مهمترین اطلاعات در مورد سلامت نوزادان

از مجموع ۱۴۰ میلیون کودکی که هر سال در جهان متولد می‌شوند؛ ۹۵ درصد مربوط به جهان سوم‌اند. علیرغم اینکه شانس بقای این نوزادان در طی ۲۰ سال اخیر تا ۵۰% رشد داشته است؛ معهذا نخستین ساعات روزها و ماه‌های زندگی آنها هنوز هم یک دوران پر از خطر است.

در زمان تولد ۳۰ـ۲۰% کودکان دارای وزنی زیر حد طبیعی‌اند. این وضعیت آنها را در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها آسیب‌پذیر می‌سازد. حدود ۵۰% کل مرگ و میر شیرخواران در نخستین ماه تولد رخ می‌دهد. پس از آن دوران از شیرگیری آغاز می‌شود، دورانی که از هر ۴ کودک زنده (نجات یافته) یکی، از لحاظ کمی و نه کیفی، غذایی شبیه شیر مادر که بتواند از نظر موادغذایی مناسب جایگزین آن گردد را ندارد.

نتیجه آنکه کودکان بیشتری در کشورهای در حال توسعه به دوران بلوغ می‌رسند در حالیکه دارای وضعیت سلامتی بسیار ضعیفی می‌باشند. میزان مرگ و میر شیرخواران در حدود ۷۴ در هزار در هندوستان در مقایسه با ۸ در هزار در کشورهای توسعه یافته این کشور را در موقعیت غیرمنتظره‌ای در بین عقب مانده‌ترین کشورهای دنیا قرار داده است.

بسیاری راهکارهای کم هزینه در دسترس است تا بتوان میلیون‌ها کودک را از مرگ نجات داد؛ مثل ایمن‌سازی، تغذیه با شیر مادر، فاصله گذاری زایمان‌ها، نظارت بر رشد، شیر دادن طولانی و استفاده از محلول ORS برای درمان کم آبی.

این شاخه از پزشکی کودکان شاید بیش از هر شاخه دیگر به یک کار گروهی که در آن مجموعه‌ای از متخصصین زنان و زایمان، اطفال، طب اجتماعی و پیشگیری و خدمات اجتماعی و پرستاری نقش مهمی را ایفا می‌کنند؛ وابسته است و متخصصین اطفال نقش کلیدی را به عنوان هماهنگ‌کننده و رهبر برای کل گروه دارا می‌باشند. نخستین مراقبت‌های نوزادی در نخستین هفته زندگی، حساس‌ترین دوران زندگی انسان بعد از تولد است. در کشورهای فقیر دنیا ۶۰ـ۵۰ درصد تمام مرگ‌های اطفال درنخستین ماه زندگی رخ می‌دهد. و از این مقدار بیش از نیمی ممکن است در مرحله نخستین هفته تولد تلف شوند، چرا که در این دواران نوزاد باید به سرعت و به طور موفقیت آمیزی خود را با جهان غریبه خارج وفق دهد. خطر مرگ در مرحله نخستین ۴۸ـ۲۴ ساعت پس از تولد بیش از هر زمان دیگری است. در مناطق روستایی مشکل حادتر است، جاییکه متخصص مراقبت‌های زایمان کمیاب است و شرایط محیطی خانه‌ای که کودک در آن متولد می‌شود معمولا رضایت‌بخش نیست.

هدف نخستین مراقبت‌های نوزادی عبارتست از کمک به نوزاد در روز تطابق خود با محیط غریبه خارج که شامل: حفظ و ایجاد اعمال قلبی ـ ریوی، پایه گذاری رژیم تغذیه‌ای رضایت بخش، حفظ دمای بدن، جداسازی و درمان زودهنگام ناهنجاری‌های مادرزادی، دوری ازعفونت‌های مادرزادی که بوسیله توکسوپلاسموز، سرخجه، ویروس هرپس انسانی و سیفیلیس (سندرم TORCH) ایجاد می‌شود، با میزان بالای مرگ و میر نوزادان مرتبط است.

