به هر دلیلی یا شکایت وی را ثبت نمایید .

در صورتی که چند دارو برای بیمار تجویز شده است ، هر کدام را به طور جداگانه به وی بدهید .

به هشدار بیمار در مورد تفاوت داروی وی توجه کنید .

در صورتی که از داروی مخدر استفاده می شود ، بلافاصله پس از برداشتن دارو از قفسه ، مشخصات لازم را در برگۀ مخصوص داروهای مخدر از نظر نوع و مقدار دارو ، نام بیمار ، تشخیص بیمار و نام پرستار یادداشت کنید .

چنانچه دارو دارای طعم نامطبوعی است (مانند داروهای شیمی درمانی ) از بیمار بخواهید پیش از خوردن دارو ، مقداری خرده یخ را در دهان نگهدارد یا مقداری از نوشیدنی مورد علاقه خود را میل کند .

روش های مختلف تجویز دارو :
A . داروهای خوراکی :
۱٫ غالباً داروهای خوراکی با یک لیوان آب مصرف می شود ولی برخی از داروها باید همراه با غذا یا شیر مصرف شوند مانند آسپرین .
۲٫ بهتر است بیمار در وضعیت نشسته یا خوابیده به پهلو دارو را میل نماید . ولی اگر بیمار قادر به دریافت دارونباشد می توان دارو را به آرامی در دهان او ریخت .
۳٫ توجه داشته باشید اگر بیمار قادر به بلع دارو نباشد ، پس از مشورت با پزشک معالج می توان قرص ها را خرد یا کپسول ها را باز و آن ها را با مایع مناسب حل کرد و بلافاصله از طریق دهان یا NGT تجویز نمود ولی تاکید میشودکه هرگز فرآورده های روکش دار را نشکنید ، خرد نکنید و برای جویدن در اختیار بیمار قرار ندهید .
۴٫ توجه داشته باشید برای گاواژ دارو از طریق NGT ، ابتدا از محل صحیح قرار گیری لوله در معده مطمئن شوید .  ( برای این کار می توانید محتویات معده را آسپیره نموده و یا به میزان ۱۰ تا ۲۰ سی سی هوا به داخل معده پوش نمایید و همزمان با گوشی صدای ورود هوا به داخل معده را بشنوید ). در صورت امکان دارو را مخلوط یا حل کنید و با سرنگ گاواژ وارد لوله معده نمایید و سپس مسیر NGT را با ۳۰ سی سی آب ساده شستشو دهید . کلامپ کردن لوله ، بین هر دو نوبت گاواژ لازم است .
۵٫ توجه داشته باشید در مورد داروهای زیر زبانی ( SL ) بیمار باید تا پایان حل شدن دارو ، آن را زیر زبان خود نگهدارد . بهتر است بیمار در تخت بماند .

برای دادن داروهای مایع و پودری بایستی نکات ذیل را مد نظر داشت :

A1 – داروهای مایع :

• دارو به درستی تکان داده شود

• شیشه دارو به گونه ای در دست نگهداشته شود که برچسب آن به طور کامل قابل خواندن باشد .

• جهت دادن دارو از کاپ های مدرج استفاده شود به گونه ای که سطح دارویی در کاپ هم سطح با چشم باشد .

• حجم های کمتر از ۱۱ میلی لیتر را با سرنگ اندازه گیری نمایید .

• به جز ترکیبات آنتی اسید و شربت های سینه ، برای جذب بهتر ، دارو را با cc 11 محلول مناسب رقیقکنید .

• سرشیشه را با یک گاز مرطوب پاک کرده و درب آن را ببندید .

A2 – داروهای پودری : 
• به وسیله قاشق بیشتراز گنجایش آن ریخته و سطح آن را با چوب زبان صاف کنید .

• درب ظرف محتوی داروی پودری را ببندید .

