رضایت نامه و برائت نامه پزشکی
یکی از اقدامات ضروری و نیازمند توجه قبل از شروع هرگونه اقدام طبی، جراحی و یا درمان های پزشکی بر روی بیمار که شکل مهمی به خود گرفته و در واقع به گونه ای با حیات و تغییر در وضعیت موجود بیمار مرتبط است ، اخذ رضایت از بیمار می باشد . رضایت در معالجه و درمان به لحاظ تبعات و پیامدهایی که به دنبال دارد ، در قلمرو حقوقی پزشکی برشمرده می شود .
رضایت به درمان مبین این واقعیت است که بیمار از آنجا که به منظور معالجه و درمان ، مدتی ولو بسیار اندک ، جسم خویش را در اختیار پزشک و معالج قرار می دهد ، در نتیجه باید بر این امر به صورت آگاهانه و با اراده آزاد رضایت داشته باشد . چنین مسأله ای از یک سو ناشی از رابطه پزشک و بیمار و وجود حس اعتماد بیمار به پزشک بوده و از سوی دیگر یکی از عوامل سقوط مسئولیت پزشکی نسبت به بیمار محسوب می گردد . بدیهی است که این نظریه دامنه و مفهومی وسیعی داشته و صرفاً محدود به حوزه رضایت بیمار نمی باشد ، بلکه در مواردی هم که بیمار در وضعیت حیات نباتی است یا به سن رشد و بلوغ نرسیده ، نیز با اخذ رضایت از اولیاء قانونی وی این مهم محقق می گردد .
جلب رضایت بیمار یکی از اصول اخلاق پزشکی است و پزشک موظف است در اتخاذ هر گونه تصمیمی با بیمار مشارکت نماید ، هر گونه درمانی بدون رضایت بیمار تجاوز به حقوق او محسوب می گردد و قابل طرح در محاکم می باشد . حتی معاینات معمول بیماران بایستی با جلب رضایت آنان صورت پذیرد و درمان بدون رضایت بیمار می تواند جرمی جنائی یا هتک حرمت فردی محسوب شود .
رضایت نامه ( Informed Consent ) :
یعنی امضاء مدرکی که بیمار قبل از تن دادن به هرگونه درمانی از کلیه خطرات عمل ، راههای درمانی و جایگزین و خطرات آن توسط پزشک آگاهی یابد .
یعنی چنانچه بیمار در طی درمان دچار عوارض یا نقص عضوی گردید، در صورتی که پزشک بر اساس موازین فنی و علمی اقدام کرده باشد مقصر نیست .
تفاوت رضایت و برائت :
اگر پزشک فقط رضایت گرفته باشد ، در صورت بروز مرگ ، نقص عضو یا خسارت مالی، ضامن است ولی اگر برائت را نیز تحصیل کرده باشد، عهده دار خسارت پدید آمده نیست . فقط اصل برائت است که موجب سقوط ضمان می شود . البته در صورت قصور پزشکی ، برائت که قبل از درمان گرفته شده ، باعث سقوط ضمان نیست .
انواع رضایت
- رضایت تلویحی ( Implied Consent )
- رضایت اظهاری ( Express Consent )
- رضایت در موارد خاص ( In Special Consent )
الف- رضایت نامه ضمنی یا تلویحی
رضایتی است که بیمار آن را با عمل خود نشان می دهد ، اکثر تشخیص ها و درمانهای پزشکی بر اساس این نوع است ، یعنی وقتی فردی به پزشک مراجعه می کند یا از پزشک درخواست ویزیت می کند ، به درمان و معاینه رضایت دارد . هنگامیکه بیماری وارد مطب یا اتاق معاینه می شود نیازی نیست که پزشک از او بپرسد آیا مالید که درمان شوید ؟ چون اگر بیمار بدنبال درمان بیماری خود نباشد به پزشک مراجعه نمی کند . با این حال این رضایت ضمنی تنها در مورد اعمال اولیه بالینی مانند گرفتن شرح حال ، تحت نظر قراردادن ، بالا زدن آستین برای گرفتن فشار خون صادق بوده و معاینات اختصاصی تر مانند معاینه واژینال یا مقعد را شامل نمی شود .
ب- رضایت اظهاری یا ابرازی (صریح) :
خود شامل دو نوع است :
- رضایت شفاهی
- رضایت کتبی
بهتر است نوع شفاهی در حضور شخص ثالثی گرفته شود تا در صورت بروز مشکل جای اعتراضی نباشد . قبل از انجام هر گونه معاینات واژن یا مقعد و قبل از انجام اقدامات خاص مثل گرفتن خون و یا رادیوگرافی معده با ماده حاجب می بایست رضایت بطور شفاهی گرفته شود .
در موارد بستری در بیمارستان و اعمال تشخیصی و درمانی تهاجمی مثل جراحی ، آندوسکوپی ، برونکوسکوپی ، تست ورزش ، کاتترایزاسیون قلبی و … اخذ رضایت و برائت کتبی ، از مشکلات بعدی احتمالی جلوگیری خواهد کرد .
