پذیرش و مراقبت از بیمار در اتاق عمل قبل از شروع عمل جراحی

اغلب بیماران هنگام ورود به اتاق عمل نگران و مضطرب هستند. بهترین روش برای کاهش اضطراب بیمار رفتار صحیح و ارتباط مناسب پرسنل اتاق عمل با بیمار است. پرستار یا تکنسین اتاق عمل باید با خوشرویی با او احوالپرسی کند. اگرچه بیمار قبلاً در بخش توسط پرستار ویزیت شده و آشنایی مقدماتی در مورد عمل جراحی به او داده شده است، ولی با دیدن یک چهره خوشرو، خندان و آشنا در اتاق عمل تا حدودی از ترس و اضطراب بیمار کاسته می شود و سازش بیمار با محیط جدید بهتر صورت خواهد گرفت.

نام بیمار که روی دستبند شناسائی وی نوشته شده است میبایستی با نام روی لیست عمل و اسم ثبت شد ه در پرونده بیمار مقایسه و کنترل شود.

در صورت نیاز آزمایش ها، مدارک و عکس های رادیوگرافی بیمار باید ضمیمه پرونده گردد.

فرم رضایت عمل:

کنترل فرم رضایت عمل از نظر امضای بیمار و جراح بسیار ضروری است . بیماران بالای هجده سال حتماً خودشان باید فرم را امضاء نمایند. در صورت عدم هوشیاری یا عدم توانایی بیمار، به دلایلی مانند نرسیدن به سن قانونی، مستی، بیهوشی، ضربه های مغزی، و عدم هوشیاری کافی که قادر به امضای فرم نسیتند، والدین یا همراه فامیل درجه یک او فرم را امضاء می کند. در صورت عدم حضور همراهان و وابستگان باید ابتدا جراح، رئیس بیمارستان و مسئول بخش بطور مشترک فرم را امضاء نموده، سپس اقدام به جراحی بیمار گردد.

نوع عمل:

نوع عمل جراحی باید در پرونده بیمار ثبت شود و در صورت نیاز محل دقیق عمل از نظر راست یا چپ بودن عضو مورد جراحی مشخص گردد، تا از هرگونه اشتباهی جلوگیری به عمل آید. همچنین باید دقت نمود تا آمادگی لازم از نظر پرب پوست محل عمل در بخش بوجود آمده باشد.

قبل از خواباندن بیمار روی تخت باید بندهای پشت پیراهن او باز شوند و دستهایش از آستین خارج شوند. پس از خواباندن بیمار برای جلوگیری از افتادن وی باید تسمه مخصوص را بالای زانوی بیمار بست. وقتی که بیمار راحت و مطمئن خوابانده شده باید پرستار اطاق عمل ورقه قبل از عمل بیمار را مطالعه و کنترل کند.

پره مدیکاسیون:

داروهای تجویز شده از نظر نوع و زمان تزریق کنترل شده و هر نوع عارضه غیرطبیعی مانند تهوع و استفراغ به پزشک بیهوشی گزارش میشود.

مشاهدات:

درجه حرارت، نبض و فشار خون در برگ قبل از عمل بیمار ثبت شده موارد غیر طبیعی گزارش می گردد. در صورت بالا بودن حرارت بدن بیمار حتماً به پزشک بیهوشی اطلاع داده می شود.

ادرار:

در پرونده بیمار میزان دفع ادرار قبل از عمل ثبت می گردد و در صورتی که بیمار سوند مثانه داشته باشد، میزان ادرار داخل کیسه ادراری اندازه گیری می شود.

حساسیت:

در مورد هرگونه حساسیت از بیمار سوال شده، وجود هر نوع حساسیت به دارو یا لکوپلاست در پرونده بیمار ثبت می گردد. بعضی بیمارستان ها از نوارهای قرمز رنگی جهت مشخص نمودن بیمار حساس استفاده می کنند.

