توصیه هایی برای پیشگیری از خطاهای پزشکی و پرستاری

قصور خدمت یا ارتکاب عمل اشتباه در برنامه‌ریزی یا اجرای یک برنامه درمانی که به طور بالفعل یا بالقوه باعث یک نتیجه ناخواسته می‌شود؛ خطای پزشکی نامیده می‌شود.  این تعریف به طور مشخص حیطه‌های کلیدی علل خطا (قصور یا ارتکاب، برنامه‌ریزی و اجرا) را دربرمی‌گیرد.

از دیدگاه پزشکی در آمریکا، خطای پزشکی کوتاهی در اجرای کامل اقدامات برنامه ریزی شده یا استفاده از روش اشتباه برای رسیدن به یک هدف محسوب می‌شود.

براساس متون حقوقی کشور ما نیز خطای پزشکی این طور تعریف شده است:  اقدام یا عدم اقدام پزشک یا تیم پزشکی که موجب تحمیل خسارت جسمی، مالی یا معنوی به بیمار شود؛ که البته این خطاها بسیار متنوع‌اند و در دسته‌ها و گروه‌های مختلف قرارمی‌گیرند.

یکی از مهم‌ترین رویکردهای بیمارستان برای حفظ ایمنی بیمار؛ درس گرفتن از خطاهای رخ داده با استفاده از تکنیک تحلیل علل ریشه‌ای خطاست. عوامل مختلفی می‌توانند در بروز یک حادثه ناخواسته یا خطای پزشکی موثر باشند که برخی از آن‌ها آشکار بوده و به سادگی قابل شناسایی هستند (نوک کوه یخ) و بسیاری هم پنهان بوده و شناسایی آن‌ها نیاز به دقت و تحلیل بیشتری دارد (بدنه کوه یخ که زیر آب قراردارد و دیده نمی‌شود).

در ادامه تقسیم بندی نسبتاً جامعی برای این عوامل ارائه می‌گردد:

• خطا، تخطی و اشتباه
• خشم، اضطراب و ترس
• خستگی
• عدم تبعیت از روش‌های اجرا
• آموزش ناکافی
• تفسیر نادرست داده‌ها
• ارزیابی ناکافی خطرات
• فراموشی
• کمبود انگیزه
• کم تجربگی و اقدام فراتر از تخصص

• عدم وجود پروتکل‌ها، استانداردسازی و چک لیست
• پیچیدگی وظایف
• خطای فنی
• حجم کاری زیاد
• عدم آمادگی کافی
• پایش و پیگیری ناکافی پس از مداخلات
• استفاده از روش درمانی نامناسب
• تاخیر قابل پیشگیری در اقدامات
• وقفه در مداخلات
• مستندسازی نادرست

• مفقودشدن وسایل
• تجهیزات و وسایل معیوب
• استفاده از تجهیزات نادرست
• ناهمگونی در طراحی تجهیزات
• کمبود تعمیر و نگهداشت

• سیستم ناکافی و ناکارامد گزارش خطا
• داده‌های ناکافی
• عدم وجود استاندارد برای ایمنی بیمار
• عدم الگوبرداری

• طراحی ضعیف و معیوب بیمارستان
• نگهداشت نادرست و ضعیف محیط کاری
• قرارگرفتن بیماران خارج از دید کارکنان
• کمبود ارگونومی
• سروصدا و سایر عوامل حواس پرتی

• کار بیش از حد کارکنان خدمات سلامت
• شرایط پراسترس
• کمبود پرسنل
• کمبود همکاری کارکنان
• برنامه‌های کاری غیرمنطقی
• اضافه کاری
• مقدم دانستن ملاحظات مالی، سیاسی و برنامه ریزی بر کیفیت خدمات
• محدودیت‌های مالی
• فرهنگ سلسله مراتبی و قدرت

• فقدان تحلیل حوادث ناخواسته
• فقدان خط مشی‌های استاندارد برای اقدامات
• عدم وجود پاسخگویی
• خط مشی‌های منقضی شده
• وجود خط مشی‌های استانداردی که بر اساس واقعیت نیستند
• کمبود قوانین و مقررات

