سونداژ مثانه و مراقبتهای پرستاری آن

این دستورالعمل که اهداف، وسایل موردنیاز و روش‌های نصب و مراقبت از سونداژ در بیماران مرد و زن را نشان می‌دهد. ویژه آموزش پرستاران تهیه شده است.

1. نمونه‌برداری از ادرار جهت بررسی آزمایشگاهی مانند بررسی عفونت.
2. تخلیه مثانه زمانی که فرد قادر به انجام آن نباشد.
3. کنترل نحوه عملکرد کلیه‌ها در طی عمل جراحی و مدتی که فرد در بیمارستان بستری است.
4. کنترل تعادل مایعات (ورودی و خروجی) در طی دوران بیماری.
5. تخلیه مثانه درحین عمل جراحی.

• سوند نلاتون یا فولی (متناسب با سن و وزن بیمار)
• دستکش استریل
• دستکش تمیز
• ست پانسمان
• محلول ضدعفونی کننده (بتادین)
• ژل لیدوکائین ۲%
• کیسه ادراری
• پاراوان
• چراغ سیار
• سرنگ ۱۰cc
• آب مقطر ۲ عدد

1. هدف از انجام کار و روش انجام آنرا برای بیمارتوضیح دهید.
2. محیط خصوصی بیمار را با استفاده از پاراوان حفظکنید.
3. در بیماران خانم بیمار را در وضعیت خوابیده به پشت به طوری که زانوها خمیده و ران‌ها به طرف خارج چرخیده باشند؛ قراردهید. در بیماران آقا بیمار به پشت خوابیده درحالی که ران‌ها کمی دور ازهم قرار بگیرد.
4. ناحیه تناسلی را برهنه و چراغ سیار را مقابل آن قرار دهید.
5. یک گلوله پنبه آغشته به بتادین را آماده و سپس مجرای ادرار را از بالا به طرف مقعد تمیز نمایید. این عمل را ۳ تا ۵ بار و هر بار با پنبه جداگانه این عمل را تکرار کنید.
6. شان پرفوره روی رانها و شکم بیمار پهن نموده تا سونداژ به روش استریل انجام گیرد.
7. ست پانسمان رابه روش استریل بازکنید.
8. سوند را به روش استریل باز و داخل ست بگذارید.
9. سرنگ را به روش استریل باز و داخل ست پانسمان قراردهید.
10. ۱۰cc آب مقطر با سرنگ کشیده در گوشه‌ای ازست بگذارید.
11. مقداری ژل لیدوکائین داخل رسیور بریزید.
12. دستکش استریل بپوشید.
13. سر سوند را به اندازه ۷-۵ سانتیمتر با ژل لیدوکائین آغشته کنید.

• با دو انگشت شست و اشاره دست غیر غالب لوب‌های کوچک دستگاه تناسلی را باز کنید به طوری که مدخل مجرای ادرار قابل رویت باشد.
• از بیمار بخواهید مانند زمان ادرارکردن به خود فشار بیاورد.
• اگر در زمان واردکردن سوند با مقاومت مواجه شدید ازبیمار بخواهید چند نفس عمیق بکشد و سوند را به آرامی بچرخانید.
• سوند را به میزان 5/7-۵ سانتیمتر یا تا زمان جریان یافتن ادرار وارد مجرا کنید.

1. با پنبه آغشته به بتادین مجرای ادرار را به صورت دورانی از مرکز به سمت خارج ضدعفونی کنید. این عمل را ۵-۳ بار تکرار کنید.
2. یک عدد شان زیرآلت تناسلی روی ران‌های بیمار و یک عدد شان دیگر روی قسمت بالای آلت تناسلی قراردهید.
3. آلت رامحکم با دست غیرغالب بگیرید و با زاویه ۹۰ درجه نسبت به بدن در دست نگه دارید وکمی به طرف بالا بکشید. اگربیمار ختنه نشده است؛ پوست پنیس را کنار بزنید.
4. سر سوند را به اندازه ۲۰ سانتیمتر با ژل لیدوکائین آغشته کنید.
5. بهتر است ۱۰cc ژل استریل لیدوکائین را داخل سرنگ ریخته و به صورت استریل به داخل مجرا تزریق کنید.
6. از بیمار بخواهید مثل زمان ادرارکردن به خود فشار بیاورد.
7. اگر با مقاومت مواجه شدید؛ از بیمار بخواهید چندنفس عمیق بکشد.