لوازم شخصی بیمار:

لوازم شخصی نباید همراه بیمار باشد. لوازم زینتی مانند گوشواره، دستبند یا زنجیرهای دور گردن را باید خارج نمود. اگر وسایل شخصی دیگری همراه بیمار باشد، باید از او تحویل گرفت و در پرونده وی ثبت نمود. سپس این وسایل به پرستار بخش تحویل داده میشود. همچنین بیمار باید از نظر لنزهای چشمی، چشم مصنوعی، و سمعک کنترل شود تا از آسیب دیدن یا گم شدن آنها جلوگیری گردد.

دندانهای مصنوعی:

طبق مقررات همه بیمارستانها قبل از اعزام بیمار به اطاق عمل در صورتی که بیمار پروتزهای دندانی غیر ثابت داشته باشد، باید آنها را خارج نموده به بخش تحویل داد. البته بعضی پزشکان معتقدند، به علت حفظ حرمت بیمار نباید دندان ها را درآورد. آنها همچنین ادعا دارند که بودن دندانها برای بهتر قرار گرفتن ماسک روی صورت و باز بودن راه هوائی کمک موثری است و می توان قبل از اقدام به لوله گذاری آنها را خارج کرد.

دندانهای مصنوعی جزو مهمترین وسایل شخصی بیمار است و در نگهداری آنها باید نهایت دقت را به کار برد. پس از خارج کردن دندانها، آنها را در جعبه مخصوص قرار داده بر حسب مشخصات کامل بیمار روی آن زده میشود و طبق مقررات بیمارستان، به فرد مسئول تحویل داده می شود. در مورد وجود روکش دندانها نیز باید از بیمار سئوال نمود. در صورت مثبت بودن پاسخ بیمار باید متخصص بیهوشی را در جریان گذاشت تا در حین بیهوشی مشکلات تنفسی برای بیمار ایجاد نشود.

سایر مراقبت های قبل از عمل بیمار:

بیمار باید آنژیوکت داشته، سرعت و میزان جریان سرم وی کنترل گردد. در صورت نیاز به تزریق خون، جهت کراس مچ از بیمار خون گرفته میشود. این اطلاعات با ویزیت بیمار قبل از عمل و مطالعه پرونده وی بدست می آید. اگر بیمار از ناراحتی خاصی مانند درد قفسه سینه یا اشکال در تنفس رنج می برد، باید گزارش نمود. در صورتی که بیمار در وضعیت Supine مشکل تنفسی پیدا کند باید او را در حالت Fowlers (نیمه نشسته) قرار داد تا موجب راحتی وی و اصلاح وضعیت تنفسی او گردد.

پرونده بیمار توسط  پرستار کنترل می شود. مثلاً اگر بیمار دارای کلستومی یا ایلئوستومی باشد و قرار بر عمل در ناحیه شکم او باشد، شستشوی ناحیه کلستومی ضروری است. دقت در مسایل جزئی بیمار کمک بسیار موثری است تا پرستار اسکراب وسایل مورد نیاز را در طول جراحی حدس زده آماده نماید. سپس بیمار به آرامی به اتاق بیهوشی هدایت میشود. پرستار باید مراقب باشد تا لباسهای زیر بیمار کاملاً خارج شود و فقط لباس بیمارستان به تن داشته باشد. عدم رعایت این موضوع مشکلاتی را پیش می آورد.

بسیاری از بیمارستانها لباسهای یکبار مصرف در اختیار بیمار قرار می دهند که می تواند قبل از ترک بخش آنها را بپوشند. موهای بیمار توسط کلاه پوشانده میشود و در صورت امکان می تواند از جورابهای آنتی آمبولی بشرطی که هیچگونه محدودیت فشار در جریان خون ایجاد نکند، استفاده نماید.

ورود به اتاق بیهوشی:

جهت شروع بیهوشی و اینداکشن بیمار را به اتاق بیهوشی می برند. در آنجا بیمار تحت بیهوشی قرار می گیرند. وجود پرستار بیهوشی در تمام مدت عمل جهت مراقبت بهتر ضروری است.