• ارائه اطلاعات نادرست
• عدم رعایت و پایبندی به درمان تجویز شده
• خطاها
• کمبود مشارکت بیمار

• عدم وجود محدودیت و یا اقدامات مجبور کننده
• عدم دسترسی یا دسترسی دیرهنگام به اطلاعات بیمار
• کمبود دانش با توجه به ویژگی‌های بیمار
• عدم وجود سیستم‌های خودکار در حوزه‌های مستعد خطا
• عدم وجود یادآورها

1. بیمار خود را بشناسید. قبل از هر اقدام یا مراقبت درمانی نام بیمار را با دستور پزشک در پرونده چک کنید.
2. بیماران دارای هویت حقیقی و حقوقی می‌باشند. صدازدن آنها با عدد یا شماره تخت خلاف اخلاق حرفه‌ای بوده و احتمال خطا و اشتباه را بشدت افزایش می‌دهد.
3. هرگونه جابجایی یا انتقال بیمار باید با حضور پرستار بخش مبدا و تحویل کامل بیمار و برنامه درمانی وی به پرستار بخش مقصد همراه باشد.
4. دانشجویان مسئولیت قانونی ندارند و بیمارستان‌ها حق ندارند؛ از دانشجویان برای رفع نیاز پرسنلی خود استفاده کنند.
5. هیچگونه فعالیت تخصصی خارج از حیطه و قلمرو تعیین شده برای پرستار نباید توسط وی انجام شود.
6. پرستاران در نگهداری بیماران ناتوان و نابینا و سالمند باید از محدود کننده‌های فیزیکی استفاده کنند.
7. برای مراقبت و محافظت و جلوگیری از صدمه به بیمار  پرستاران باید مطمئن شوند که همه لوازم موجود در حوزه مراقبتی بیمار مطمئن و ایمن و سالم هستند.
8. وسایل ناقص و خراب (بخصوص تجهیزات برقی) باید سریعا تعمیر و جایگزین شوند و به سرپرستار و مقام مافوق کتبی گزارش شوند.
9. در صورتی که دستور دارویی مشکوک به نظر می‌رسد فورا به پزشک یا مافوق ذیصلاح اطلاع داده شود .
10. هر گونه قصور و کوتاهی از سوی سایر همکاران در ارتباط با بیمار باید جدی گرفته و کتبا گزارش شود.
11. بیماران مرتب کنترل شوند و هر گونه تغییر در طول شیفت پس از بررسی و شناخت دقیق به پزشک و یا مسئول ذیصلاح گزارش شود و در پرونده نیز ثبت گردد.
12. شکایت بیمار از درد را باید جدی گرفته و تا اطمینان از وضعیت بیمار و رفع درد موضوع را پیگیری کرد.
13. اولین وظیفه پرستار حمایت از بیمار است اگر به نظرتان وضعیت بیمار بحرانی است. باید به پزشک گزارش دهید. در این امر درنگ نورزید (خواه نیمه شب یا وسط روز).
14. از بکارگیری افراد غیرحرفه‌ای جهت انجام کارهای تخصصی جدا خودداری کنید. در صورت بروز خطا از سوی آنان دادگاه پرستار را مجرم می‌شناسد.
15. اگر در دستورات پزشک جای سوال است و یا نمی‌توانید آنرا بخوانید؛ ناکامل است و یا احتمال می‌دهید. به بیمار آسیبی برساند؛ در اطمینان از صحت آن بکوشید.
16. به منظور درج صحیح وقایع جزئیات تمام تماسهایتان با پزشک را ثبت کنید (با تاریخ و ساعت).
17. اگر شما به عملکرد سوء یا معالجه غلط در دادگاه متهم شوید در مورد شما طبق استانداردهای شغلی رفتار و قضاوت می‌شود.
18. اگر درگیر مسائل دادگاه شوید بهترین حامی اسناد و مدارک بجا مانده از شما در مراقبت از بیمار می‌باشد.
19. در دادگاه فرض بر این است که اگر چیزی نوشته نشده باشد؛ یعنی انجام نشده است.
20. خطاهای دارویی، سقوط بیمار از تخت، خطاهای اتاق عمل مثل جاماندن گاز و وسایل در بدن بیمار، اشتباه و کوتاهی در انتقال یا اعزام  بیمار و مشاهدات ناکافی از جمله رایج ترین علل دادگاهی شدن پرستاران هستند.
21. هیچگاه از بحث در باره نکات ضعف خود با مافوق نهراسید و مسئولیتهایی را که برای آنها آمادگی ندارید. نپذیرید زیرا در صورت ارتکاب خطا ادعایتان مبنی بر عدم آشنایی در دادگاه قابل توجیه نخواهدبود.
22. هرگز به درمان هیچ بیماری بدون دستور پزشک نپردازید؛ مگر در موارد اضطراری و تحت شرایط خاص. از نظر قانونی تنها پزشکان حق این کار را دارند. (تعارف و رودربایستی ممکن است به بیمار آسیب برساند).
23. توضیح اقدامات پزشکی و سیر درمان به بیماران و همراهان را به پزشک بسپارید و از بیان هر جمله و عبارتی که احتمال میرود بیمار از آن دریافت سوء کند اجتناب کنید.
24. هرگز به عنوان شاهد قبل از فهم کامل مطالب آن را امضا نکنید.
25. کمبود امکانات اعم از تجهیزات و نیروی انسانی و… را که امکان بروز حادثه و صدمه به علت استفاده از آنها برای بیمار وجود دارد و شما مجبور به پذیرش شرایط هستید؛ بصورت کتبی و طی چند نوبت به مقام مافوق گزارش کنید و یک نسخه نیز جهت بایگانی نزد خود نگه دارید.
26. هر چیزی که سایر همکاران پرستار و پزشک و… برای ارزیابی بیمار لازم دارند را چارت کنید.
27. گزارش یک واقعه را بطور کامل با ذکر جزئیات، زمان دقیق و … ثبت کنید.
28. برای دستورات مبهم و اشتباه تهیه و وضع خط مشی‌های مخصوص بیمارستان جهت مراجعه پرستار در مواقع ضروری عقلی، منطقی و اخلاقی است.

