اصول پرستاری در تزریقات

تزریقات یکی از روش‌های شایع در تجویز دارو ها و انجام نمونه گیری‌ها می‌باشد که در صورت عدم رعایت استاندارد های ایمنی، خطراتی را برای ارائه کنندگان و مصرف کنندگان این خدمت و به تبع آن به جامعه اعمال می‌کند.

بر اساس تحقیقات به عمل آمده، سالانه حدود ۱۶ بیلیون تزریق در کشورهای در حال توسعه انجام می‌شود که حداقل ۵۰ درصد آن غیر ایمن است. خطر تزریقات غیر ایمن یک تهدید جدی است و استفاده نامناسب از سرنگ‌ها و سوزن‌ها می‌تواند باعث انتقال عفونت و تهدید زندگی گردد. برای مثال هپاتیت C و B و HIV می‌توانند در اثر تزریق غیر ایمن منتقل گردند.

1. تمام وسایل مورد نیاز از قبیل سرنگ‌ها، سر سوزن‌ها، جعبه‌ها و … همواره فراهم باشد.
2. سیستم تهیه وسایل مورد نظر بایستی طوری طراحی شود که همواره این وسایل در دسترس باشد.
3. سرنگ‌های یکبار مصرف در سایزهای مختلف بایستی به میزان حداقل مصرف یک ماه موجود باشد.
4. تهیه جعبه‌های ایمنی مخصوص دفع اشیاء تیز و برنده به تعداد کافی برای تمام واحدها تهیه گردد.

کنترل و نظارت بر استفاده از سرنگ‌ها، سر سوزن‌ها و اجرای سیاست مربوطه به صورت برنامه ریزی شده یک اقدام حیاتی به شمار می‌آید که بایستی به طور مستمر انجام گردد و ضمن تهیه فهرست، کنترل مناسب کیفیت اجرای سیاست، ثبت و امکان ارتقاء فرآیند را فراهم آورد.

• دست‌ها بر اساس سیاست و رویه بهداشت دست شستو شده و یا از ژل مخصوص استفاده شود.
• دستکش بپوشید (در زمان وجود آلودگی از قبیل خون و ترشحات بدن بیمار پوشیدن دستکش ضروری است).
• وسایل لازم را آماده کنید (سرنگ و سوزن با اندازه مناسب نوع تزریق، پنبه الکل، دستکش یکبار مصرف، آمپول یا ویال دارو، کاردکس داروئی).
• تاریخچه دارویی و سوابق حساسیت بیمار را کنترل کنید.
• کاردکس دارویی را از نظر نام دارو، مقدار تجویز، تاریخ، زمان تزریق و راه و روش تزریق با دستور پزشک تطبیق دهید (این کار بایستی در هر بار تزریق انجام شود).
• بیمار را با پرسیدن نام او و مطابقت با اطلاعات مچ بند (در بیمار بستری) شناسایی کنید.
• در اتاق را بسته و جهت حفظ حریم خصوصی بیمار از عدم تردد دیگران در زمان تزریق اطمینان حاصل کنید.
• سرنگ را از نظر سالم بودن بسته بندی، نداشتن شکستگی و اشکالات احتمالی کنترل نمایند
• مقدار تجویز دارو را از روی بر چسب آن خوانده، پس از محاسبه مقدار دارو بر اساس تجویز، آن را با سرنگ بکشید و هوای داخل سرنگ را خالی نمایید.
• محل مناسب برای تزریق را مشخص کرده و ناحیه را از نظر خارش، التهاب، یا ورم بررسی کنید.
• روی بدن بیمار را با گان یا ملافه بپوشانید.
• در تزریقات IM، سر سوزن را تعویض کنید.
• در صورت داشتن تزریقات مکرر، در هر بار ناحیه را تغییر دهید.
• پاسخ‌های کلامی و غیر کلامی بیمار را مانند تغییرات وضعیت بدن، نسبت به تزریق مورد مشاهده قرار دهید.

دستکش‌ها بایستی پس از انجام تزریق برای هر بیمار تعویض گردد.

