سندرم درد مایوفاشیال (Myofascial Pain Syndrome)

سندرم درد مایوفاشیال به این نام‌ها نیز شناخته می‌شود: سندرم درد میوفاشیال یا میوفاسیال، (Myofascial Pain Syndrome) MPS و Myofascial Pain Chronic (CMP)

در سندرم درد مایوفاشیال، یک نقطه دردناک و حساس در یک نقطه از بدن ایجاد می‌گردد که باعث می‌شود؛ هم درد در محل خودش ایجادشود و هم به یک یا چند محل اطرافش منتشرگردد. این محلها ممکن است نزدیک و یا دور از محل اولیه باشند. به این نقطه دردناک اولیه، نقطه ماشه‌ای (نقطه تریگر Trigger point) می‌گویند. این اسم “نقطه ماشه‌ای” به خاطر این است که با تحریک نقطه اولیه، دردی ایجاد می‌شود که به چندین محل دور یا نزدیک آن هم می‌رسد. نظیر اینکه در یک سلاح جنگی با کشیدن یک ماشه کوچک، ممکن است یک انفجار یا شلیک شدید و گسترده رخ دهد و محل خیلی گسترده و یا دوردستی تحت تاثیر قرارگیرد.

در حقیقت کلمه میوفاشیال ترکیبی از دو کلمه “میو” و “فاشیال” است. “میو” به معنی “عضله” و “فاشیال” به معنی “مربوط به فاشیا” است. فاشیا یا فاسیا، همان لایه‌هایی از جنس بافت همبند است که بین، و دور بسیاری از بافت‌های بدن مثل عضلات، عروق، اعصاب، مفاصل و… قراردارد. نقاط دردناک در این بیماری در حقیقت، برجستگی‌هایی از عضلات و همین لایه فاشیایی است که با فشار به آنها درد ایجاد می‌شود و می‌تواند به سایر جاها نیز گسترش یابد.

یکی از شایع‌ترین محل‌های اولیه این درد، پشت کتف است. در این حالت یک نقطه درناک و حساس در پشت کتف (معمولاً در بالای زاویه داخلی کتف) قراردارد؛ یعنی جایی که به پایین ستون فقرات گردنی نزدیک است. از سایر نقاط شایع این درد در پشت کتف، می‌توان به کناره داخلی کتف یعنی بین کتف و ستون فقرات سینه‌ای اشاره کرد.

اوایل، درد در همین محل رخ می‌دهد و بعدا با پیشرفت بیماری، درد به پشت و یا بغل گردن، پشت قفسه سینه، جلوی قفسه سینه در همان سمت، و از همه مهمتر به شانه، بازو و حتی به انگشتان دست هم می‌رسد. گاهی همزمان با این درد بیمار احساس ضعف در عضلات اطراف شانه و بازو نیز دارد. درد ناشی از این بیماری نیز مثل سایر بیماری‌های اسکلتی–عضلانی مانند آرتروز مفاصل، با سرما و استرس و ناراحتی بیشتر شده و با گرما و آرامش کمتر می‌شود. این دردها معمولاً شبها و با درازکشیدن و استراحت کردن بدتر می‌شوند و ممکن است مانع خواب راحت بیمار گردند؛ و یا در طول شب چندین بار او را از خواب بیدارکنند و حتی مانع خواب شوند. ممکن است با فشار دادن، کوبیدن و ضربه زدن روی نقطه دردناک احساس خوشایندی همراه با کاهش درد به بیمار دست دهد. بندرت ممکن است بیمار احساس درد بسیار شدیدی کند و مجبور شود؛ حتی شب به اورژانس مراجعه کند.

این بیماری ممکن است با دردهای گردن (بیماری دیسک گردن) و یا بیماری‌های قلبی هم اشتباه شود.

