راهنمای گام به گام مراقبت از بندناف نوزاد

در ادامه انتشار مطلب قبلی «بندناف و مراقبت های آن» و تکمیل بحث مربوطه، راهنمای گام به گام مراقبت از بندناف نوزاد پس از زایمان و در چند روز اول تولد ارائه می گردد. این راهنما از «بسته خدمتی نوزاد سالم معاونت سلامت وزارت بهداشت» اقتباس شده و ویژه پرستار و مامای عامل زایمان می باشد. این پست مهمترین مراقبت های الزامی مراقبت از بند ناف نوزاد را گوشزد می نماید.

پس از تولد نوزاد لازم است بند ناف قطع شود. در مورد زمان قطع بند ناف شواهد علمی متفاوت و بستگی به شرایط زایمان دارد. این زمان از قطع بلافاصله پس از زایمان تا انتظار برای قطع شدن نبض بند ناف متفاوت است. قطع بند ناف باید با روش استریل انجام شود.

• نوزاد متولد شده توسط ماما یا پرستار (عامل زایمان) در حوله قرار داده شده روی شکم مادر گذاشته شود.
• دستکش خود را با یک دستکش استریل تعویض کنید.
• در زایمان طبیعی، در صورتی که از تزریق اکسی توسین برای زایمان جفت استفاده نمی کنید، منتظر بمانید تا نبض بند ناف کاهش یابد و سپس اقدام به کلامپ بند ناف نمایید. در صورت استفاده از تزریق اکسی توسین کلامپ بند ناف را بدون منتظر شدن انجام دهید.
• به وسیله گیره بند ناف استریل یا (پنس جراحی استریل و سپس تعویض با گیره) بند ناف را در فاصله ۳ تا ۴ سانتی متری شکم نوزاد کلامپ نمایید.
• گیره بند ناف استریل (پنس جراحی استریل) دیگری را در فاصله ۳ تا ۵ سانتی متری کلامپ اول قرار دهید.
• بند ناف را باید یک قیچی سرگرد استریل جراحی در فاصله دو سانتی متری از کلامپ دوم (کلامپ خارجی) قطع نمایید.
• در زایمان سزارین حوله گرمی در محل مناسب برای قرار دادن نوزاد قرار دهید. پس از تولد نوزاد بندناف را کلامپ و سپس قطع نمایید.
• بندناف را از نظر نشت خون بررسی کنید. در صورت نشت خون یک کلامپ دیگر اضافه کنید.

بیشتر بخوانید: نکات مهم مراقبت از نوزاد تازه متولد شده

بهتر است برای ممانعت از ریزش خون در محل قطع بند ناف، بر روی شکم نوزاد، از گاز استریل استفاده نمایید. (توجه داشته باشید جهت قطع کردن بندناف نیاز به استریل کردن محل برش و یا استفاده از محلول های ضدعفونی کننده نمی باشد)

معاینه جفت و بند ناف برای تأمین سلامت مادر و نوزاد بسیار مهم است و می تواند نشان دهنده احتمال ناهنجاری در نوزاد باشد. به خاطر داشته باشید که یافته های معاینه جفت در اتاق زایمان باید ثبت شود.

• از خروج کامل جفت مطمئن شوید.
• اندازه، شکل، همنواختی و کامل بودن جفت را بررسی کنید.
• پرده های جفتی (وجود عروق بزرگ را در پرده ها) را با دقت بررسی کنید.
• هرگونه ناهنجاری (لوب فرعی، خونریزی، تومور و توده) را ثبت کنید.
• محل و نحوه اتصال بند ناف را چک کنید.
• عروق بند ناف را با دقت نگاه کنید.
• از وجود دو شریان و یک ورید مطمئن شوید.
• یافته های خود را ثبت کنید.

در بدو تولد، دانستن گروه خونی نوزاد (blood group & RH) امری ضروری است. همچنین در مراحل بعدی بستری نوزاد، اطلاع داشتن از گروه خونی مفید است. در شرایط خاصی نیز بررسی قند خون نوزاد، کلسیم و  PH بند ناف می تواند ضرورت داشته باشد و در صورت امکان با خون‌گیری از بند ناف بدون ایجاد استرس و درد در نوزاد رسیدن به این اهداف آسان می شود.