این مراقبت‌ها که در کاهش مرگ و میرها و عوارض این دوره بسیار مهم است شامل موارد زیر است:

 ایجاد و حفظ عملکرد قلبی‌ـ تنفسی مهمترین مساله در لحظه تولد کودک است و هر عمل دیگری در مرتبه دوم قرار می‌گیرد. برای کمک به برقراری تنفس، راه‌های هوایی باید از مخاط و سایر ترشحات پاک باشند. قراردادن کودک در وضعیت سر پایین‌تر از بدن می‌تواند؛ در تخلیه ترشحات کمک کند. این فرایند می‌تواند بوسیله مکش ملایم جهت خروج مخاط و مایع آمنیوتیک تسهیل شود. در صورتیکه تنفسی طبیعی در عرض ۱ دقیقه ایجاد نشود، احیاء نوزاد ضروری است و در مورد کودکانی که در خلال زایمان دچار هیپوکسی شده‌اند این کار صورت می‌گیرد. که در این مواقع عمل احیا ممکن است نیازمند اقدامات فعال‌تری همچون مکش (Suction) استفاده از ماسک اکسیژن، واردکردن لوله به مجاری تنفسی (intubation) و تنفس کمکی باشد.

نمره (ضریب) آپگار ۱ دقیقه پس از تولد و مجددا ۵ دقیقه پس از تولد اندازه‌گیری می‌شود. امروزه حذف اندازه‌گیری نمره آپگار یک نوزاد بخصوص نوزادان کم وزن یک سهل‌انگاری محسوب می‌شود. مشاهده ضربان قلب، تنفس، تن عضلانی و رنگ نوزاد باید به سرعت و با دقت انجام شود. به هر کدام از علایم فوق نمرات صفر، ۱، ۲ تعلق می‌گیرد. این نمره می‌تواند تخمین سریعی از شرایط فیزیکی کودک باشد. نمره کامل باید ۹ تا ۱۰ باشد. نمره ۳ـ۰ نشان‌دهنده آنست که کودک به شدت غیرفعال است و نمره ۶ـ۴ نشان‌دهنده حال عمومی متوسط است. نمره زیر ۵ نیازمند امداد فوری است. نوزادان با ضریب آپگار پایین پس از گذشت ۵ دقیقه از عمرشان در معرض خطر زیاد عوارض بعدی و مرگ در خلال دوران نوزادی می‌باشند.

در مورد نوزاد طبیعی، هنگامی که ضربان بندناف متوقف شد باید بریده و گره زده شود. مزیت این کار آن است که کودک در حدود ده میلی‌لیتر خون اضافی دریافت خواهدکرد. با بکاربردن وسایل استریل و دقت در گره‌زدن بندناف، از ابتلاء نوزاد به کزاز بند ناف جلوگیری می‌شود. عفونت ناف در ۲۴ ساعت اول تولد معمول نیست. مالیدن یک داروی ضدعفونی‌کننده روی ریشه بند ناف و پوست اطراف آن ضروری است. بند ناف باید تا حد ممکن خشک بماند. تا در عرض ۸ـ۵ روز نکروزه شده و جدا گردد.

بیشتر بدانیم: راهنمای گام به گام مراقبت از بندناف نوزاد

قبل از آنکه چشم‌های نوزاد بازشود؛ حاشیه پلک‌های او باید به وسیله سواب‌های استریل مرطوب پاک گردد. برای هر چشم یک سواب و از سطح داخل به سمت خارج استفاده می‌شود. در بعضی کشورها برای جلوگیری از ورم ملتحمه گنوکوکی یک قطره از محلول نیترات نقره یک درصد تازه تهیه شده یا به جای آن استفاده از پماد تتراسیکلین یک درصد به تنهایی داده می‌شود. خروج هر ترشحی از چشم نوزاد پاتولوژیک است و نیاز به درمان فوری دارد. تجویز قطره سولفامید یا هر نوع قطره و پماد آنتی بیوتیک چشمی دیگر بطور معمول به نوزادان در بدو تولد در جمهوری اسلامی ایران ممنوع می‌باشد و در خانه های بهداشت در صورت مواجه شدن با عفونت چشمی خفیف می‌بایست نوزادان به مدت ۵ روز از قطره سولفاستامید استفاده نمایند. در عفونت‌های شدید ارجاع نوزادان باید انجام شود.