1. جهت جلوگیری از تکرار گزارشات مثل نام  دارو، علایم حیاتی و… برای ثبت اطلاعات مفید است.
2. کاردکس پرستاری جهت ثبت برنامه مراقبتی، تسریع به حداقل‌رساندن اشتباهات احتمالی، ملاحظه چند چیز در کنار هم مفید است. (خودکار آبی برای مواردی که همیشه می‌ماند. قرمز برای موارد مهم مثل حساسیت خطر خودکشی، مداد برای موارد متغیر).
3. باید ساعت هر کار نوشته شود (بجای آنکه مثلا نوشته شود: هر سه ساعت).
4. تاریخ تعبیه وسایل تهاجمی نوشته شود.
5. آزمایشات و گرافی‌ها پس از گزارش به پزشک پاک شوند و موارد غیرتکراری مانند CT اسکن بمانند.
6. تاریخ شروع و اتمام درمان  نیز باید نوشته شود.

دارای فواید بسیاری است:

1. اطلاعات در اختیار همه و همواره در دسترس است.
2. قدرت و سرعت بالاست.
3. تداوم مراقبت‌ها به آسانی میسر است.
4. کیفیت تصمیم‌گیری را بالا می‌برد.
5. ارتباط تیم آسانتر است.
6. خطا کاهش می‌یابد.
7. ثبت دقیق‌تر است.
8. از کلمات استاندارد استفاده می‌شود.
9. در وقت صرفه جویی  می‌شود.
10. تبادل اطلاعات سریعتر و تحویل شیفت نیز سریعتر صورت می‌گیرد .

پرستاران باید جهت بکارگیری کامپیوتر و تکنولوژی‌های جدید با توجه به شرایط فوق دست بکار شوند وگرنه افراد دیگری غیر از پرستاران عهده دار آن خواهندشد.