B- داروهای تزریقی :

B1- تزریقات زیر جلدی و عضلانی :
۱. توجه داشته باشید برای تزریق زیر جلدی ( SC ) از سرنگ یک میلی لیتری و سرسوزن کوتاه ۲۵ ، و برای تزریق عضلانی از سرنگ ۵ سی سی و سرسوزن بلندتر  (شماره ۲۲)  استفاده می گردد . 
۲. چنانچه لازم است محلول آماده داخل ویال برای تزریقات بعدی مورد استفاده قرار گیرد . تاریخ ، ساعت ، مقدار دارو در هر میلی لیتر و نام خود را به صورت برچسب روی آن بنویسید .
۳. توجه داشته باشید در تزریق هپارین ، سرسوزن قبل از تزریق عوض شود و همجنین نبایستی آسپیراسیون انجام شود. بعد از اتمام تزریق  سرسوزن را در حالی که پنبه الکل روی ناحیه قرار دارد ، خارج و برای چند ثانیه روی ناحیهفشار ملایمی اعمال نمایید .
۴. در تزریق های عضلانی پس از کشیدن دارو به داخل سرنگ ، سرسوزن را تعویض و سپس به مقدار ۰٫۲ ml هوا به داخل سرنگ بکشید . پس از تزریق دارو هوا را هم تزریق نمایید . این مقدار هوا مانع خروجدارو به زیر جلد می گردد .

B2- تزریقات وریدی:
قبل از هر تزریق باید از محل صحیح قرارگیری آ نژیوکت در رگ بیمار اطمینان حاصل نمود .
۱. سرنگ های با حجم بیشتر جهت آماده سازی داروهای IV و رقیق کردن اولیه آنها به کار می روند .
۲. در تزریق وریدی مستقیم (بولوس) باید کنترل دقیقی قبل از تجویز دارو به عمل آید . زیرا دارو با تزریق وارد گردش خون بیمار شده و هرگونه خطای رخ داده قابل تصحیح نمی باشد . (مدت بولوس ۳ تا ۵ دقیقه)
۳. غلظت و سرعت تزریق دارو و ناحیه تزریق از نظر صحت و علائم نشت دارو بایستی حتماً کنترل شود .
۴. در انفوزیون وریدی برای تزریق محلول های هایپرتونیک از وریدهای کوچک سطحی استفاده نشود .
۵. در هنگام وقفه در جریان مایع ، بافت اطراف آ نژیوکت را از نظر تورم ، آسیب دیدگی و علائم نشت دارو بررسی کنید .
۶. روی ظرف محتوی محلول ، برگۀ مشخصات که شامل نوع و حجم سرم ، نام بیمار، شماره اتاق و تخت، تعداد قطرات، تاریخ و زمان شروع، تاریخ وزمان قطع و نام پرستار می باشد ، چسبانیده شود .
۷. در صورت اضافه کردن دارو به ظرف حاوی محلول ، مشخصات دارو (نام و مقدار دارو ) به برچسب اضافه شده و یا برچسب تغییر داده شود .
۸. در مورد انفوزیون با میکروست برگه مشخصات کامل شامل : نام بیمار، شماره اتاق و تخت، تاریخ و زمان شروع ، تاریخ و زمان قطع، نام دارو، مقدار دارو و نام پرستار روی میکروست نصب شود .
۹. تاریخ و زمان انفوزیون ، محل IV ، نوع و اندازه کاتتر در گزار ش پرستاری شیفت مربوطه ثبت شود و در صورت رخداد هرگونه عارضه تزریق وریدی ( اعم از فلبیت و … ) در گزارش پرستاری ثبت شود .
۱۰. قبل از رگ گیری در صورت لزوم موهای ناحیه ای که چسب روی آن قرار دارد را بتراشید . (بیمار را از اهمیت کار آگاه نموده و سپس اقدام به شیو ناحیه می نماییم .)
۱۱. پانسمان محل کت دان را هر ۲۴ ساعت تعویض نمایید . در صورتی که چسب آنژیوکت خیس یا خونی شده و نیز هر ۴۸ ساعت باید تعویض شود .
۱۲. در صورتی که ظرف محتوی محلول سالم باشد نیاز به تعویض آن نمی باشد . ولی در صورت هرگونه آسیب دیدگی (اعم از سوراخ شدن ، پارگی) بلافاصله تعویض شود .
۱۳. میکروست به شرط عدم وجود رسوب هر  ۴۸ ساعت باید تعویض گردد .  هپارین لاک هر ۲۴ ساعت یکبار باید تعویض گردد .
۱۴. برای باز نگهداشتن مسیر آنژیوکت هر ۸ ساعت یکبار ، کاتتر را با ۵ سی سی نرمال سالین شستشو دهید . (در صورت احتمال تشکیل لخته در مسیر آنژیوکت از پوش کردن مایع به داخل رگ اکیدا خودداری کنید)

