مراحل زایمان طبیعی

تعريف زایمان: زايمان فرايند فيزيولوژيك در تولد نوزاد است.

زايمان  Labor: انقباضات رحمی منظم و غيرارادی است كه منجر به ورود محصولات حاملگی به واژن می‌گردد.

وضع حمل Delivery: خروج كامل جنين و جفت از واژن را وضع حمل می‌گویند.

1. فاز صفر: از قبل از لانه گزينی تا مراحل انتهایی حاملگی (دوره حاملگی)
2. فاز يك: روزهای آخر حاملگی
3. فاز دو: Active Labor (زایمان)
4. فاز سه: حدود 6-4 هفته بعد از زايمان (ریکاوری)

شروع زايمان عبور از فاز صفر به فاز يك رحم مي باشد.                             

در فاز دو که همان زایمان فعال است سه مرحله داریم:          

• مرحله يك         5- 8 ساعت
• مرحله دو        50- 20 دقيقه
• مرحله سه         5- 1 دقيقه

 در فاز سه زايمان حوادث ذيل بروز می‌كند:

1. انقباض رحم و رتراكسيون براي جلوگيری از خونريزی
2. شروع شيردادن
3. جمع شدن رحم
4. برگشت باروری

کل دوران بارداري از لحظه لقاح تا وضع حمل 40 هفته به طول مي انجامد كه به سه دوره سه ماه تقسيم مي شود.

الف) تغيرات در سه ماه اول (شروع بارداری تا هفته دوازدهم): ظرف 7 تا 10 روز پس از لقاح، تخمك بارور در داخل رحم كاشته مي‌شود. مادر ممكن است دچار تهوع يا استفراغ شده و احساس خستگي كند و به علت فشاری كه  رحم  در حال بزرگ‌شدن بر مثانه  وارد می‌كند؛ دچار تکرر  ادرار شود. تا پايان هفته دوازدهم طول جنين بين 6 تا 7 سانتيمتر و وزن آن تقريبا به  200 گرم مي‌رسد. بچه می‌تواند لگدبزند و سرش را بچرخاند ولي اين كار هنوز برای مادر قابل احساس نيست.

ب) تغيرات در سه ماهه دوم (هفته های 13 تا 26 بارداری):  براي ديگران قابل تشخيص است. از حدود 20 هفتگی حركات جنين براي مادر قابل درك است و حالت تهوع و خستگي از بين رفته و اغلب مادر احساس مطلوبی دارد تا پايان سه ماهه دوم طول جنين به 19 تا 23 سانتيمتر و وزن آن تقريبا به 600 گرم می‌رسد. بچه دارای ابرو، مژه و ناخن است و اگر قبل از موعد متولدشود شانس مختصری برای زنده ماندن دارد.

ج) تغيرات در سه ماهه سوم يعنی هفته‌های 27 تا 40 بارداری (38 تا 42 هفته به عنوان دوره كامل بارداری در نظر گرفته می‌شود):  رحم بسيار بزرگ‌شده و دارای انقباضات منظم است. (فقط گاهی مادر اين انقباضات را حس مي‌كند.) اغلب شكايات عمومی شامل  تکرر ادرار، درد ستون فقرات،  تورم و خستگی پا، كوتاهی تنفس و يبوست است تا زمان تولد  طول بچه 33 سانتیمتر تا 39 و وزن آن تقريبا به 3400 گرم می‌رسد.

مكانيزم دقيق ايجاد درد زايمانی ناشناخته است و ليكن نظريه‌های مختلفی كه ارائه شده است عبارتند از: هيپوكسی ناشي از انقباضات رحمی،  فشار وارد بر گانگلیونهای عصبی مجاور گردن رحم، كشش مكانيكی دهانه رحم، فشار روي شبكه ساكرال، لیگامانها و عضلات و ارگان های لگنی، پربودن مثانه و همچنين وجود ترس و اضطراب از عوامل موثر است.

ضمنا محققين بر اين اعتقاد هستند  كه كشش گردن رحم باعث ترشح اكسی‌توسين و همچنين افزايش غلظت پروستاگلاندین در رحم زن می‌شود كه می‌تواند  باعث تشديد انقباضات رحمی و در نتيجه تشديد درد شود.