1. سر آمپول را پس از توجه به نقطه برش (علامتی روی خود آمپول است) توسط پنبه الکل با انگشتان خود گرفته و بشکنید.
2. سر سوزن را با دقت و بدون تماس با دیواره بیرونی آمپول وارد آمپول کرده و تمام محتویات آن را بکشید.
3. در صورت کشیده شدن حباب هوا به داخل سرنگ، آن را به صورتی که سوزن آن به طرف بالا باشد گرفته و توسط چند ضربه آهسته با انگشتان دست به بدنه سرنگ، حباب‌ها را در قسمت بالای آن جمع کنید. سپس به آرامی با فشار دادن پیستون سرنگ، هوا را به بیرون تخلیه کنید.
4. در مواردی که دارو در سرنگ‌ها از قبل پر شده و آماده تزریق و PACK شده‌اند، هوای موجود در آن را خالی نکنید.

1. درپوش فلزی روی ویال را جدا نمایید.
2. سر ویال را با پنبه الکل ضدعفونی کنید.
3. سرنگ را از پوشش خود خارج کرده و به اندازه حجم دارویی که باید کشیده شود، هوا به داخل آن بکشید.
4. سر سوزن را وارد ویال کرده، هوای درون سرنگ را به داخل ویال بفرستید.
5. ویال را به صورت معکوس بین انگشتان دست گرفته، به آرامی پیستون سرنگ را به طرف خارج کشیده، دارو را آسپیره کنید.
6. همیشه سر سوزن را زیر سطح مایع درون ویال نگه دارید تا همه دارو را بکشید.
7. پس از خارج کردن سوزن، هوای باقی مانده درون سرنگ را تخلیه کرده، سر سوزن را تعویض کنید.

شما می توانید مطالب بیشتر را در مقاله «آموزش تزریقات» بخوانید.

• شکستن آمپول‌ها با استفاده از پنبه الکل
• برداشتن سرپوش فلزی ویال‌ها با استفاده از تیغ اره
• پرهیز از گذاردن درپوش سرسوزن، پس از تزریق
• پرهیز از شکستن یا خم کردن سر سوزن قبل از دفع آن
• استفاده از ظرف مخصوص یا جعبه ایمنی در اتاق تزریق و در کنار بیمار جهت حمل وسایل تیز و برنده و پرهیز از حمل آن‌ها در دست یا جیب
• اجتناب از دست به دست دادن وسایل تیز و برنده
• اطمینان از ثابت بودن سرسوزن به سرنگ
• ضدعفونی کردن لاستیک درب ویال با الکل ۷۰ % در زمان استفاده و ۳۰ ثانیه صبر کردن جهت خشک شدن محل
• پوشش مجدد ویال باز شده با پنبه الکل در صورت نیاز به استفاده مجدد
• ثبت تاریخ زمان باز شدن ویال بر روی آن در مواردی که از یک ویال برای تزریقات متعدد استفاده می‌گردد (بر اساس سیاست و رویه مربوطه)
• رعایت نکات استریل در زمان تماس با سرنگ و ویال
• در تزریق دارو به روش عضلانی هیچگاه بیشتر از 5cc در هر بار تزریق وارد عضله نکنید
• در هنگام تزریق جهت کاهش درد، بیمار را تشویق به شل نمودن عضلاتش بنمایید.
• طول سوزن را با توجه به میزان بافت چربی عضله انتخاب کنید.
• در تزریق داخل جلدی، محل تزریق باید عاری از حساسیت در لمس التهاب و تورم و ضایعه باشد.
• در صورتی که در گردن آمپول خط مشخص جهت شکستن آن وجود ندارد با پنبه الکل قسمت گردن آمپول را پاک کنید. سپس در حالی که گردن آمپول بر پنبه الکل و روی انگشت سبابه دست شما تکیه دارد، آن را با اره خراش دهید.
• پنبه الکل را در اطراف گردن آمپول قرار دهید و با فشار دست به طرف داخل یا خارج، سر آمپول را جدا کنید.
• محلی را برای تزریق در عضله انتخاب کنید که قبلاً زیاد مورد استفاده قرار نگرفته و ضمناً عاری از حساسیت نسبت به لمس، سفتی، تورم، خارش سوختگی یا التهاب باشد.

