دیابت بارداری چیست؟ بررسی علائم و عوارض آن
فهرست مقاله
دیابت بارداری چیست؟
دیابت بارداری (حاملگی) نوعی دیابت است که در دوران بارداری بروز می‌کند. در آمریکا از هر ۱۰۰ زن حامله ۳ تا ۸ نفر(2 تا 7 درصد زنان حامله) دیابت حاملگی می‌گیرند. دیابت یعنی قندخون شما خیلی بالا است. بدن شما قندخون (گلوکز) را برای تولید انرژی مصرف می‌کند ولی گلوکز خیلی بالا در خون شما می‌تواند مضر باشد. وقتی شما حامله هستید گلوکز زیاد برای جنین اصلاً خوب نیست.
در طي حاملگی، هورمون‌ها استفاده از انسولين را برای بدن سخت می‌كنند و از اين رو لوزالمعده بايد انسولين بيشتری توليدكند. در بيشتر زنان حامله اين مسئله مشكلی ايجاد نمی‌كند و پانكراس انسولين بيشتری ترشح می‌كند. ولي در صورتيكه پانكراس نتواند به اندازه لازم انسولين ترشح كند و سطح گلوكز در خون بالا رود ديابت حاملگی رخ می‌دهد.
بيشتر زنان مبتلا به ديابت حاملگی بعد از تولد كودك بهبود می‌يابند. با اين حال ابتلا به اين بيماری احتمال ابتلا در حاملگی‌های بعدی و يا در آينده را افزايش مدهد.این مطلب آموزشی به صورت پرسش و پاسخ برای زنان بارداری که دیابت حاملگی دارند تهیه شده است.
بيشتر زنان مبتلا به ديابت حاملگی بعد از تولد كودك بهبود می‌يابند. با اين حال ابتلا به اين بيماری احتمال ابتلا در حاملگی‌های بعدی و يا در آينده را افزايش می‌دهد. این مطلب آموزشی به صورت پرسش و پاسخ برای زنان بارداری که دیابت حاملگی دارند تهیه شده است.
تأثير ديابت بر روند حاملگی
امروزه بيشتر زنان مبتلا به ديابت حاملگی كودكان سالمی بدنيا می‌آورند. پزشك معالج بيمار را تحت نظر گرفته و قندخون با استفاده از رژيم درمانی و ورزش و در صورت لزوم تزريق انسولين در حد طبيعی نگه داشته می‌شود. اما در صورتيكه ديابت بخوبی كنترل نشود می‌تواند عواقبی جدی برای مادر و كودك به همراه داشته باشد.
در بيشتر زنان حامله مهمترين نگرانی اين است كه قند خون بالا سبب بالا رفتن قندخون جنين شود. در نتيجه، لوزالمعده جنين بايد برای سوزاندن گلوكز اضافی، انسولين بيشتری ترشح كند. مجموعه اين اتفاقات سبب می‌شود بدن جنين چربی بيشتری توليدكرده و وزن جنين بويژه در بالاتنه افزايش يابد.
افزايش وزن در بالاتنه جنين منجر به وضعيتی به نام ماكروزومی می‌شود. كودك ماكروزوم ممكن است خيلي بزرگ باشد؛ بطوريكه در زايمان طبيعی نتواند از كانال زايمانی خارج شود. يا سر كودك در هنگام زايمان وارد كانال شود. ولی شانه‌هايش گيركند. در اين وضعيت كه “ديستوشی شانه” خوانده می‌شود؛ پزشك بايد برای خارج كردن جنين از رحم از مانورهای خاصی استفاده كند. زايمان طبيعی گاهی در اين وضيعت منجر به شكستگی استخوانی يا آسيب به اعصاب می‌شود كه در هر دو حالت مشكل در ۹۹% كودكان متولد شده بدون بجاي گذاشتن عوارض دائمی بهبود می‌يابد. (در بعضی موارد خيلی نادر كودك ممكن است بدليل نرسيدن اكسيژن كافی در حين زايمان دچار مشكلات مغزی گردد.) مانورهای انجام شده همچنين ممكن است سبب آسيب به ناحيه مهبلی مادر نيز شده و يا نيازمند يك اپيزيوتومی بزرگتر باشد.