استحمام زودرس نوزاد بدلیل هیپوترمی نباید انجام شود. نخستین حمام به وسیله پرستاران انجام می‌شود و تا یک روز قبل از مرخص‌شدن از بیمارستان نیاز به استحمام دیگری نیست. نخستین حمام بهتر است ۲۴ ساعت پس از تولد انجام گیرد زیرا از کاهش دمای بدن در ساعات اولیه عمر جلوگیری می‌شود. در هندوستان گزارشاتی از مرگ و میر نوزادان به دنبال استحمام فوری پس از تولد دیده شده است.

دمای نرمال بدن یک نوزاد بین ۳۶/۵، ۳۷/۵ از طریق رکتال و از زیر بغل ۳۷ـ۳۶ درجه سانتی‌گراد و از طریق پوست دیواره جلوی شکمی ۳۶/۸ـ۳۶/۲ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. یک کودک تازه متولدشده به محیط بیرون که ممکن است ۲۰ـ۱۰ درجه سردتر باشد وارد می‌گردد. نوزاد کنترل دمایی چندانی ندارد و به سرعت گرمای بدن خود را از دست می‌دهد. بلافاصله پس از تولد بیشترین اتلاف گرما از طریق تبخیر مایع از بدن مرطوب کودک رخ می‌دهد و هفتاد و پنج درصد اتلاف گرما از طریق سر نوزاد است.

لازم است کنترل درجه حرارت بدن نوزاد از طریق زیر بغل انجام شود و حرارت‌سنج باید حداقل پنج دقیقه زیر بغل نوزاد باشد. این بسیار حائز اهمیت است که کودک فورا پس از تولد با یک حوله تمیز پاک و در یک حوله گرم پیچیده شود تا برای تماس مستقیم پوست به پوست با مادر و تغذیه از شیر او آماده گردد. اعمالی مثل گذاشتن کودک در پهلوی مادر برای نخستین ۲۴ ساعت را Rooming in می‌گویند؛ که لازم است به محض تثبیت وضع مادر و نوزاد هم اطاقی اجرا گردد.

مواردی که موقتا هم‌اطاقی را باید به تاخیر انداخت شامل:

الف ) موارد مربوط به نوزاد: ضربان قلب مداوم ۱۶۰ بار در دقیقه یا بیشتر، نوزاد نارس با سن جنینی کمتر از ۳۴ هفته، نوزاد با وزن کمتر از ۲۰۰۰ گرم، نوزاد مبتلا به دسترس تنفسی، نوزاد با عمل جراحی و نوزاد مبتلا به ناهنجاری مادرزادی شدید.

ب ) موارد مربوط به مادر که شامل اختلال هوشیاری مادر است و به هر دلیل به مادران باید تاکید شود که تحت هیچ شرایطی از پستانک، بطری شیر، آب و آب قند برای شیرخوار استفاده نشود. مادر و نوزاد باید همزمان با یکدیگر از بیمارستان مرخص شوند تا با هم بودن آنان امر شیردهی را تداوم بخشد Baby friendly hospital . در جمهوری اسلامی ایران هنگام ترخیص به نوزاد واکسن ب ث ژ و هپاتیت B، تزریق و قطره فلج اطفال خورانده می‌شود.