اطمینان و راحتی بیمار:

پرستار به اختصار به بیمار شرح می دهد که اتاقی که او در آن به سر می برد محلی است برای بیهوشی بیماران، چراغ سقفی سیالتیک باید خاموش و از چراغهای کم نور استفاده شود، برخی بیماران در مقابل نور شدید دچار سردرد میشوند. اگر از اتاق بیهوشی استفاده میشود، چون آنجا محلی است که بیمار آخرین تماس خود را در حالت هوشیاری با پرستار دارد، در صورت نیاز پرستار دیگری باید به آماده کردن وسایل بیهوشی از قبیل لوله تراشه، ماسک، سرنگ و سایر لوازم بپردازد تا هیچ گونه تاخیری بوجود نیاید و از ترس و اضطراب اضافی بیمار جلوگیری گردد.

اگر بیمار سئوالی در مورد نمونه عمل داشت باید بطور خلاصه و ساده به او جواب داد ودر همه لحظات سعی شود تا آسایش و اطمینان خاطر او فراهم آید. همه بیماران احتیاج به مراقبت کامل دارند ولی در مورد افرادی که جهت قطع عضو به اتاق عمل اعزام میشوند، مراقبتهای دقیق تری لازم است. برخورد تصادفی با عضو گانگرن شده بیمار موجب درد زیادی خواهد شد. رفتارهای صحیح و انسانی و توجه به نیازهای روحی این گونه بیماران بسیار ضروری است. زیرا بیمار همواره در فکر آینده بوده به عدم توانائی و معلولیت خود می اندیشد. باید پذیرفت که بیمار با مشکل بسیار بزرگی روبرو است ولی به هر حال این عمل جراحی برای نجات جان او ضروری است. با دادن پیش آگهی مختصر در مورد عوارض بعد از عمل و ریکاوری تا حدودی میتوان به او کمک کرد تا با مسائل راحت تر برخورد نماید. پرونده و عکسهای رادیوگرافی بیمار نباید بر روی بدن او گذاشته شود زیرا ممکن است موجب درد عضو حساس شود و یا اگر بر روی شکم وی قرار گیرد منجر به ناراحتی تنفسی گردد.

پاها:

بیماران هوشیاری که در اتاق عمل در وضعیت Supine خوابیده اند معمولاً عادت دارند پاهای خود را برروی هم قرار دهند. باید از آنها خواسته شود تا از این کار اجتناب نمایند زیرا این وضعیت، فشار اضافی برروی اندامهای تحتانی آنها وارد می سازد.

پاشنه های بیمار:

قراردادن یک بالشتک کوچک زیر پاشنه های بیمار پاهای او را اندکی بالا نگه می دارد و این امر علاوه بر کمک به تخلیه خون بهتر پاها از ایجاد کشیدگی و فشار برروی عضلات و عروق ساق پا جلوگیری می کند.

آماده کردن بیمار جهت جراحی:

بلافاصله پس از شروع بیهوشی بیمار به اتاق جراحی منتقل می شود. اگر اتاق مخصوص بیهوشی وجود نداشته باشد در همان اتاق جراحی اقدام به بیهوشی بیمار می گردد. بیمار را تا صدور اجازه نهایی از پزشک بیهوشی نباید جهت وضعیت دادن جابجا کرد. تحریک هر قسمت از بدن بیمار ممکن است بدلیل سطحی بودن بیهوشی موجب اسپاسم لارنکس گردد. برای مثال تا کسب اجازه از پزشک بیهوشی نباید پاهای بیمار را برای وضعیت لیتوتومی بالا برد، چرا که این عمل باعث اسپاسم تارهای صوتی خواهد شد. همچنین دستکاری و دیلاتاسیون آنوس در صورت کافی نبودن عمق بیهوشی موجب سرفه و اسپاسم لارنکس می گردد.

پس از کسب اجازه از پزشک بیهوشی بیمار وضعیت داده میشود و از بالشها و کیسه های شن جهت ثابت نمودن وضعیت استفاده می گردد. در این مرحله است که در صورت لزوم لیدهای الکتروکاردیوگرافی یا مانیتورینگ چسبانده می شود. اگر قرار است جراحی در ناحیه شکم انجام شود، بهتر است اندامهای پایین تر از پوبیس پوشانده شود. با این اقدام نه تنها اصول احترام به بیمار رعایت میشود، بلکه درجه حرارت بدن او حفظ می گردد.