بیشتر بخوانید: انواع روش های تزریقات

• انواع سرنگ‌ها با سوزن‌های جدا و ثابت
• جعبه‌های ایمنی مختلف برای جمع آوری سوزن‌ها و اشیاء تیز
• هر وسیله انتخابی تنها زمانی مطمئن و ایمن است که براساس دستورالعمل مناسب همان وسیله استفاده گردد.
• سرنگ‌های یکبار مصرف با سوزن ثابت دارای خطر کمتری نسبت به بقیه می‌باشند و امکان انتقال عفونت را به دلیل عدم امکان جداسازی و استفاده مجدد کاهش می‌دهد.
• استفاده از وسایل استریل و یکبار مصرف برای هر بار تزریق
• عدم استفاده از وسایل یکبار مصرف که بسته بندی آن‌ها باز شده یا آسیب دیده‌اند.
• عدم استفاده از وسایل یکبار مصرف تاریخ اعتبار گذشته
• در دسترس بودن وسایل یکبار مصرف مورد نیاز به میزان کافی برای همیشه

• یک سرنگ یا سر سوزن بسته بندی شده استریل تنها برای یکبار تزریق بایستی استفاده گردد و بعد از استفاده به روش مناسب از بین برود
• سرنگ ها و سر سوزنهای استفاده شده بلافاصله بعد از استفاده بایستی در جعبه های ایمنی انداخته شوند
• سرنگ ها، سرسوزن ها و اشیاء تیز که خطر فرو رفتن و ایجاد آسیب به بدن شدن را دارند نباید دست به دست شوند

• آماده کردن وسایل در محیط تمیز که امکان تماس با سایر وسایل یا ترشحات بدن وجود ندارد.
• باقی نگذاردن سر سوزن‌ها در داخل ویال‌ها
• استفاده از ویال‌های یکبار مصرف به جای چند بار مصرف در صورت امکان و یا اختصاص یک ویال به یک بیمار.
• پوشش و نگهداری مناسب ویال‌های چند بار مصرف بعد از باز شدن با نوشتن تاریخ باز شدن ویال بر روی آن.
• تهیه آمپول‌ها با قابلیت باز شدن راحت به جای آمپول‌های دارای پوشش فلزی که به سختی باز می‌شوند.
• استفاده از گاز یا پنبه الکل تمیز کوچک جهت جلوگیری از تماس محلول تزریقی با دست در زمان باز کردن آمپول و ویال
• دور انداختن محلول‌ها و داروهای تاریخ گذشته یا غیر استریل شده
• نگهداری داروها و محلول‌های تزریقی در شرایط مناسب توصیه شده.
• دور انداختن سر سوزن‌هایی که با قسمت‌های غیر استریل تماس پیدا می‌کنند

• انتظار و مراقبت از حرکات ناگهانی بیمار در زمان انجام اقدام درمانی
• پرهیز از گذاشتن پوشش سر سوزن‌ها بعد از استفاده
• انداختن سریع سر سوزن‌ها و اشیاء تیز در جعبه‌های ایمنی بلافاصله پس از مصرف و کسب اطمینان از اینکه هیج وسیله برنده و تیزی روی تخت بیمار، لباس و… به جای نمانده باشد.
• ذکر تاریخ بر روی جعبه های ایمنی و انتقال آن پس از ۴۸ ساعت یا پر شد ن ¾آن
• تهیه جعبه‌های ایمنی به میزان کافی و در دسترس بودن آن در تمام زمان‌ها

درمورد «تزریقات ایمن» بیشتر بخوانید.

1. به منظور جلوگیری از آلوده شدن داروها، هرگز آمپول‌ها را به صورت باز رها نکنید و سریعاً داروی محتوی آن‌ها را توسط سرنگ بکشید.
2. جهت پیشگیری از آلودگی سوزن، از برخورد آن با نقاط آلوده نظیر سطح خارجی آمپول یا ویال، سطح خارجی درپوش سوزن، دست‌های پرستار و سطح میز جلوگیری کنید.
3. برای جلوگیری از آلودگی سرنگ، از لمس قسمت متحرک آن (پیستون یا (Plunger)) اجتناب نمایید.همینطور سر سرنگ را توسط درپوش یا سر سوزن حفظ کنید.
4. به منظور آماده سازی پوست، سطح آن را توسط آب و صابون از مواد آلوده، خون، ترشحات، یا مدفوع بشویید و خشک کنید (در صورت وجود آلودگی ظاهری از قبیل خون، ترشحات و یا مدفوع، محل را با آب و صابون پاک و آماده کنید).
5. پیش از تزریق، ناحیه را توسط پنبه آغشته به ماده ضدعفونی به صورت دورانی تمیز کنید. پنبه را از مرکز به طرف خارج به میزان 5cm حرکت دهید.