• سرنگ ۲ سی سی با سر سوزن سبز یا خاکستری را آماده کنید.
• دستکش استریل بپوشید.
• ورید بند ناف در قسمت متصل به جفت را پیدا کنید.
• مقدار ۱ تا ۲ سی سی خون داخل سرنگ بکشید.
• مراحل خونگیری ایمن را رعایت کنید.
• سر سوزن را بردارید.
• خون گرفته شده را در دو شیشه سیتراته و لخته بریزید.
• سرنگ را در safety box قرار دهید.
• مشخصات را روی نمونه ها ثبت کنید.
• درخواست آزمایشات را تکمیل کنید.
• برای ارسال نمونه ها به آزمایشگاه اقدام کنید.

نکته:

در صورت عدم خون‌گیری از بند ناف در بدو تولد و یا ایجاد مشکل در نمونه خون گرفته شده از بند ناف، نیاز است که در طول مدت حضور نوزاد در بیمارستان، برای داشتن گروه خونی و RH، نمونه خون از ورید نوزاد گرفته شود.

بعد از تولد، بند ناف نوزاد نرم ومرطوب می باشد و این بافت مرده مکان مناسبی برای رشد باکتری‌ها می باشد. مراقبت از بند ناف بسیار مهم می‌باشد. در صورت ایجاد عفونت در بند ناف علائم قرمزی، تندرنس، خروج عفونت و تب دیده می‌شود. در صورت عدم توجه و آموزش، ممکن است عفونت گسترش یابد. در طول مدت حضور نوزاد در بیمارستان بند ناف باید روزانه معاینه شود و حتما آموزش‌های بعد از ترخیص به مادر داده شود.

• دستانتان را با آب و صابون بشویید.
• ظاهر بند ناف را نگاه کنید.
• وجود علائم ظاهری را بررسی نمایید. در صورت مشاهده هرگونه نشانه‌ای به پزشک اطلاع دهید.
• برای مراقبت از بند ناف و علائم خطر، آموزش های لازم را به مادر بدهید.

نکته:

• بند ناف باید تمیز نگه داشته شود.
• از بانداژ آن جلوگیری شود.
• از استعمال هر گونه مواد ضد عفونی کننده خودداری شود.

نکاتی در مورد آموزش مراقبت از بند ناف به مادر:

• حدوداً ۱ تا ۳ هفته پس از تولد بندناف سیاه و خشک می شود و می افتد.
• تا زمانی که بندناف نیفتاده نباید نوزاد را در وان حمام قرار داد و بهتر است در این مدت با اسفنج مخصوص حمام، نوزاد را استحمام نمود.
• لازم نیست برای تمیز کردن بندناف از ماده ضدعفونی کننده مانند الکل استفاده نمود؛ زیرا مواد ضدعفونی کننده مانند الکل به علت کشتن باکتری های مفید پوست نوزاد که به افتادن بند ناف کمک می کند، موجب می شود افتادن بندناف به تأخیر بیفتد.
• برای خشک نگهداشتن بندناف، پوشک بچه را زیرناف ببندید تا بندناف در جریان مستقیم هوا قرار بگیرد و سریعتر خشک شود.
• در صورت بروز علائمی نظیر بوی بد، ترشحات زرد رنگ فراوان، قرمزی و تورم در پوست اطراف ناف با پزشک تماس بگیرید.
• ممکن است زمانی که بندناف می افتد خونریزی خفیفی از ناحیه ناف رخ دهد که جای نگرانی نیست و خود قطع می گردد.
• اجازه دهید بندناف خودش بطور طبیعی بیفتد و حتی اگر اتصال بسیار کوچکی باقی مانده باشد نباید با زور اقدام به کندن بند ناف نمود؛ زیرا در این صورت ممکن است خونریزی فعال رخ دهد. درصورت بروز خونریزی فعال (خونریزی فعال یعنی هر زمان که شما یک قطره خون را پاک کنید قطره دیگری ظاهر گردد) سریعا به پزشک مراجعه نمایید.

خون بندناف محتوی غلظت های بالایی از سلول های اولیه مغز استخوان است که این سلول ها، انواع سلول های قرمز، سفید و پلاکت خون را می‌سازند. این سلول ها گاهاً منبع بسیار مناسبی برای استفاده در پیوند مغز استخوان می باشد. بنابراین در صورتی که نوزاد در آینده به علت بیماری های خونی، نیاز به پیوند مغز استخوان داشته باشد می توان از بانک خون بندناف او که در زمان تولد تهیه شده استفاده نمود.

در حال حاضر مرکز بانک خون بند ناف در ایران موسسه رویان می باشد. اخیرا در برخی از مراکز پژوهشی دانشگاه های علوم پژشکی کشور نیز خون بند ناف تهیه و نگهداری می شود.