C- داروهای موضعی :
C1 . داروهای پوستی :
-بهتر است استعمال کرم ، پماد یا لوسیون پوستی در محیط خصوصی صورت گیرد .
– بعضی از پمادهای موضعی به علت ایجاد اسپاسم در موضع به گرم شدن نیاز دارند .
-پوست ناحیه را به خوبی تمیز و از داروهای موضعی قبلی پاک نمایید .
– اگر آسیب پوستی یا زخم باز وجود داشته باشد ، استریلیتی را رعایت و از دستکش و آبسلانگ استفاده نمایید
.
C2- داروهای بینی :
-در این روش بایستی بیمار به پشت خوابانده شود و برای رسیدن دارو به پشت حلق باید سر بیمار را به عقب خم کنیم .

• قبل از استعمال دارو از بیمار بخواهید بینی خود را تخلیه کند . (به جز در موارد افزایش ICP و خونریزی بینی و …)
  – قطره چکان را حدود ۱cm بالاتر از سوراخ بینی بگیرید و قطره ها را به قسمت میانی استخوان اتموئید بریزید . بیمار باید ۵ دقیقه در وضعیت خوابیده باقی بماند .
  -برای تجویز اسپری بینی باید بیمار به پشت خوابیده و سر را به عقب خم کند . نوک اسپری در داخل بینی قرار گیرد و حین اسپری کردن از بیمار بخواهید نفس را به داخل بکشد .

C3- داروهای چشمی :

-در این روش بیمار را به پشت خوابانده یا بنشانید و سر را به عقب خم کنید .
–   ترشحات چرکی چشم ها را با پنبه و آبگرم از داخل به خارج چشم بشویید .
–  قطره چکان را حدود ۱-۲ cm بالاتر از گوشه داخلی جشم بگیرید . پس از ریختن دارو با انگشت ، فشار ملایمی به مدت یک دقیقه روی گوشه داخلی چشم وارد آورید تا از ورود دارو به بینی یا حلق و جذب سیستمیک آن جلوگیری شود .

C4 – داروهای گوشی :
-در این روش بیمار باید به طرف گوش سالم به پهلو بخوابد . در بالغین لاله گوش را به طرف بالا و عقب و در کودکان به پایین و عقب بکشید .
-اگر مجرای گوش با سرومن یا درناژ چرکی بسته شده است به آرامی با پنبه اپلیکاتور آن را به بیرون آورید. ولی مراقب باشید که به داخل کانال گوش فرو نرود و مجرا را به طور کامل مسدود نکند .
–           قطره چکان را ۱ cm بالاتر از کانال گوش بگیرید و بیمار ۲ ۳ دقیقه در همان وضعیت بماند . 

C5 – داروهای مقعدی :
در این روش بیمار باید به یک پهلو شود . شیاف را از روکش جدا کرده و سر آن را لوبریکانت کنید ، با نفس عمیق بیمار می تواند اسفنکتر مقعد را شل نماید . با دست آزاد دو طرف باسن را گرفته و شیاف را تا یکانگشت در بالغین و نیم انگشت در کودکان به آرامی در داخل مقعد قرار دهید . بیمار پنج دقیقه به پشتبخوابد .

C6- اسپری دهانی :
-قبل از تجویز اسپری ، بیمار باید یک دم و بازدم عمیق انجام دهد . سپس با یک دم آهسته ذرات اسپری را به داخل بکشد . سپس به مدت ۱۱ ثانیه نفس خود را نگهدارد .
–           اگر تکرار دوز اسپری نیاز بود ، بین دو دوز بایستی ۳۱ ثانیه زمان وقفه وجود داشته باشد .) بالاخص در تجویز برونکودیلاتورها ( این زمان وقفه جهت رسیدن دارو به قسمت های تحتانی تر برونش ها الزامی است.
–            اگر از دو نوع آئروسل یا بیشتر استفاده شود بایستی بین آنها ۵ ۱۱ دقیقه فاصله زمانی وحود داشته باشد . 
–        به دلیل جلوگیری از عفونت های دهانی به بیمار آموزش می دهیم بعد از استفاده از اسپری ها ، دهان خود را بشوید .