1. اندازه سرنگ‌ها از ۰/۵ تا ۶۰ میلی لیتر متفاوت است (حجم سرنگ را با توجه به میزان داروی مورد نظر و سرسوزن را بسته به نوع دارو، محل تخمینی پوست و میزان و چربی بافت زیر جلدی انتخاب نمایید)
2. سرنگ‌های یک میلی لیتری برای تزریقات زیر جلدی مناسب هستند.
3. سرنگ‌های ۵-۳ میلی لیتری جهت تزریقات داخل عضله استفاده می‌شوند.
4. سرنگ‌های بزرگتر برای آماده سازی تزریقات داخل وریدی مورد استفاده قرار می‌گیرند (براساس میزان رقیق سازی دارو)

1. سوزن‌ها دارای سه ویژگی شیب سر سوزن، طول بدنه سوزن و قطر داخلی سوزن هستند.
2. سوزن‌های بلند تر و قطورتر، تیز تر هستند تا حداقل ناراحتی را برای تزریقات زیر جلدی و عضلانی ایجاد نمایند.
3. طول سوزن‌ها از ۰/۴ میلی متر تا ۱۳ میلی متر متفاوت است.
4. نوع سوزن بر اساس ویسکوزیته (غلظت) محلول تزریقی انتخاب می‌شود
5. سوزن‌ها را بر اساس قطر آن‌ها شماره گذاری می‌کنند (۱۹ تا ۲۷) شماره ۱۹ قطورترین و شماره ۲۷ نازکترین آن‌هاست.
6. برای تزریقات sc از سوزن شماره 27-25 با طول ۴/۰،۶/۰و۸/۰ سانتی متر استفاده می‌شود. (جهت تزریق به صورت عمودی، از سوزن‌هایی با طول کمتر استفاده می‌شود). برای تزریقات IM از سوزن شماره ۲۵-۲۷، با طول 2.5 تا 4 سانتی متر در اطفال و از سوزن شماره ۱۹-۲۳، با طول 2.5 تا 4 سانتیمتر در بالغین استفاده می‌شود.
7. برای تزریقات ID از سوزن شماره ۲۶ -۲۷ با طول 4.0 تا 6.0 استفاده می‌شود.

مطالعه مقاله «آموزش تزریقات» پیشنهاد می شود.

لازم به ذکر است که بسته به نوع دارو، ویسکوزیته و…، اعداد مختلفی ذکر شده است.

«عوارض تزریقات وریدی»

عوارض	تظاهرات بالینی	مداخلات پرستاری
انفیلتراسیون	رنگ پریدگی پوست، تورم درد ناحیه تزریق، سرد بودن موضع تزریق در لمس، کاهش سرعت تزریق	آنژیوکت خارج شود و با آنژیوکت دیگری در محل جدید رگ گرفته شود، کمپرس گرم روی موضع آسیب دیده جهت افزایش جذب مایع گذاشته شود
فلبیت	قرمزی، گرمی موضع تزریق در لمس، تورم ناحیه تزریق، مسیر رگ قرمز و دردناک است	آنژیوکت خارج شود و با آنژیوکت دیگری در محل جدید رگ گرفته شود، کمپرس گرم روی محل فلبیت شده گذاشته شود
تب به علت حساسیت (reaction)	تب، لرز، ضعف عمومی، تهوع، استفراغ، سردرد، درد پشت و کمر درد	فوراً انفوزیون وریدی قطع شود، علائم حیاتی کنترل شود و به پزشک معالج اطلاع داده شود، آنژیوکت و ست تزریق جهت کشت و بررسی‌های آزمایشگاهی حفظ شود
آمبولی هوا	تنگی تنفس، سیانوز، هیپوتانسیون،تاکیکاردی، کاهش سطح هوشیاری	فوراً انفوزیون وریدی قطع شود، بیمار به پهلوی چپ خوابانده شود و سربیمار پائین تر از بدن قرار داده شود. اکسیژن شروع شود و به پزشک معالج اطلاع داده شود
افزایش حجم خون در گردش	اضطراب، تنفس کوتاه، سرفه خلط کف آلود، رال ریوی، برجستگی وریدهای گردن، افزایش نبض و فشار خون	سرعت آنفوزیون به حداقل کاهش یابد، علائم حیاتی کنترل شود و به پزشک معالج اطلاع داده شود

بیشتر بخوانید: تزریق عضلانی بدون درد