دیالیز صفاقی

کلیه‌های سالم خون را با خارج کردن آب اضافی، مواد زائد و سموم تصفیه می‌کنند و محیط داخلی بدن را علیرغم تولید روزانه سموم ثابت نگه می‌دارند. همچنین هورمون‌هایی می‌سازند که استخوان‌های شما را محکم می‌کند. هنگامی که کلیه‌ها نارسا می‌شوند؛ سموم در بدن شما جمع می‌شوند. فشارخون شما ممکن است افزایش یابد و ممکن است بدنتان به اندازه کافی سلول خونی نسازد. همچنین محیط داخلی بدن ناسالم می‌شود. وقتی این مسائل اتفاق می‌افتد شما برای کلیه‌های نارساشده تان نیاز به درمان جایگزین دارید.

هنگامی که کلیه‌ها کارنکنند یکی از روش‌های درمانی برای خارج کردن مواد زائد و آب اضافی از خون دیالیز است.

دیالیز دو نوع اصلی دارد: ۱- دیالیز خونی  ۲- دیالیز صفاقی

در دیالیز خونی یا همودیالیز برای خارج‌کردن موادزائد و آب اضافی از بدن، از دستگاهی بنام دستگاه همودیالیز استفاده می‌شود. که از یک نوع فیلتر خاص استفاده می‌کند.

در دیالیز صفاقی از مایعی که با یک لوله پلاستیکی در حفره شکم بیمار قرار داده می‌شود، موادزائد و آب اضافی از بدن خارج می‌شود. در محوطه شکم (دور تا دور امعاء و احشای شکم) پرده‌ای حدود دو مترمربع به عنوان صفاق (پریتونیوم) موجود است؛ که فضای داخل حفره شکم را مفروش کرده و این پرده دو متری دارای خلل و فرج مختلف و رگ‌های خونی متعدد است. در روش دیالیز صفاقی مایع صفاق (مایع دیالیز) وارد محوطه شکم می‌شود تا از ورای خونی که از داخل این پرده عبور می‌کند سموم ناشی از نارسایی کلیه به آن جذب شود. سپس مایع از بدن خارج می‌شود. این روش با توجه به شدت نارسایی کلیه ۲ تا ۴ بار در روز تکرار می‌شود. در این روش همراه با سموم حدود ۱۰ لیتر آب از بدن خارج خواهدشد، مثل این که روزانه فرد ۱۰ لیتر ادرار می‌کند. بدین ترتیب بدن عاری از سموم و مواد اضافی خواهدشد. در روش دیالیز صفاقی بیمار نیازی به کادر پزشکی، دستگاه و ماشین ندارد و برای دیالیزشدن نیاز به مراجعه مکرر به بیمارستان ندارد زیرا می‌تواند در خانه و محل کار خود دیالیز شود؛ همچنین سموم برخلاف همودیالیز که بعد از ۴۸ ساعت جمع شدن در بدن در مدت ۴ ساعت از بدن خارج می‌شوند، در طول روز و به مرور از بدن دفع می‌شود.

برای انجام دیالیز صفاقی لازم است با یک عمل جراحی ساده و سرپایی به حفره صفاق دسترسی پیداکرد و لوله‌ای نرم بنام کاتتر را وارد حفره صفاقی شکم بیمار کرد و اطراف لوله (کاتتر) را به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز پانسمان نمود. پرستار دیالیز صفاقی پانسمان را برحسب نیاز تعویض خواهدکرد و در حدود دو تا سه هفته زمان لازم است تا زخم بهبود یابد .

کاتتر دیالیز صفاقی در طول مدت دیالیز در حفره شکم باقی خواهدبود و آن قمست که خارج از پوست شکم قراردارد در زیر لباس قرارمی‌گیرد. پرستار شما نحوه مراقبت و تمیزکردن و مراقبت از محل خروج کاتتر دیالیز را آموزش خواهدداد.

زمانیکه شما تحت درمان با دیالیز صفاقی هستید؛ محلول دیالیز را از طریق کاتتر وارد حفره شکمی کرده و برای مدت چند ساعت در حفره شکم و اطراف پرده صفاقی باقی خواهدماند تا در این مدت مواد زائد و آب اضافی از خون به سمت حفره صفاق وارد شود و پس از اتمام مدت ماندگاری (مدت زمان لازم برای نگهداری محلول دیالیز در حفره صفاق) محلول را ازشکم خارج کرده و دوباره محلول تازه‌ای را جایگزین خواهیدنمود. در هر مرحله از واردکردن محلول دیالیز و سپری شدن مدت ماندگاری و خروج محلول دیالیز و برای پیشگیری از احتمال اضافه شدن عفونت لازم است. در انجام تمامی مراحل دقت لازم را بکار برده و از ست و کیسه یکبارمصرف استفاده نمایید.

دیالیز صفاقی به دو صورت انجام می‌شود که براساس وضعیت بدنی و نیازهای فرد نسبت به برنامه روزانه و زمان دلخواه برای تعویض بستگی دارد. در هرحال ممکن است برای بیماری از هر دو روش نیز استفاده شود. پزشک براساس نیازهای زندگی فرد و نتایج آزمایشگاهی و توانمندی فرد در انجام دیالیز صفاقی تصمیم‌گیری نموده و روش درمانی مناسب را انتخاب می‌کند. لذا بیماران با تیم درمانی بایستی مشورت کرده و آنها را در انتخاب روش مناسب یاری کنند.