مکانیسم زایمان که به سه مرحله تقسیم می‌شود؛ بشرح زیر است:

الف) مرحله اول زايمان: عبارت است از شروع انقباضات غير ارادی،  منظم و قوی عضلانی رحم كه به تدريج  با تغيیراتی در گردن رحم همراه می‌شود. كه عبارتند از:

1. Effacement (افسمان): كاهش ضخامت گردن رحم كه با شروع درد زايمانی از 5سانتیمتر به ضخامت يك تكه كاغذ می‌رسد.
2. Dilation: گشادشدن گردن رحم از قطر يك نوك انگشت به تقريبا 10 سانتيمتر كه اين گشادشدگی در سه مرحله اتفاق می‌افتد.

ب) مرحله دوم زايمان (خروج جنين ): تغيیرات وضعيتی جنين كه به آن اجازه می‌دهد كه از ميان لگن عبوركرده و به دنياآيد.

ج) مرحله سوم زايمان: مربوط به خروج جفت و برگشت رحم به وضع قبل است.

متعاقب زايمان رحم به انقباض خود ادامه می‌دهد و جمع می‌شود. با كاهش اندازه رحم جفت از ديواره رحم جدا شده و عروق خونی منقبض شده و خونريزی كاهش می‌يابد. اين جريان 5 تا 30 دقيقه بعد از خروج جنين رخ می‌دهد. در داخل رحم تشكيل يك هماتوم روی محل جفت جلوی ازدستی‌دادن قابل‌توجه خون را می‌گيرد. اگر چه خونريزی ملايم براي 3 تا6 هفته پس از زايمان برقرار می‌باشد در طول اين 3 تا 6 هفته به تدريج رحم جمع می‌شود تا اينكه به وضع ثابتی برسد. لازم به ذكر است رحم قدری بزگتر از اندازه قبل از بارداری باقي می‌ماند.

نيروهای موثر در مرحله اول زايمان (نيروی اوليه) انقباضات غيرارادی عضلات رحم است كه به تدريج منظم‌تر و قوی‌تر می‌شود. نيروی موثر در مرحله دوم زايمان (نيروی ثانويه) انقباضات ارادی عضلات شكمی و ديافراگم است كه با افزايش فشار داخل شكمی باعث رانش جنين به طرف خارج می‌شود.

اعصاب حسی رحم از ريشه‌های عصبی L₁ – T₁₂-T₁₁ –  T₁₀ (بيشتر از  T₁₂– T₁₁ ) و اعصاب حسی گردن رحم از ريشه‌های عصبی  –S ₄ S ₂  –  S ₃منشا می‌گيرد. به علت نزديكی محل انتشار اعصاب رحمی با اعصاب شكمی دردهای رحمی با اعصاب شكمی دردهای رحمی به زير شكم منتقل می‌شود. و به علت نزديكی محل انتشار اعصاب گردن رحم با اعصاب ناحيه پایين كمر و كف لگن،  دردهای گردن رحم بيشتر به صورت كمر درد می‌باشد.

در مرحله اول زايمان كه انقباضات رحمی شروع شده و به تدريج گردن رحم آماده بازشدن می‌شود. حفظ وضعيت ايستاده می‌تواند به انقباضات رحمی و رانش جنين به سمت پایين كمك كند چرا كه به علت جاذبه وزن جنين به طرف پایين فشار وارد می‌كند و لذا می‌تواند مراحل بعدی زايمان تسهیل ايجادكند. با توجه به اين مقدمه به فرد توصيه می‌شود كه در بين انقباضات رحمی قدم بزند و در حين انقباضات و شروع درد جايی را گرفته و به طرف جلو تكيه كند و البته همراه با اين اقدامات بايستی از تكنيك‌های ريلاكسيشن استفاده كند.

در مرحله دوم زايمان كه مرحله خروج جنين است؛ بهترين وضعيت Dorsal Lythotomy Position است كه شبيه وضعيت نیمه چمباتمه در حالت به پشت خوابيده می‌باشد. به طوری كه پاها کاملا از يكديگر باز باشد. جهت ايجاد وضعيت مناسب تخت‌های مخصوص زايمان كه دارای ركاب‌هايی در طرفين تخت است به كار می‌رود و ساق‌های بيمار روی اين ركاب‌هاست. در موارد نادری‌ بر اثر فشار زياد قسمت فوقانی خارجي ساق پا به ركاب تخت،  عصب پرونئال در محل عبور خود به دور گردن  فیبولا دچار صدمه شده و Dropfoot  ايجاد می‌شود؛ كه به راحتی می‌توان با قراردادن  پدکافی روی ركاب و آگاهی دادن به فرد به منظور اجتناب از فشار واردكردن به ركاب از بروز اين مشكل ممانعت ايجادكرد.

خواندن این مطلب مفید است:مراقبتهای عمومی پس از زایمان