شرایط رضایت نامه معتبر :
- بیمار باید عاقل و بالغ باشد تا رضایت نامه را تنظیم نماید در غیر اینصورت ولی یا قیم او لازم است این کار را انجام دهد .
- بیمار یا ولی او باید در جریان کامل بیماری و سیر آن و نوع جراحی و بیهوشی و عواقب آن و عوارض و خطرات آن قرار گیرد .
- داوطلبانه بودن رضایت مشخص باشد .
- طرز نوشتن رضایت نامه باید ساده و روشن باشد .(قابل فهم عامه )
- رضایت نامه نباید به زور و تهدید یا فشار اخذ شود .
- زمان رضایت قبل از درمان و یا به هنگام آن باشد .
رضایت در موارد خاص
- رضایت همسر
- رضایت در کودکان و افراد صغیر
- رضایت در بیماران روانی
- رضایت در بیماران مسن
- رضایت در موارد اورژانسی
رضایت همسر :
در مواردی که اقدامات درمانی بر روی حقوق ناشی از ازواج تاثیر می گذارد اخذ رضایت همیر بیمار نیز الزامی و شامل موارد زیر است :
- سقط جنین
- هیسترکتومی
- عقیم سازی
- تغییر جنسیت
- قطع عضو
- پیوند
رضایت در افراد نابالغ ، مجنون ، محجور و سفیه :
در این گونه افراد از ولی بیمار (پدر یا جد پدری )، قیم یا سرپرست بیمار یا نمایندگان قانونی بیمار باید رضایت و برائت گرفته شود .
هنگامیکه اخذ رضایت جهت اعمال تشخیصی و درمانی برای کودکی از طریق خانواده امکان پذیر نمی باشد برای اخذ رضایت در قلمرو قانون باید از طریق محاکم قضایی اقدام کرد .
رضایت در موارد اورژانس :
در موارد اورژانس اخذ رضایت لازم نیست ولی چون تعریف اورژانس بودن حیطه وسیعی را در بر می گیرد و ممکن است موجب سوء تعبیر شود بهتر است یک سری موارد رعایت شود .
در صورتیکه بیمار هوشیار نیست و فرصت کافی نیز برای اطلاع اولیاء وی وجود ندارد بهتر است مراتب به اطلاع مقامات قضایی رسانده شود و مجوزی جهت آن اخذ گردد . اگر برای اطلاع مقامات قضایی نیز وقت نیست با حضور سه پزشک صورت جلسه ای تنظیم شود و موارد اورژانس در آن توضیح داده شود . و پس از آن اقدام درمانی شروع گردد .
اگر تعداد پزشکان حاضر در مرکز درمانی کمتر از سه نفر است ، پزشک می تواند صورت جلسه فوق را با حضور سایر پرسنل و کادر پزشکی یا پرستاری تهیه نماید .
در موارد خیلی اورژانسی که فرصت برای هیچ کاری نیست پزشک موظف است بدون اخذ رضایت اقدام به درمان و حفظ جان بیمار نمایند .
ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی : اعمال زیر جرم محسوب نمی شود …. هر نوع عمل جراحی طبی یا مشروع که با رضایت شخص اولیاء یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها و رعایت موازین فنی و علمی و نظامات دولتی انجام شود . در موارد فوری اخذ رضایت ضروری نخواهد بود .
ماده۶۰ قانون مجازات اسلامی : چنانچه طبیب قبل از شروع درمان یا اعمال جراحی از مریض یا ولی او برائت حاصل نموده باشد ضامن خسارت جانی ، مالی یا نقص عضو نیست و در موارد فوری که اجازه گرفتن ممکن نباشد طبیب ضامن نمی باشد .
رضایت و برائت در موارد خودکشی
در موارد غیر اورژانس، در صورت عدم رضایت شخص ، اخذ رضایت و برائت از ولی بیمار ضروری است .
مواردی که اخذ رضایت نامه الزامی نیست :
- معاینه و اعلام سلامت فرد از نظر ابتلا به بیماری های مسری جهت اعلام به وزارت بهداشت
- معاینات متداول هنگام ورود به زندان ، پرورشگاه و نظایر آن
- معاینه به دستور مراجع قضایی و محاکم
- معاینه مهاجران و مسافران به کشور های گوناگون قبل از عزیمت و یا در مبادی وروردی کشورها و قرنطینه ها
- معاینات بهداشتی پرسنل صنایع غذایی
- معاینات متداول استخدامی و حین خدمت
- معاینات دوره ای کودکان در مدارس
- معاینات ورزشکاران هنگام گزینش و یا در حین بازی تیم های ورزشی
- معاینات پزشکی قانونی
- در موارد ضروری ، فوری و اورژانس اخذ رضایت لازم نمی باشد .
تهیه و تنظیم :حسن آقایانی کاردان اتاق عمل
مطالب مرتبط
دیدگاهتان را بنویسید
این سایت، با هدف ارتقای دانش پرستاران، معرفی توانمندی های آنها و نیز دسترسی آزاد عموم بویژه دانشجویان و شاغلین حرفه پرستاری و پیراپرستاری به مطالب روز و مورد نیاز علمی، راه اندازی شده است.