انواع دیالیز صفاقی عبارتند از:

این روش هم به جهت پزشکی و هم نحوه زندگی برتری‌هایی برای بیماران دارد. در این روش یک ماشین به‌طور خودکار حجم، مدت‌ زمان باقی ماندن مایع در حفره صفاق و‌ ‌طول درمان را تنظیم می‌کند. اغلب در خانه هنگام خواب انجام می‌شود ولی ممکن است در‌ ‌بیمارستان و مرکز دیالیز نیز انجام گیرد. مدت زمان و دفعات دیالیز را به راحتی در‌ ‌این روش می‌توان افزایش داد؛ بدون این که در زندگی بیمار اختلالی ایجاد کند. در این روش حجم مایع دیالیز بیشتری در حفره  صفاق می‌توان واردکرد. چون بیمار در حال درازکشیده‌ ‌به پشت است؛ فشار شکمی کاهش می‌یابد. کاهش فشار شکمی در این روش می‌تواند باعث‌ ‌افزایش اشتهای  این بیماران شود. همچنین در این روش احتمال نشت مایع از محل کاتتر‌(Exite site)، ایجاد فتق و درد پشت نیز کاهش می‌یابد. این روش در افرادی که تعادل‌ ‌صفاقی بالا دارند‌  (High Transporter) و به سرعت تبادلات مواد از پرده صفاق آنان صورت می‌گیرد، مناسب است‌.
APD برای افرادی که در طول روز می‌خواهند؛ آزاد باشند؛ ‌مانند افرادی که شاغل یا در حال تحصیل هستند مناسب‌تر است. همچنین این روش برای‌ ‌کسانی که خودشان قادر به انجام دیالیز صفاقی نیستند و به کمک دیگران نیازدارند‌ ‌مانند بچه‌ها و افراد سالخورده مناسب‌تر است. چون فرد مراقبت‌کننده، شب قبل از خواب‌ ‌ایشان را به دستگاه وصل می‌کند و صبح نیز آنان را از دستگاه جدا می‌کند‌.

دیالیز صفاقی مداوم سرپایی روشی است که در آن به دستگاهی نیاز نداشته و فقط به مکان تمیزی نیاز دارد و با استفاده از یک کیسه محتوی محلول دیالیز صفاقی و لوله‌های پلاستیکی رابط و همچنین یک عدد ماسک جهت پیشگیری از عفونت بطور سرپایی انجام داد و محلول را وارد حفره شکمی نمود و در زمانی که محلول در داخل حفره صفاقی می‌باشد؛ میتوان راه رفته و به کارهای روزمره اقدام نمود. اینکار به روش دستی و در هر مکانی قابل انجام می‌باشد.

در این روش محلول دیالیز در طول تمام اوقات شبانه‌روز در حفره شکمی وجوددارد و پرده صفاقی بعنوان یک صافی عمل می‌کند و مواد زائد و آب اضافی را از خون خارج کرده و با تعویض محلول دیالیز از بدن خارج می‌شود .در مدت درمان با دیالیز صفاقی محلول دیالیز در شکم باقی می‌ماند و مقدار محلول بستگی به نیاز اختصاصی فرد دارد فاصله هر تعویض هر چهار ساعت یا هر شش ساعت می‌باشد و پس از تخلیه مجدداً محلول تازه جایگزین خواهدشد.این عمل تعویض در طول مدت درمان توسط پرستار دیالیز به شما آموزش داده می‌شود تا براحتی عمل تعویض را خودتان در موعد مقرر انجام دهید.

برای واردکردن محلول دیالیز کیسه محتوی محلول را در ارتفاع مناسبی آویخته تا براساس قوانین جاذبه زمین و سقوط آزاد اجسام محلول از کیسه محتوی وارد حفره صفاقی شود. در هر نوبت تعویض شما با خالی‌کردن حفره شکم و جایگزینی آن با محلول تازه می‌توانید؛ در مدت ماندگاری محلول در شکم به فعالیتهای روزانه خود بپردازید. در تنظیم زمانبندی تعویض محلول بایستی زمان خواب خود را در نظرگرفته و تعویض را قبل از خواب انجام دهید زیرا ممکن است در هر شبانه روز چهار الی شش بار عمل تعویض را انجام دهید.

1. در هر مکانی که تمیز باشد؛ قابل انجام است.
2. در مسافرت و اشتغال می‌توان آن را انجام داد.
3. بیمار احساس استقلال دارد و با تیم درمانی خود همکاری لازم را دارد.
4. برنامه دیالیزی بیمار قابل انعطاف می‌باشد و با نیازهای بیمار قابل تنظیم است.
5. در خوردن مایعات و رژیم غذایی نسبت به همودیالیز  بیمار محدودیت کمتری دارد.
6. به دستگاه، زمان و مکان خاصی نیاز ندارد.
7. باعث حفظ طولانی‌تر باقیمانده عملکرد کلیه می‌شود.
8. اغلب فشار خون را بهتر کنترل می‌کند.
9. با دیالیز مداوم عملکرد کلیه‌ها را تحریک می‌کند.

1. در طول شبانه روز حداقل چهار بار نیاز به تعویض محلول داشته و در هر نوبت نیم ساعت وقت بیمار را می‌گیرد.
2. با توجه به پربودن شکم از محلول دیالیز اندازه دور شکم بزرگتر بنظر می‌رسد.
3. احتیاج به گذاشتن کاتتر دائمی دارد.
4. برای کاهش احتمال عفونت در حفره شکمی بایستی موارد بهداشتی را رعایت نمود.
5. نیاز به محلی برای نگهداری محلول‌ها و لوازم مصرفی در منزل دارد.

منبع:

وبلاگ شخصی دکتر نادعلی موسی نژاد (همراه با مختصری ویرایش)