مادران باید حداکثر دو هفته پس از ترخیص به یکی از واحدهای بهداشتی درمانی جهت پیگیری مراقبت‌های بهداشتی مراجعه نمایند. کودکان نارس (Pre-Term) گرمای بدن خود را به راحتی از طریق پوست نازک خود از دست می‌دهند. از قراردادن نوزاد روی یک سطح سرد مثل سینی فلزی، تشک لاستیکی یا ترازو باید خودداری شود و کودک باید از دیوارهای سرد، پنجره‌های باز و جریان هوای سرد دور نگه داشته شود.

شیردهی باید در عرض ۱ ساعت پس از تولد آغاز شود زیرا علیرغم آن که در آن زمان شیر کمی وجود دارد ولی این کار کمک می‌کند تا تغذیه و ارتباط نزدیک مادر و کودک که به نام bonding معروف است پایه ریزی شود. نخستین شیر که به نام کلستروم یا آغوز نامیده می‌شود مناسب‌ترین غذا برای کودک است زیرا حاوی غلظت بالای پروتئین و سایر موادمغذی است همچنین غنی از عوامل ضدعفونی است که کودک را در برابر عفونت‌های تنفسی و بیماری‌های اسهالی محافظت می‌نماید. باید هر زمان که نوزاد بخواهد به او شیر داده شود. شیردهی به کودک بر طبق خواسته او به وزن‌گیری کودک کمک می‌کند. بسیار مهم است که به مادران توصیه شود از شیر بطری برای تغذیه نوزاد استفاده نکنند. بهتر است تغذیه نوزاد در برانکار حامل مادر انجام شود و در مادرانی که تحت عمل سزارین قرار می‌گیرند شیردهی باید به محض به هوش آمدن مادر انجام شود.

بیشتر بدانیم: علل، مزایا، معایب و عوارض سزارین

نخستین معاینه بلافاصله پس از زایمان و ترجیحا در اطاق زایمان صورت می‌گیرد. این معاینه عبارتست از:

• حصول اطمینان از اینکه کودک در فرآیند تولد دچار آسیب نشده است.
• جداسازی کودکان با ناهنجاری بخصوص آنهاییکه به درمان سریع نیازمندند.
• ارزیابی میزان رسیدگی نوزاد.

این موارد باید به سرعت مورد توجه قرار گیرند: سیانوز (کبودی) لب ها و پوست، هر گونه مشکل تنفسی، مقعد مسدود، استفراغ مداوم، علایمی مانند انقباضات سریع عضلانی، تشنج، سفتی گردن، برآمدگی ملاج قدامی (fontanel) و عدم ثبات درجه حرارت بدن. دومین معاینه باید به وسیله یک متخصص اطفال در عرض ۲۴ ساعت پس از تولد صورت گیرد. این معاینه باید نخستین مرحله از یک فرایند مداوم نظارت بهداشتی باشد و شامل:

1. اندازه وزن بدن، طول بدن از فرق سر تا پاشنه پا، اندازه دور سر و دور سینه
2. اندازه‌گیری دمای بدن به طریقی که قبلا ذکرگردید.
3. پوست: مشاهده کبودی (سیانوز) لب‌ها و پوست، زردی، رنگ پریدگی اریتمای منتشر
4. فعالیت‌های قلبی‌ـ‌تنفسی: سرعت تنفس بالای ۶۰ بار در دقیقه، تورفتگی قفسه سینه در هنگام دم
5. سر و صورت: وجود هیدروسفالی، فونتانل‌های بزرگ، سیاهرگ برجسته پوست سر
6. چشم‌ها: آب مروارید، کونژونکتیویت
7. گوش‌ها: بدشکلی، لاله های فرعی گوش، تورفتگی
8. دهان و لب‌ها: وجود لب شکری و شکاف کام
9. شکم: علایم برآمدگی شکم، توده‌های غیرطبیعی، مقعد مسدود
10. اندام‌ها و مفاصل: بدشکلی مفاصل، دررفتگی مادرزادی مفصل ران، انگشت‌های اضافی
11. ستون فقرات نقایص لوله عصبی و وجود برآمدگی‌های روی ستون فقرات
12. اندام جنسی خارجی: در جنس نر بیضه پایین نیامده، هیدروسل در نوزادان پسر. کلیتوریس بزرگ شده، مهبل چسبیده به هم در نوزادان دختر 

اندازه گیری وزن هنگام تولد، اندازه قد و دور سر، ساده‌ترین و درعین حال قابل اعتمادترین وسیله‌ای هستند که توسط آن می‌توان سلامتی و میزان رسیدگی کودک را آزمود.