8. به محض خروج ادرار از سوند آن را کلمپ و به کیسه ادراری وصل نمائید.
9. کلمپ را باز و حدود ۵ سانتیمتر سوند را به جلو برانید و با استفاده از آب مقطر کشیده شده؛ بالون سوند را پرکنید. (میزان آب مقطر بر روی سوندهای فولی مشخص شده و بین ۱۵-۳۰ cc می‌باشد.)
10. سوند را به آرامی به خارج بکشید تا بالون در قسمت پایین مثانه قرارگیرد. از فیکس‌بودن سوند اطمینان حاصل نمایید.
11. با استفاده از گاز استریل اطراف ناحیه تناسلی را تمیز کنید.
12. سوند فولی را روی ران یا شکم بیمار با چسب فیکس کنید.
13. کیسه ادراری را روی تخت پایین تر از سطح بیمار فیکس کنید.
14. وسایل را جمع نموده و دست‌ها را بشویید.
15. زمان، حجم، رنگ ادرار و هرگونه یافته غیرطبیعی و سایر مشاهدات خود را در پرونده ثبت کنید.

• از تخلیه سریع مثانه خودداری نمائید؛ چون باعث آتونی مثانه می‌شود.
• از برگشت ادرار به داخل مثانه جلوگیری نمایید.
• کیسه ادراری را هرگز بالاتر از مثانه قرارندهید.
• در صورتی که نیاز به بالابردن کیسه حین حرکت‌دادن بیمار باشد؛ سوند را حتماً کلمپ نمایید.
• از کلمپ کردن طولانی سوندخودداری کنید.

1. هدف و روش انجام کار را برای بیمار توضیح دهید.
2. بیمار را در وضعیت خوابیده به پشت با پاهای باز از هم قراردهید.
3. با استفاده از پاراوان و بستن در و پنجره محیط خصوصی برای بیمار مهیاکنید.
4. دست‌ها را شسته و دستکش بپوشید.
5. شلوار بیمار را تا زانو پایین بکشید و پیراهن او را بالاببرید.
6. یک پد جاذب رطوبت زیر باسن بیمار قراردهید.
7. کیسه ادراری را خالی کنید.
8. چسبی را که سوند را به بدن فیکس کرده بازکنید.
9. با استفاده از سرنگ بالون سوند را کاملاً تخلیه کنید.
10. از بیمار بخواهید چند نفس عمیق بکشد و وقتی بیمار شل شد؛ سوند را با یک گاز استریل گرفته و به آرامی از مجرای ادرار بیرون بکشید.
11. بیمار را تشویق نمایید پس از خارج شدن سوند ازطریق مجرا ادرار کند.
12. وسایل کثیف را طبق قوانین بیمارستان دفع نمایید.
13. دست‌ها را بشویید.
14. تاریخ و ساعت خروج سوند را درپرونده بیمار ثبت کنید.

خواندن این مطلب مفید است: چک لیست کنترل انجام صحیح سونداژ بیمار

درصورت احتباس ادرار پس از درآوردن سوند، بیمار را به اقدامات زیر تشویق نمایید:

1. ریختن آب گرم روی مثانه
2. ماساژ مثانه (فشارروی مثانه)
3. بازکردن شیر دستشویی
4. نشستن در وان گرم
5. در زمان احتباس ادرار آخرین اقدام سونداژ می‌باشد؛ لذا در موارد غیرضروری از سونداژ مجدد خودداری کنید.

هنگامی که مشکل الگوی دفع ادرار نامطلوب باشد. باید توصیه‌های زیر به پرستاران و آموزش‌های زیر به بیماران ارائه شود.

1. در صورت لزوم الگوی دفع ادرار را از نظر تکرر ادرار، احتباس ادرار، بو، حجم و رنگ کنترل کنید.
2. بیمار را از نظر علائم و نشانه‌های احتباس ادراری بررسی کنید.
3. عوامل موثر بر بی‌اختیاری ادرار را شناسایی کنید.

1. در مورد نحوه کنترل علائم و نشانه‌های عفونت سیستم ادراری به بیمار آموزش دهید.
2. در مورد نحوه بدست آوردن نمونه‌های وسط ادرار آموزش دهید.
3. در مورد نوشیدن حدود ۲۰۰ سی‌سی مایع بین وعده‌های غذایی و با غذا آموزش دهید‌.
4. به بیمار در مورد تخلیه مثانه قبل از انجام هر پروسیجر آموزش دهید.