به دليل اين خطرات، در صورتيكه پزشك به بزرگ بودن جنين مشكوك باشد ممكن است سزارين توصيه شود. خوشبختانه، در صورتيكه ديابت حاملگی كنترل شود، تنها در درصد كمی از موارد جنين بيش از حد بزرگ می‌شود.
به فاصله كوتاهی پس از تولد، قند خون كودك ممكن است افت كند زيرا بدن وی همچنان در حال توليد مقادير اضافی انسولين است. به همين دليل، بلافاصله در اتاق زايمان، قند خون كودك با استفاده از خون گرفته شده از پاشنه پايش كنترل می‌شود. در صورتيكه قندخون پايين باشد كودك بايد در اسرع وقت چه با شيرمادر و چه با شيرخشك و يا آب قند تغذيه شود. (در موارد شديد افت قندخون ممكن است؛ گلوكز وريدی به كودك داده شود.)
در اين كودكان خطر ابتلا به يرقان نوزادی، پلی سيتمی (بالا بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون) و هيپو كلسمی (پايين بودن كلسيم خون) نيز بيشتر است. در صورتيكه ديابت حاملگی بخوبی كنترل نشود ممكن است بر عملكرد قلب جنين نيز تأثير بگذارد. بعضی مطالعات نشان داده‌اند كه ميان ديابت حاملگی شديد و افزايش خطر مرده زايی در دو ماه آخر حاملگی رابطه وجود دارد و در نهايت، ديابت حاملگی خطر ابتلابه پره اكلامپسی را دو برابر می‌كند.
عوامل بروز و علائم خطر دیابت بارداری
تغییرات هورمونی و افزایش وزن قسمتی از یک بارداری سالم است ولی ایجاد این دو تغییر ساخت یک نوع هورمون به نام انسولین را برای بدن دشوار می‌کند. وقتی این اتفاق روی می‌دهد بدن شما انرژی لازم را از غذایی که میل می‌کنید بدست نمی‌آورد.
در صورتیکه هر یک از علائم زیر را دارید با پزشک خود مشورت کنید:
- من، پدر، مادر، خواهر و یا برادر دیابتی دارم.
- سن من ۲۵ سال یا بالاتر است.
- اضافه وزن دارم.
- قبلاً دچار دیابت حاملگی شده‌ام و یا نوزادی با وزن ۴ کیلوگرم به دنیا آورده‌ام.
- به من گفته شده که شبه دیابت دارم. یعنی یک وضعیتی که قند خون بالا است ولی نه به حدی که تشخیص دیابت داده شود. (تست تشخیصی آن تست تحمل گلوکز است.)
اگر تمام موارد فوق را داشتید احتمال ابتلا به دیابت در شما زیاد خواهد بود.
اگر یک یا چند مورد از موارد بالا را داشته باشید احتمال ابتلا به دیابت در شما در حد متوسط است.
اگر هیچکدام از موارد بالا را نداشته باشید احتمال ابتلا به دیابت در شما پایین است.
زمان آزمایش و نحوه تشخیص دیابت حاملگی
دکتر تشخیص می‌دهد که چه موقع شما احتیاج به آزمایش دارید که آن هم بستگی به میزان ریسکی است که در شما وجوددارد. اگر احتمال ابتلا به دیابت در شما زیاد است دکتر شما را با اولین ویزیت، برای آزمایش قند خون می‌فرستد و اگر جواب طبیعی باشد دکتر شما را مجدداً در هفته ۲۴ تا ۲۸ برای آزمایش بعدی خواهدفرستاد. اگر احتمال ابتلا به دیابت در شما در حد متوسط باشد دکتر شما را در هفته ۲۴ تا ۲۸ برای آزمایش می‌فرستد و اگر احتمال ابتلا به دیابت در شما پایین باشد دکتر شاید اصلاً شما را برای آزمایش نفرستد.
دکتر نتیجه آزمایش قند خون شما را بررسی کرده و بنا به میزان ریسک در شما یک یا چند آزمایش دیگر را برای شما تجویز می کند.