اندازه گیری وزن تولد ترجیحا باید در نخستین ساعات زندگی، قبل از آنکه کم شدن وزن پس از تولد بطور واضحی رخ دهد؛ انجام گیرد. نوزاد برهنه باید روی یک حوله تمیز روی کفه ترازو گذاشته شود. نوزاد با دقت بر طبق روش‌های استاندارد وزن می‌شود. متوسط وزن تولد نوزادان در کشورهای در حال توسعه پایین‌تر از این میزان در کشورهای توسعه یافته است. دلایلی وجوددارد که نشان می‌دهد؛ این اختلاف، ژنتیکی نیست بلکه عمدتا به سوء تغذیه مادر مرتبط می‌باشد.

این اندازه‌گیری سریعا لازم نیست اما باید در طی سه روز نخست انجام گیرد. طول بدن باید با بیشترین دقت به وسیله یک صفحه اندازه گیری به نام infarlometer انجام گیرد که دارای یک سر ثابت است که کودک به پشت روی آن می‌خوابد بطوریکه پاهایش کاملا کشیده باشد و بدیهی است که دو نفر مورد نیاز است؛ تا کودک را بطور صحیح نگهدارند. در این روش دقت اندازه گیری ۱/۰ سانتی متر است.

این اندازه گیری با یک نوار اندازه گیری در گردی ماکزیمم در شعاع Occipitofrontal انجام می‌شود. هدف از چنین اندازه گیری عبارتست از:

1. دستیابی به اندازه‌های کودک و مقایسه با استانداردها در جمعیت
2. مقایسه اندازه با دوران تخمین بارداری
3. فراهم‌کردن یک عدد پایه برای آنکه پیشرفت‌های بعدی اندازه گیری و قابل بررسی شود.

هدف از غربالگری نوزادی در درجه اول عبارتست از جداکردن نوزادان با ناهنجاری‌های قابل درمان ژنتیکی، رشدی و سایر ناهنجاری‌ها و در درجه دوم فراهم آوردن مشاوره ژنتیکی برای والدین آنها. ضریب آپگار و معاینات بالینی رایج، تست‌های ساده غربالگری می‌باشند که باید روی تمامی نوزادان انجام گیرد. ۱۰ تا ۱۵ میلی‌لیتر از خون بند ناف در هنگام تولد باید جمع آوری و در یخچال نگهداری شود که برای تعیین گروه خون، تست کمبس و سایر تست‌ها در صورت نیاز به کار می‌آید. در سال های اخیر پیشرفت‌های زیادی برای غربالگری ناهنجاری‌های متابولیک مادرزادی، هموگلوبینوپاتی ارثی و ناهنجاری‌های گلبول‌های قرمز در دنیا انجام گرفته است. از آنجاییکه این بیماری‌ها نادرند، غربالگری کلی جمعیت برای آنها نه قابل توجیه است و نه از لحاظ تکنیکی ممکن به هر حال فقط تعداد اندکی تست برای یک برنامه غربالگری معرفی شده‌اند. معمول‌ترین ناهنجاری‌هایی که غربالگری می‌شوند در زیر مورد بحث قرارگرفته‌اند.