اگر درد به پشت و یا بغل گردن برسد و بخصوص به بازو و دست هم تیربکشد، شبیه دردهای گردن می‌شود و لازم است پزشک معالج، هم دردهای گردنی و هم این بیماری را مدنظر داشته باشد تا دچار اشتباه تشخیصی نگردد. در دردهای گردنی معمولاً حرکات گردن دردناک است و درد آن بصورت تیز و تیر کشنده به بازو و بویژه دست و انگشتان دست منتشر می‌شود و ممکن است شبیه حالت برق گرفتگی احساس شود. در حالیکه در سندرم درد میوفاسیال، حداکثر درد، روی نقطه حساس اطراف کتف وجود دارد و از آنجا به بازو و دست می‌رسد ولی حالت تیز ندارد و بصورت مبهم و گنگ منتشر می‌شود؛ و حرکات گردن هم واضحاً دردناک نیست. اشتباه بین این دو بیماری بسیار شایع است و حتی بندرت دیده شده است که بیمارانی مبتلا به سندرم درد میوفاسیال بوده‌اند و به اشتباه بعنوان بیماری دیسک گردن تحت عمل جراحی نیز قرارگرفته‌اند. برای جلوگیری از این اشتباه، مهمترین وسیله، گرفتن شرح حال کامل و معاینه دقیق بیمار است. اگر پزشک فقط به عکس و ام آر آی (MRI) اکتفا کند، احتمال اشتباه بسیار زیاد است، چرا که حتی در افراد نرمال جامعه هم که اصلاً درد و بیماری گردن ندارند، بویژه در سنین میانسالی و یا بالاتر، اگر عکس و ام آر آی گرفته شود احتمال دیدن بیماری دیسک گردن وجود دارد. به عبارت دیگر اگر فرد کاملاً سالمی بویژه در سنین متوسط و یا بالا را تحت عکسبرداری و ام آر آی قراردهیم، ممکن است که آرتروز گردن و یا بیرون زدگی دیسک گردن را به درجاتی ببینیم. پس مهمترین راه افتراق سندرم درد میوفاسیال از بیماری‌های گردن همان شرح حال و معاینه دقیق است.

گاهی ممکن است این سندرم، با بیماری‌های گردن و یا قلبی همزمان گردد که باید هردوی آنها درمان شوند. بیماران نباید با مطالعه این مطلب، خودشان برای بیماری خودشان تشخیص بگذارند، بلکه باید به پزشک مراجعه نمایند تا او بیماری را درست تشخیص دهد؛ وگرنه ممکن است باعث عوارض جبران‌ناپذیری گردد. این مطلب که در حال مطالعه آن هستید فقط برای اطلاع بیماران است و به هیچ‌وجه جایگزین کار پزشک نمی‌شود.

این بیماری معمولاً در زنان و در سنین میانی رخ می‌دهد که علت آن نامشخص است. رخ دادن این بیماری معمولاً در اثر یک علت نیست و مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم می‌دهند تا این بیماری ایجادگردد.این عوامل عبارتند از:

1. اختلالات وضعیت بدن و مشکلات عضلانی-اسکلتی
2. حرکات تکراری در دست‌ها و شانه‌ها هنگام کار یا ورزش
3. فعالیت بیش از اندازه
4. خستگی عمومی
5. استرس و اضطراب
6. اشکال در حرکات شانه به دنبال بیماری‌های دیگر شانه، مثل پارگی‌های تاندون روتاتور کاف
7. اشکال در حرکات شانه بدنبال بیماری‌های گردن مثل آسیب دیسک گردن
8. اشکال در حرکات شانه بدنبال سندرم خروجی قفسه سینه یا اصطلاحاً همان دنده گردنی (Thoracic Outlet Syndrome, Cervical Rib)
9. کشیدگی مکررعضلات اطراف کتف

اغلب بیمارانی که با این درد مراجعه می‌کنند افرادی هستند که با دستهایشان، ماه‌ها و یا سال‌ها کارهای تکراری، سخت و طولانی انجام داده‌اند. کسانی که طولانی مدت در یک وضعیت می‌نشینند و می‌نویسند یا تایپ می‌کنند؛ کسانی که طولانی مدت کج می‌نشینند و یا دست خود را در یک وضعیت نامناسب قرارمی‌دهند، مثل رانندگی طولانی مدت و یا جراحان و دندانپزشکان و ورزشکاران و…. در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

همانطور که ذکر شد این بیماری ممکن است با دیگر بیماری‌های شانه و یا گردن همراه باشد که با گرفتن شرح حال و معاینه دقیق و اگر لازم باشد عکس ام آر آی و… از یکدیگر قابل اقتراق هستند؛ ولی شرط مهم این است که پزشک به فکر این بیماری هم باشد.

تشخیص این بیماری فقط با گرفتن شرح حال و معاینه دقیق است و نیازی به گرفتن عکس (رادیوگرافیRadiography)، ام آر آی (MRI)، نوار عصب (EMG and NCV) و… نمی‌باشد، مگر که همزمان به سایر بیماری‌های شانه و یا گردن هم شک شود که باید برای تشخیص آنها از این کارهای تشخیصی استفاده شود.

در معاینه با لمس و فشار به محل حداکثر درد که معمولاً در اطراف کتف است، درد موضعی رخ می‌دهد که ممکن است خفیف و یا شدید باشد. اگر به مدت حدود 5 ثانیه فشار نسبتاً زیاد و مداومی روی آن نقطه وارد شود، معمولاً درد به اطراف آن محل، یا بازو و دست و یا انگشتان می‌رسد.در لمس محل حداکثر درد، معمولاً یک برجستگی در عضلات و فاسیای آن محل لمس می‌شود که با لمس آن درد رخ می‌دهد.