تاثیر دیابت حاملگی روی جنین
دیابت حاملگی که کنترل یا درمان نشده است می‌تواند روی جنین تاثیرهای زیر را بگذارد:
نوزاد ممکن است؛ خیلی درشت و با چربی بالایی بدنیا بیاید که این زایمان را سخت و خطرناک می‌کند. یا بلافاصله بعد از تولد قند خون پایینی داشته‌باشد. یا حتی مشکل تنفسی داشته‌باشد. برای داشتن زایمان خوب و نوزاد سالم حتماً با پزشک خود همکاری کنید. ضمناً همیشه به یاد داشته باشید که شما و جنین همیشه ممکن است در مرحله خطر ابتلا به دیابت نوع دو باشید. اگر دیابت بارداری دارید لازم است تست‌هایی را روی جنین انجام دهید. بعنوان مثال کنترل صدای قلب جنین که مشخص می‌کند جنین چگونه فعالیت و رشد می‌کند. (تست بدون استرس یا NST)
بسته به شدت بيماری و اينكه مادر مشكلات ديگری در زمينه حاملگی دارد يا خير، پزشك معالج ممكن است جنين را با دقت بيشتری در دو يا سه ماه آخر حاملگی تحت نظر بگيرد. پزشك به مادر آموزش خواهدداد كه چگونه در سه ماهه سوم حاملگی تعداد دفعات حركت جنين را بشمارد و در صورت برخورد با كاهش تحرك جنين بلافاصله وی را مطلع سازد.
در صورتيكه قند خون كنترل نشود و يا بقدری بالا باشد كه نياز به انسولين وجود داشته باشد و يا مشكلات ديگری وجود داشته باشد، احتمال نياز به كنترل قلب جنين (nonstress test) يا سونوگرافی دوره‌ای در حدود هفته 32 وجوددارد. (اين نوع از سونوگرافی “بيوفيزيكال پروفايل” خوانده می‌شود.) در صورتيكه قند خون بدون نياز به تزريق انسولين در حد مجاز كنترل شود و بيمار مشكل ديگری نداشته باشد ممكن است نيازی به اين تست‌ها تا چند هفته آخر حاملگی يا زمان زايمان وجود نداشته باشد.
پزشك معالج همچنين ممكن است حوالی هفته های ۲۹ تا ۳۳ يك سونوگرافی به منظور اندازه گيری جنين و تخمين وزن او درخواست كند. در اين زمان، اگر جنين بيش از حد بزرگ باشد ممكن است انسولين تجويز شود. در صورتيكه پزشك به بزرگ بودن جنين مشكوك باشد ممكن است سونوگرافی ديگری در نزديكی زمان زايمان انجام دهد؛ هرچند سونوگرافی در اواخر حاملگی چندان در تخمين اندازه جنين دقيق نيست. بسته به شرايط، ممكن است زايمان قبل از موعد مقرر القاء شود يا سزارين انجام گردد.
توجه: اگر ديابت حاملگی در نيمه اول دوران حاملگی تشخيص داده شود. احتمال اينكه بيمار از قبل از حاملگي دچار ديابت بوده ولی تشخيص داده نشده است بيشتر است. در اين موارد، پزشك ممكن است يك اكوكارديوگرافی از قلب جنين درخواست كند زيرا خطر نواقص زايمانی بويژه ناهنجاری های قلبی در مواردی كه قند خون در طی ۸ هفته اول حاملگی بالا باشد؛ (زمانی كه بدن جنين در حال شكل گرفتن است) بيشتر است.
تاثیر دیابت حاملگی روی مادر
معمولاً زنان با دیابت حاملگی هیچ نوع علائمی ندارند ولی دیابت حاملگی می‌تواند:
باعث بالارفتن فشار خون در دوران بارداری شود و یا باعث چاق شدن جنین و بنابراین زایمان سخت یا سزارین شود. خبر خوب اینکه دیابت بارداری به احتمال قوی می‌تواند بعد از زایمان از بین برود ولی احتمال اینکه در آینده تبدیل به دیابت نوع دو شود، وجوددارد.
درمان و کنترل دیابت بارداری
معالجه دیابت بارداری یعنی گام برداشتن برای نگهداری قند خون خود در حد نرمال. ضمناً کنترل قندخون توسط برنامه غذایی، ورزش و انسولین (در صورت لزوم):
برنامه غذایی
با کارشناس تغذیه و پزشک معالج خود مشورت کنید که برنامه غذایی مناسبی را برای شما و جنین معرفی کند. داشتن یک برنامه غذایی صحیح می‌تواند قندخون شما را در حد نرمال کنترل کند. همچنین برنامه غذایی شما را راهنمایی می‌کند که چه مقدار غذا مصرف کنید و کی بخورید. تعیین مقدار و زمان تغذیه خیلی مهم است. بنابراین برای کنترل قند خون موارد زیر توصیه می‌شود:
- محدودکردن مصرف شیرینی به حد لازم
- خوردن سه وعده غذایی کم و یک تا سه وعده میان وعده غذایی در روز
- اضافه‌کردن فیبر به وعده‌های غذایی مانند میوه، سبزیجات، حبوبات، غلات و نان
ورزش
شنا و پیاده روی کمک زیادی به کنترل قندخون می‌کند. با پزشک معالج خود تماس بگیرد و ببینید چه نوع ورزشی برای شما خوب است و اگر در حال حاضر ورزش می‌کنید بپرسید چه ورزش‌های دیگری نیز می‌توانید انجام‌دهید.