فنیل کتونوری (PKU) یک ناهنجاری نادر با وقوع ۱ در ۱۰۰۰۰ یا۲۰۰۰۰ تولد است که در آن متابولیسم آمینواسیدها مختل می‌باشد. یک صفت اتوزومال مغلوب در کودکان است و با فقدان آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیداز (PAH) همراه است که این آنزیم فنیل آلانین را به تیروزین تبدیل می‌کند و در صورتی که کودک غذای حاوی فنیل آلانین دریافت کند. به عقب افتادگی ذهنی و حملات صرعی مبتلا خواهدشد. اندازه گیری فنیل آلانین خون در نوزادان در بسیاری از کشورها به وسیله گوترین (Guthrine) انجام می‌گیرد. آزمایش هر سه نوع بیماری متابولیکی که شامل فنیل کتونوری، گالاکتوزمی و بیماری ادرار شربت افرا یا Mople syrup urine یا ادرار چسبناک می‌باشد. با گرفتن خون از کودک ۱۰ـ۶ روزه با شکافی در پاشنه پا امکان پذیر است و جمع‌آوری ۳ یا ۴ قطره از آن روی یک کاغذ خشک کن ضخیم. درمان فنیل کتونوری شامل رژیم غذایی فاقد فنیل آلانین و رعایت هدایت دقیق رژیم غذایی در کودکان مبتلا است که به رشد طبیعی جسمی و ذهنی منجر خواهدشد.

این معمول‌ترین ناهنجاری است که غربالگری می‌شود، این بیماری منجربه عواقب جدی بعد از تولد شامل عقب ماندگی شدید ذهنی می‌گردد که در یک تا دو ماه اول عمر قابل پیشگیری است. اندازه گیری هورمون‌های تیروئید شامل T4 ،T3 یا TSH 0 با معاینه خون بندناف نوزادان امکان‌پذیر است.

تست کومبس بطور دقیق بر روی تمام بچه‌های با مادران RH منفی انجام می‌گیرد.

گلبول داسی شکل یا سایر هموگلوبینوپاتی‌ها الکتروفورز ژل آگار روی کودکانی که مادرانشان گلبول داسی شکل دارند یا سایر بیماری‌ها مثل تالاسمی و کمبود آنزیم گلوکز شش فسفات دهیدروژناز.

دررفتگی مادرزادی مفصل ران شامل تغییر وضعیت ران نوزاد از حالت adducted به abducted در حالیکه ران در حالت Flexion است. این تست روی تمام کودکان ۱۴ـ۶ روزه انجام می‌شود و در فواصل ماهانه تا زمانی که کودک ۴ ماهه شود نیز تکرار می‌گردد. تشخیص باید در یک یا دو هفته اول پس از تولد به این دلیل که درمان می‌تواند؛ تا قبل از آنکه کودک به مرحله ایستادن برسد کامل شود. عدم تشخیص به موقع کودک را در معرض جراحی‌های مشکل متعددی در دوره‌های بعدی زندگی‌اش قرار می‌دهد.

تشخیص نوزادان در معرض خطر تعداد نوزادان و کودکان ۱ تا ۵ ساله در یک جامعه یا کودکان حضور یافته در یک کلینیک سلامتی کودکان ممکن است آنقدر زیاد باشد که امکان اختصاص وقت و توجه کافی به تمام آنها نباشد. بنابراین ضروری است که در معرض خطرها را بخصوص شناسایی کرد و برای آنها مراقبت‌های ویژه و فوری ارائه داد زیرا کودکان در معرض خطر هستند که مرگ ومیرهای دوران کودکی و نوزادی را افزایش می‌دهند. معیارهای اساسی برای تشخیص این نوزادان عبارتند از:

1. وزن تولد کمتر از 2/5 کیلوگرم
2. دوقلویی یا چندقلویی
3. نوبت تولد پنجم یا بیشتر
4. تغذیه مصنوعی با شیر خشک
5. وزن زیر ۷۰% وزن مورد انتظار (به معنای سوء‌تغذیه درجه ۲ یا ۳)
6. عدم افزایش کافی وزن در خلال سه ماه متوالی
7. کودکان با PEM (سوء تغذیه پروتئین، انرژی) و اسهال
8. کودکان با مادران شاغل یا تک والدی
9. مراقبت‌های نهایی از نوزاد