هنگامی که مشکل عفونت مجاری ادرار در زمان بستری شدن در بیمارستان ناشی از سوند ادراری بوجود می‌آید. آموزش به بیمار و توصیه به پرستاران شامل موارد زیر خواهدبود:

1. استفاده از کاتترهای ادراری را به موارد خاص محدودکنید (پایش برون‌ده ادراری در بیماران ویژه، مراقبت و درمان احتباس ادراری حاد و انسداد ادراری، کمک به بهبود زخم بستر در بیماران دچار بی اختیاری ادرار).
2. اطمینان از اینکه فرد آموزش دیده کاتتر ادراری را به بیمار متصل کند.
3. اطمینان داشته باشید که وسایل سوندگذاری کاملا استریل است.
4. ثبت کلیه اطلاعات (اندیکاسیون گذاشتن کاتتر، تاریخ و زمان انجام کار، فرد انجام دهنده و تاریخ و زمان خارج ساختن کاتتر)
5. نظارت و مراقبت در عفونت‌های ناشی از کاتترهای ادراری شامل :
   1. بیمارانی را که بیشتر در معرض خطر هستند؛ شناسایی کنید.
   2. از معیارهای استاندارد جهت تشخیص عفونت‌های ناشی از کاتترهای ادراری استفاده‌کنید.
   3. اطلاعات مربوط به روزهایی که کاتتر گذاشته شده و میزان عفونت‌های ناشی از کاتتر ادراری را جمع‌آوری کنید.
6. تکنیک صحیح گذاشتن کاتتر ادراری:
   1. کاتتر ادراری را فقط زمانی بگذارید که ضرورت داشته باشد.
   2. کاتتر ادراری را به شیوه کاملا آسپتیک بهمراه وسایل استریل تعبیه نمایید.
   3. از دستکش و گاز و محلول آنتی‌سپتیک برای تمیزکردن سوراخ مجرای ادرار و یک ژل نرم‌کننده یکبارمصرف استفاده نمایید.
   4. برای اینکه آسیب مجرای ادراری را به حداقل رسانید از یک کاتتر اندازه کوچک استفاده کنید.

• بعد از گذاشتن کاتتر از حرکت‌دادن و کشیدن بیمار خودداری نمایید.
• یک سیستم بسته و استریل را حفظ نمایید.
• برای آزمایش ادرار نمونه کوچکی از ادرار را به کمک یک سرنگ و سرسوزن استریل و بعد از تمیزکردن پورت بگیرید.
• نمونه را به نحوه صحیح به آزمایشگاه ارسال نمایید.
• دقت کنید در مسیر خروج ادرار انسدادی ایجاد نشود.
• کیسه ادرار را بطور منظم خالی کنید.
• همیشه کیسه ادرار را پایین‌تر از مثانه قراردهید.

• به بیمار آموزش دهید به جای استفاده از وان از دوش استفاده کند.
• در طی روز هر دو تا سه ساعت یکبار مثانه را تخلیه کند. 
• به بیمار آموزش دهید که مصرف مایعات فراوان از بروز عفونت‌های ادراری جلوگیری می‌کند.

احتباس ادرار ممکن است به علت‌های ترس و اضطراب، کاهش قوت عضلا ت مثانه بعلت مصرف داروهای مسکن مخدر، اجتناب از دفع بدلیل حساسیت و درد در ناحیه پرینه، آتونی مثانه در نتیجه ادم پلویس باشد. که در این موارد توصیه‌های پرستاری زیر و آموزش به بیماران طبق نکات ذکرشده انجام می‌شود.

1. علائم و نشانه‌های احتباس ادرار را بررسی کنید.
2. علت احتباس ادرار را بررسی کنید.
3. عوارض داروها را بررسی کنید.
4. با نظر پزشک سونداژگذاری دائم یا موقت را انجام دهید.
5. یک محیط خصوصی برای دفع ایجاد کنید.
6. تشویق به کاهش ترس و اضطراب (ماساژ پشت و هدایت تصویر ذهنی)
7. تشویق به استفاده از بیوفیدبک‌ها برای کمک به دفع ادرار (ماساژ شکم، مشاهده جریان آب، ریختن آب گرم روی پرینه، قراردادن دست‌های بیمار در آب گرم، کشیدن موهای ناحیه پوبیس)

• کاهش ترس و اضطراب
• استفاده از بیوفیدبک‌ها برای کمک به دفع ادرار

مشاهده این ویدئو به پرستاران توصیه می‌شود: ویدئو آموزشی سونداژ مثانه دختر خردسال

رفرنس:

روش های پرستاری بالینی.

تالیف:

هدایت‌الله صلاح زهی، فرنوش خجسته، قادر بخشی و جمشید زهی