قبل از شستشوی پوست محل عمل باید چراغ سقفی در همان ناحیه تنظیم شده باشد. در عین حال باید دقت نمود، از آلودگی گان استریل جراح و پرستار اسکراب جلوگیری شود.

آماده کردن پوست (پرپ کردن PREP):

قبل از اینکه بیمار به اطاق عمل برده شود، باید پوست محل عمل موزدائی، تمیز و ضدعفونی شود. پس از اینکه بیمار به اتاق عمل برده شد، پرستار سیار باید عضو مورد عمل را بررسی کند و اگر نشانه ای از عفونت در آن قسمت ببیند به جراح اطلاع دهد. تمیز کردن پوست بیمار و کار آماده سازی آن جهت عمل جراحی باید در اتاق عمل تکمیل شود.

برای انجام اینکار سینی وسایل تمیز کردن پوست به نزدیک تخت آورده شده و محل عمل کاملاً رو باز و بدون پوشش باشد. برای جلوگیری از خیس شدن تخت عمل و قسمتهای دیگر بدن، باید در زیر محل عمل مشمع با رویه استریل قرار داد.

پرستار دستکش استریل می پوشد و تمیز کردن پوست را شروع می کند. ابتدا محل عمل با ماده ضدعفونی کننده شستشو داده میشود. برای اینکار باید ازگاز بدون خط استفاده نمود. محل عمل باید حتی المقدور عاری از میکروب گردد تا بتوان کار جراحی را با حداقل عفونت شروع کرد. روش شستن پوست معمولاً به این طریق است که پرستار از نقطه ای که قرار است برش داده شود شروع می کند و کار شستشو را دایره وار ادامه میدهد تا به انتهای محل عمل برسد و گازی که مورد استفاده قرار گرفته بدور انداخته میشود روش فوق در موارد زیر تغییراتی میکند.

۱- اگر ناف نیز جزء محلهای عمل است ابتدا آن قسمت و بعد اطراف آن باید تمیز شود.

۲- اگر روده بزرگ به خارج راه دارد (کلستومی) باید آخر از همه پرپ شود.

۳- عملهای کثیف، زخم های وسیع، مقعد و واژن باید با گاز جداگانه ای پرپ شوند.

کار آماده کردن پوست در تمام جراحی ها، به استثناء جراحی استخوان، ۵ دقیقه طول می کشد چون عفونت ناشی از خوب آماده نکردن پوست در جراحی استخوان ممکنست باعث عفونت استخوان و عوارض غیرقابل جبران شود.

ممکن است پزشک دستور شست و شوی محل عمل را نیز بدهد. در این صورت لوازم شست و شو را نیز باید به سینی وسایل پرپ کردن اضافه کرد. پرستار سیار عمل شست و شو را باید با محلول گرم سرم فیزیولوژی (محلول نمکی ۹ در هزار) انجام دهد. هیچگاه نباید محلول سرم فیزیولوژی را با فشار وارد زخمهای عمیق کرد مقصود از شستشو این است که میکروبها و کثافات از محل زخم بیرون آورده شوند نه اینکه به عمق بیشتری بروند.

هنگام شستشوی بافت سرطانی نباید آنرا مالش و یا فشار داد زیرا ممکن است یک سلول سرطانی کنده شده و وارد جریان خون گردد و به سایر اعضاء برسد.

در پایان عمل شستشو باید اطمینان حاصل کرد که آب در زیر بیمار جمع نشده باشد اطراف محل پرپ کردن باید همیشه توسط حوله استریل محدود شود.

منابع:

 ۱- روش کار در اتاق عمل و اتاق بهبودی – تالیف: محترم بخرائی – انتشارات مهر بهار ۷۶

۲- راهنمای جامع پرستار اطاق عمل – ترجمه و گردآوری: مژگان لطفی و صمد انتظار – انتشارات سالمی – ۱۳۸۴