وزن هنگام تولد نوزاد مهمترین و تنها تعیین کننده شانس بقاء، رشد سالم و تکامل او می‌باشد. دو گروه از کودکان کم وزن یا LBW وجود دارد. آنها که نارس به دنیا می‌آیند (دوران بارداری کوتاه) و آنها که عقب ماندگی رشد جنینی دارند. در کشورهایی که جمعیت کودکان LBW آنها کمتر است دوره بارداری کوتاه علت اصلی است. در کشورهایی که این نسبت بالا است (مثلا هند) بیشترین موارد مربوط به عقب ماندگی رشد جنینی است. بر طبق قرارداد بین المللی وزن کم بدو تولد به عنوان وزن کمتر از ۲/۵ kg (تا سقف ۲۴۹۹ گرم) تعریف شده است.

اندازه گیری ترجیحا در نخستین ساعات زندگی قبل از کم شدن قابل ملاحظه وزن پس از تولد صورت می‌گیرد و بر این اساس نوزادان به سه گروه تقسیم می‌شوند که اصطلاحات، Pre-term Post-term و Term در مورد آنها بکار می‌رود به ترتیب زیر:

• Pre-term کودکانی که قبل از پایان هفته ۳۷ بارداری به دنیا می‌آیند (کمتر از ۲۵۹ روز) و قبل از موعد مقرر، نامیده می‌شوند.
• Term کودکانی که از ۳۷ هفته کامل تا کمتر از ۴۲ هفته کامل (۲۵۹ تا ۲۹۳ روز) بارداری به دنیا می‌آیند و طبیعی می‌باشند.
• Post-term کودکانی که پس از ۴۲ هفته کامل یا هر زمان پس از آن (۲۹۴ روز و بیشتر) از بارداری به دنیا می‌آیند و بعد از موعد مقرر، نامیده می‌شوند.

کودکان Pre-Term کودکانی هستند که بسیار زود متولد می‌شوند، قبل از ۳۷ هفتگی. رشد داخل رحمی آنها ممکن است طبیعی باشد. این بدین معناست که وزن، قد و رشد آنها ممکن است در دوره جنینی در محدوده نرمال باشد. با مراقبت‌های خوب دوران نوزادی این کودکان می‌توانند به رشد خوب برسند و در سن ۲ تا ۳ سالگی دارای اندازه‌های نرمال و تکامل طبیعی خواهندبود. حدودا دو سوم تمام کودکان کم وزن در کشورهای توسعه یافته به دنیا می‌آیند و علت آن: چندزایی، عفونت‌های حاد، کار جسمانی سخت، پرفشارخونی در حاملگی و… در موارد بسیاری علت ناشناخته است. که اغلب با اقداماتی از قبیل غربالگری قبل از زایمان و مراقبت‌های آن، عدم تشویق به بارداری در سنین میانسالی و درمان پرفشارخونی و قابل پیشگیری است. (SFD) Small for date babies این کودکان ممکن است Term یا pre-Term باشند. آنها کمتر از ۱۰% وزن مطابق با سن جنینی خود را دارا هستند این کودکان به وضوح نتیجه عقب افتادگی رشد جنینی داخل رحمی می‌باشند. عوامل مرتبط با عقب ماندگی رشد داخل رحمی متعددند و وابسته به مادر، جنین و جفت می‌باشند. عوامل مادری شامل سوء تغذیه، کم خونی شدید، کار بدنی شدید و سنگین در طول بارداری، هیپرتانسیون، مالاریا، مسمومیت خونی، مصرف دخانیات، شرایط اقتصادی پایین، قد کوتاه مادر، سن پایین، فواصل زایمانی کوتاه، بیسوادی و. . . علل مربوط به جفت شامل عدم کفایت جفت و ناهنجاری‌های جفتی می‌باشد.