انسولین
بعضی از خانم‌هایی که دیابت بارداری دارند احتیاج به انسولین پیدا می‌کنند. بنابراین با داشتن یک برنامه غذایی درست و ورزشی سالم می‌توانید در نگهداری قند خود در حد نرمال کمک کنید. پرستار نحوه تزریق انسولین را به شما آموزش می‌دهد. تزریق انسولین هیچ ضرری برای جنین ندارد.
آيا ديابت بعد از زايمان هم باقی می ماند؟
احتمالاً نه. فقط درصد كمی از زنان مبتلا به ديابت حاملگی بعد از زايمان ديابتيك باقی می‌مانند و به عقيده محققين بيشتر اين زنان قبل از حاملگی دچار ديابت تشخيص داده نشده بوده‌اند. برای اطمينان، بايد حدود ۶ تا ۱۲ هفته پس از زايمان قند خون اندازه گيری شود. اين آزمايش بايد ناشتا انجام شود (مثل بسياری از آزمايشات خون بيمار بايد حداقل ۱۲ تا ۱۴ ساعت چيزی نخورد. به عبارت ديگر شام زود صرف شود و صبحانه هم خورده نشود.).
ابتلا به ديابت حاملگی و خطر ابتلا به ديابت در آينده
بله. حدود دو سوم زنان مبتلا به ديابت حاملگی در حاملگی‌های بعدی نيز به اين عارضه مبتلا می‌شوند. تعداد كمی از مطالعات نشان داده اند كه حدود۵۰% زنانی كه به ديابت حاملگی مبتلا می‌شوند طی ۵ سال اول بعد از زايمان دچار ديابت تيپ ۲ می‌شوند. وجود شرايط زير خطر ابتلا را افزايش می‌دهد:
- چاقی
- قندخون بسيار بالا در دوران حاملگی (بويژه اگر بيمار به انسولين نياز پيدا كرده باشد.)
- تشخيص ديابت در اوايل حاملگی
- مقادير مرزی قند خون در آزمايشات بعد از زايمان (قند بالا ولی نه به اندازه ای كه تشخيص ديابت داده شود.)
پزشك معالج به بيمار توصيه خواهدكرد كه چند وقت يك بار بايد آزمايش قند خون بدهد. اين زمان در صورتيكه آزمايشات بعد از زايمان طبيعی باشند معمولاً هر يك تا سه سال است. پايين نگه داشتن وزن، رژيم غذايی سالم، و ورزش می‌توانند بسيار كمك كننده باشند. همچنين ممكن است لازم باشد بيمار از مصرف قرص‌های ضدبارداری كه فقط پروژستين دارند خودداری كند. در زنانی كه به تازگي ديابت حاملگی داشته اند، خطر ابتلا به ديابت حاملگی تيپ ۲ افزايش می‌يابد.
در كودك نيز احتمال چاقی در سنين كودكی يا بزرگسالی و نيز ابتلا به ديابت افزايش می‌يابد. كمك به كودك برای داشتن يك تغذيه خوب، نگه داشتن وزن در حد مناسب و تحرك فيزيكی كافی بسيار مهم است. در صورت ابتلا به ديابت حاملگی اين مسئله را حتماً به متخصص كودكانی كه كودك خود را پيش او می‌بريد اطلاع دهيد.
مطالب مرتبط
دیدگاهتان را بنویسید
این سایت، با هدف ارتقای دانش پرستاران، معرفی توانمندی های آنها و نیز دسترسی آزاد عموم بویژه دانشجویان و شاغلین حرفه پرستاری و پیراپرستاری به مطالب روز و مورد نیاز علمی، راه اندازی شده است.