درمان اصلی این درد، برطرف‌کردن علت ایجادکننده است. اگر وضعیت نامناسبی در هنگام کار، استراحت و یا ورزش وجوددارد؛ باید اصلاح شود. بهتراست در طول زمانی که کار و یا ورزش یکنواختی انجام می‌گیرد، هر چند دقیقه یکبار، چند حرکت کششی ساده برای شانه انجام شود.

گاهی اشکال ساختاری در بدن وجوددارد، مثلاً ستون فقرات بیمار نوعی کجی و انحراف دارد که باعث بد قرارگیری شانه‌ها می‌شود و این اختلالات باید تحت درمان قرارگیرد. اگر سندرم درد میوفاسیال بدنبال بیماری دیگری در شانه رخ داده باشد، ابتدا باید آن بیماری درمان شود، که معمولاً آسیب‌ها و پارگی‌های تاندون روتاتور کاف شانه است. به همین ترتیب اگر بیماری دیسک گردن و… علت زمینه این سندرم باشد باید درمان شود.

فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در درمان این بیماری دارد. فیزیوتراپ، بخصوص با آموزش، اصلاح وضعیت بدن و تجویز تمرینات ورزشی به درمان این بیماری کمک می‌کند. البته گرم‌کردن، ماساژ درمانی (روی نقطه دردناک)، آزادکردن و کشش عضلات و… هم جزو درمان‌های این بیماری است که توسط فیزیوتراپ مورداستفاده قرارمی‌گیرد. کمپرس آب گرم یا سرد، و یا هردو (بصورت متناوب) نیز کمک کننده است. استفاده از امواج اولتراسوند (Ultrasound) و بخصوص امواج شوکی (Shook Wave Therapy) نیز بسیار کمک‌کننده است که در حقیقت دو روش فیزیوتراپی هستند.

داروهای ضدالتهاب (مسکن‌ها)، ضدافسردگی، شل کننده عضلانی و…. در این بیماری مؤثر هستند که فقط باید توسط پزشک تجویز شوند و در عین حال باید دانست که درمان اصلی و اساسی این بیماری نیستند. درمان‌های مهمتر و اساسی‌تر همان اصلاح وضعیت بدنی و فیزیوتراپی است که در بالا ذکر شد.

در تزریق موضعی معمولاً از یک کورتون (کورتن) طولانی اثر مقداری ماده بیحسی موضعی برای کاهش درد ناشی از تزریق و اغلب به همراه مقداری آب مقطر برای افزایش حجم و گسترش به بافت‌های اطراف استفاده می‌شود. پس از تزریق، نقطه موردنظر چندین بار از زیر پوست سوزن زده شده (Needling) و سوراخ می‌گردد. این درمان هم اغلب موقتی است و باید با درمان‌های اصلی ذکرشده در بالا همراه شود. تزریق کورتون بخصوص در موارد دردهای شدید و یا مقاوم بکار می‌رود. مصرف کورتون خوراکی و یا تزریق عضلانی آن (در باسن) در این بیماری توصیه نمی‌شود.

اگرمشکلاتی از قبیل اضطراب، افسردگی و خستگی عمومی نیز وجوددارد؛ باید تحت درمان مناسب قرارگیرد.

اصولا این بیماری نیازی به جراحی ندارد، اما اگر زمینه آن اختلالاتی در شانه (مثل آسیب تاندون روتاتور کاف)، یا گردن (مثل بیرون زدگی دیسک گردن) و… باشد که آن بیماری‌ها نیاز به جراحی داشته باشند؛ پزشک معالج عمل جراحی را پیشنهاد خواهدکرد. گاهی خود استخوان کتف نوعی بد شکلی دارد و یا طوری بد قرارگرفته که موقع حرکت و چرخش به دنده‌های زیر خودش گیر می‌کند؛ در این حالت هم اگر با درمان‌های غیرجراحی که ذکر شد بهبود ی رخ ندهد، جراحی لازم می‌شود. معمولاً در این حالت، بین استخوان کتف و دنده‌ها یک کیسه حاوی مایع به نام بورس وجود دارد؛ که متورم، ضخیم و دردناک می‌گردد.

موفقیت درمان این بیماری نیز مانند سایر یبماری‌های بدن بوده و صددرصد نیست. یعنی پزشک نمی‌تواند قول دهد که موفقیت، تضمینی است. در این بیماری نقش اول درمان را خود بیمار به عهده دارد. بیمار باید با کمک ورزش‌های کششی و تقویتی که پزشک و فیزیوتراپ به او یاد می‌دهند، وضعیت فیزیکی بدن خود را هنگام کار، استراحت و ورزش اصلاح کند و بر این اصلاح مداومت کند. البته اگر لازم باشد، دارو، تزریق موضعی و بندرت جراحی را نیز توسط پزشک تجویز می‌شود.

خواندن این مطلب مفید است: روش های غیردارویی کنترل و کاهش درد