علل جنینی شامل ناهنجاری‌های جنینی، عفونت‌های داخل رحمی، ناهنجاری‌های کروموزمی و چندقلویی. کودکان SFD در معرض خطر بالای مرگ نه تنها در طول دوران نوزادی هستند بلکه در طول شیرخوارگی نیز می‌باشند. بسیاری از آنها قربانیان سوء تغذیه پروتئین‌ـ‌انرژی (PEM) و عفونت‌ها هستند.

از ۱۴۲ میلیون نوزادی که در سال ۱۹۹۰ در دنیا متولد شدند ۲۵ میلیون کم وزن بودند که ۱۹ میلیون آن مربوط به کشورهای در حال رشد بودند. به عبارت دیگر از هر شش نوزاد یکی کم وزن به دنیا می‌آید که البته از ۴ درصد در بعضی کشورهای در حال رشد تا شیوع ۵۰ درصد در کشورهای عقب مانده‌تر متفاوت است. هدف بهداشت برای همه رسیدن به عدد ده درصد در سال‌های آتی است.

بطور خلاصه دوران نوزادی دوران خاص و مهمی از زندگی انسان را تشکیل می‌دهد. بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها فقط مربوط به این دوران می‌باشد و در مراحل بعدی زندگی کودک دیده نمی‌شود. به همین دلیل مرگ و میر در دوران نوزادی و بخصوص ساعت‌ها و روزهای اول عمر از هر دوره دیگری بیشتر است. مراقبت و پرستاری، تغذیه، پیشگیری و تشخیص و درمان بیماری‌های نوزادان همکاری و آمادگی تجربی و علمی نزدیکی را بین مادر، پرستار و پزشک ایجاب می‌کند. آموزش مادر می‌تواند در حل مشکلات و پیشگیری از آن کمک موثری نماید. مهمترین مساله در مراقبت‌های دوران نوزادی شناخت کامل نوزاد طبیعی است. بعد از تولد نوزاد پاک کردن راه‌های تنفسی نوزاد، اندازه‌گیری ضریب آپگار، مراقبت از بندناف، چشم‌ها، پوست، حفظ دمای بدن و تغذیه با شیر مادر بلافاصله بعد از تولد از کارهایی است که باعث ارتقاء سلامت و کاهش مرگ و میر نوزادان می‌گردد و از اثرات سوء و غیرقابل برگشت بیماری‌های دوره نوزادی در دستگاه‌های مختلف بدن و بخصوص دستگاه عصبی جلوگیری نماید.

خواندن این مطلب مفید است: ویژگی‌ها و علایم نوزاد سالم در بیمارستان

منابع:

1. Park Textbook of Preventive and social Medicine, 18Th edition, 2005.
2. Christopher j. The sick newborn Baby Third Edition 1995 pp. 111-119
3. دستورالعمل شماره ۸۰۵۵ مورخ ۲۵/۷/۷۱ وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مربوط به هم اتاقی مادر و نوزاد
4. Kennell JH, Klaus MH: Bonding Recent observations that alter perinatal care. Pediat. Rev. 1998 pp. 19-40
5. دستورالعمل وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مورخ ۱۳/۶/۷۶ کمیته کشوری کاهش مرگ و میر مادران و نوزادان
6. Brigham narins , world of Health 2000 223-224
7. Jeanne P. spencer. Children’s Health, 2000, pp. 38
8. Committee on Genetic : Newborn screening fact sheets. Pediat. 1996 , pp 473-79
9. شادزی، شهین: اصول رسیدن به سلامت کودکان تالیف، انتشارات کنکاش ۱۳۷۹
10. Postpartum Care of the mother and newborn. World health organization 1998. pp60-68
11. Adele pittilleri, Child health nursing. 2000, pp. 98-99
12. postpartum care of the mother and newborn. world health organization 1998.
13. http://www.elib.hbi.ir/persian/PUBLIC_HEALTH_EBOOK/11_14.htm
14. دکتر شهین شادزی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان