بیماری زونا، علائم و درمان

زونا یا هرپس زوستر (Herpes Zoster) یک بیماری عفونی ناشی از ویروس عامل بیماری آبله مرغان است. نام  ویروس عامل زونا، واریسلا- زوستر می‌باشد. بعد از ابتلای فرد به آبله مرغان ممکن است این ویروس سال‌ها در سیستم عصبی فرد مبتلا بصورت غیرفعال و نهفته زنده مانده و دوباره و بدون علت مشخص به صورت بیماری زونا فعال گردد. بطور متوسط حدود بیست درصد از کسانی كه قبلاً مبتلا به آبله مرغان بوده اند در طول زندگي مبتلا به زونا مي شوند اما  خوشبختانه بيشتر بيماران بيش از يكبار به اين بيماري مبتلا نمي شوند. اين ويروس بيشتر افراد بالاي 50 سال را گرفتار مي كند ولی کودکان نیز امکان ابتلا به این بیماری را دارند.

مهمترین علت فعال شدن ویروس نهفته در بدن، ضعف سیستم ایمنی است. ضعف سيستم ايمني زمينه را براي تكثير ويروس و حركت آن در مسير اعصاب به سمت پوست مساعد می كند. عواملی كه باعث تضعيف سيستم ايمني انسان مي شوند عبارتند از سرطان ها (مثل سرطان هاي خوني) ، ايدز ، استفاده از برخي روش هاي درماني مانند شيمي درماني يا پرتودرماني براي مقابله با سرطان، مصرف داروهايي كه براي جلوگيري از پس زدن اعضاء پيوندي استفاده مي شوند و استعمال طولانی مدت كورتن ها .همچنین عواملی مانند ضربه و استرس نيز ممكن است باعث تحريك اين ويروس و ابتلا به زونا شوند.

معمولا اولین نشانه‌ زونا یا هرپس زوستر، درد همراه با احساس سوزش و حساسیت است. درد معمولا در یک طرف بدن و در چندین ناحیه کوچک رخ می‌دهد و ضایعات پوستی (بثورات جلدی)  قرمز پس از آن مشاهده می‌شود که همراه با درد، خارش و سوزش است.  اين بثورات جلدي به سرعت تبديل به تاول مي شوند كه بسيار شبيه به ضايعات آبله مرغان هستند. اين تاول ها معمولاً براي دو تا سه هفته باقي مي مانند. قبل از اينكه اين تاول ها دلمه بسته و ناپديد شوند، ممكن است چرك و يا خون تيره در آن ها جمع شود. انتشار این ضایعات پوستی معمولا به صورت خطی و در یک طرف بدن و به طور معمول در تنه، گردن یا صورت ظاهر می‌شود. 

همراه درد و ضایعات پوستی بیمارن مبتلا به زونا ممکن است این عائم را نیز تجربه کنند:

• تب
• لرز
• سردرد
• احساس خستگی
• ضعف عضلانی

تشخیص زونا معمولا آسان است. در اکثر موارد زونا را می‌توان با معاینه بدنی بثورات پوستی و تاول‌ها تشخیص داد. همچنین سابقه پزشکی مبتلا کمک کننده خواهد بود. در موارد نادر، ممکن است لازم باشد نمونه‌ای از پوست یا ترشحات تاول‌های بیمار مورد آزمایش قرار گیرد. این آزمایش شامل استفاده از یک سوآب استریل برای جمع‌آوری نمونه بافت یا مایع می‌باشد. سپس برای تایید وجود ویروس، نمونه‌ها به یک آزمایشگاه فرستاده می‌شوند.

یکی از شایع ترین عوارض زونا ادامه درد است. حتي پس از التيام ضايعات جلدي ممكن است دردهاي عصبي دائمي يا دوره اي براي ماه ها و يا حتي سال ها ادامه داشته باشند. اين عارضه بيشتر در سالمندان ديده مي شود. معالجه به موقع زونا در مراحل اوليه بيماري ممكن است جلوي اين عارضه را بگيرد. عارضه دیگر زونا ضایعات پوستی است. در صورتيكه تاول ها عفوني شوند ممكن است التيام آن ها به تأخير بيافتد. در اين حالت درمان با آنتي بيوتيك ضروري است. انتشار بيماري به اعضاي داخلي و يا سرتاسر بدن از عوارض ديگر زونا است. اين عارضه ممكن است در آبله مرغان هم ديده شود. خوشبختانه اين حالت نادر بوده و بيشتر در افرادي كه سيستم ايمني ضعيف دارند مشاهده مي شود.

اما عوارض نادر و جدی هرپس زوستر عبارت‌اند از:

• درد یا بثوراتی که چشم را درگیر می‌کند، و برای جلوگیری از آسیب دائمی چشم باید سریعا درمان شود
• از دست دادن شنوایی یا درد شدید در یک گوش، سرگیجه، یا از بین رفتن حس چشایی، که می‌توانند از نشانه‌های سندرم رامسی هانت باشند و این بیماری نیز به درمان فوری نیاز دارد.
• عفونت‌های باکتریایی، که در صورت قرمزی، تورم و احساس داغی پوست، ممکن است به آن‌ها مبتلا باشید.

زونا معمولا در یک طرف کمر یا قفسه سینه ایجاد می‌شود، ولی ممکن است بثورات پوستی نیز در یک طرف صورت ظاهر شوند. اگر بثورات پوستی نزدیک به گوش یا درون گوش باشند می‌توانند باعث ایجاد عفونت شوند و ممکن است منجر به از دست دادن شنوایی، اختلال در تعادل، و ضعف در عضلات صورت شوند. 

زونای داخل دهان می‌تواند بسیار دردناک باشد. ممکن است خوردن را دشوار نموده و حس چشایی را تحت تاثیر قرار دهد.

بثورات پوستی زونا بر روی پوست سر می‌تواند در هنگام شانه زدن یا برس کشیدن ایجاد حساسیت کند. زونای پوست سر در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به ایجاد لکه‌های طاسی دائمی شود. 

زونا در اطراف چشم، تقریبا در ۱۰ تا ۲۰ درصد از افراد مبتلا به زونا رخ می‌دهد. در زونای چشمی ممکن است بثورات تاول‌دار در اطراف پلک‌ها، پیشانی، و گاهی در نوک یا کنار بینی ظاهر شده و یا نشانه‌هایی مانند احساس سوزن یا ضربان در چشم، قرمزی و پارگی، تورم، و تاری دید و در ادامه درد در چشم عنوان شود.

زونای چشم در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جدی مانند از دست دادن بینایی در بلندمدت و زخم‌های دائمی ناشی از تورم قرنیه منتهی شود. شروع درمان در طی ۷۲ ساعت، احتمال بروز عوارض جدی را کاهش می‌دهد.

بثورات هرپس زوستر معمولا در یک طرف بدن ایجاد می‌شوند. ممکن است گروهی از تاول‌ها در یک سمت پشت یا قسمت پایین کمر و در یک باسن ظاهر شوند. 

ویروس واریسلا-زوستر که عامل بیماری هرپس زوستر است از طریق هوا منتقل نمی‌شود. حتی اگر فرد مبتلا به زونا سرفه یا عطسه کند، یا از لیوان آب یا ظرف غذای مشترک استفاده کند، بیماری منتقل نمی‌گردد. 

تنها راه انتقال این ویروس تماس مستقیم با ترشحات خارج شده از تاول‌های فرد مبتلا به هرپس زوستر است. ویروس واریسلا- زوستر (عامل بیماری زونا) در صورت انتقال به فرد دیگری که به آبله مرغان مبتلا نشده است، ممکن است وی را به آبله مرغان یا زونا مبتلا کند. با اینکه تنها راه انتقال ویروس واریسلا- زوستر تماس با ترشحات تاول آلوده است، اما در صورت پوشیده بودن تاول‌ها یا ایجاد پوسته بر روی آن‌ها، این ویروس منتقل نمی‌شود. برای جلوگیری از شیوع ویروس وایسلا-زوستر بیمار مبتلا به هرپس زوستر، باید حتما بثورات پوستی و تاول‌های خود را تمیز و پوشیده نگه داشته، تاول‌ها را لمس نکند و مرتبا دستان خود را بشوید. فرد مبتلا به زونا باید خود را از افرادی که در معرض خطر هستند، مانند زنان باردار و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، دور نگه دارد. زونا در صورت رعایت چند نکته ساده مسری نیست.

علاوه بر رعایت نکات پیشگیری از انتشار و سرایت بیماری، دو واکسن از سوی سازمان غذا و دارو (FDA) برای پیشگیری از هرپس زوستر مورد تایید قرار گرفته اند که برای افراد ۵۰ سال به بالا توصیه می‌شود.

• زوستاواکس (Zostavax)
• شینگریکس (Shingrix)

زوستاواکس یک واکسن زنده است که حاوی ویروس ضعیف‌شده واریسلا- زوستر می‌باشد. واکسن شینگریکس دارای اثرگذاری بیش از ۹۰% بوده و دوام آن نسبت به واکسن زوستاواکس بیشتر است.

در واقع هیچ درمانی برای هرپس زوستر وجود نداشته و در اکثر موارد زونا طی ۲ تا ۳ هفته برطرف می‌گردد. ولی رسیدگی به این بیماری در اولین فرصت ممکن می‌تواند به جلوگیری از بروز عوارض و تسریع بهبودی کمک کند. بهتر است درمان زونا طی ۷۲ ساعت پس از بروز نشانه‌ها شروع شود. معمولا داروهایی برای تسکین نشانه‌ها و کاهش زمان عفونت توسط پزشک تجویز می گردد. زونا معمولا طی چند هفته برطرف می‌شود و به ندرت عود می‌کند. اما اگر نشانه‌های طی ۱۰ روز کاهش نیافت، باید برای پیگیری و ارزیابی مجدد به پزشک مراجعه شود.

توجه نمائید که تجویز دارو وظیفه پزشک بوده و اشاره به انواع داروها در این سایت فقط جنبه آموزشی دارد. داروهای تجویزشده برای درمان زونا متفاوت است ولی ممکن است موارد زیر را شامل شود:

نوع	هدف	دفعات مصرف	نحوه مصرف
داروهای ضد ویروس، مانند آسیکلوویر، والاسیکلوویر، و فامسیکلوویر	کاهش درد و تسریع بهبودی	طبق دستور پزشک، ۲ تا ۵ بار در روز	خوراکی
داروهای ضد التهاب، مانند ایبوپروفن	کاهش درد و تورم	هر ۶ تا ۸ ساعت	خوراکی
داروهای مخدر یا مسکن	کاهش درد	احتمال به صورت یک یا دو بار در روز تجویز می‌شود	خوراکی
داروهای ضدتشنج یا داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای	درمان درد طولانی‌مدت	یک یا دوبار در روز	خوراکی
آنتی‌هیستامین‌ها مانند دیفن‌هیدرامین (بنادریل)	درمان خارش	هر ۸ ساعت	خوراکی
کر‌م‌ها، ژل‌ها یا چسب‌های بی‌حس‌کننده، مانند لیدوکائین	کاهش درد	استفاده در صورت نیاز	موضعی
کپسایسین (زوستریکس)	کمک به کاهش خطر درد عصبی موسوم به نورالژی پُسته‌رپتیک (دردهای عصبی پس از زونا) که پس از بهبودی از زونا رخ می‌دهد	استفاده در صورت نیاز	موضعی

انجام مراقبتهای درمانی زونا در منزل می‌تواند به تخفیف نشانه‌های هرپس زوستر کمک کند. این مراقبت ها عبارتند از:

• حمام یا دوش با آب سرد برای پاکسازی و تسکین پوست
• استفاده از کمپرس سرد و مرطوب بر روی بثورات پوستی جهت کاهش درد و خارش
• استفاده از لوسیون کالامین، یا خمیری که از جوش شیرین یا نشاسته ذرت و آب تهیه شده است، جهت کاهش خارش
• قرار گرفتن در وان حمام و افزودن داروی جو دوسر کلوئیدی به آب 
• مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین A، B-12، C، و E و همچنین اسیدهای آمینه لیزین جهت تقویت سیستم ایمنی بدن

واکسن‌ها می‌توانند از بروز نشانه‌ها یا عوارض جدی زونا جلوگیری کنند.

اگرچه هرپس زوستر به تنهایی می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد، ولی ممکن است منجر به بروز عوارض ناخواسته ای شود. مهمترین این عوارض عبارتند از:

• آسیب به چشم، که می‌تواند در صورت نزدیک بودن بثورات یا تاول‌ها به چشم (زونای چشممی) رخ دهد
• عفونت‌های باکتریایی پوست، که می‌تواند به راحتی در اثر تاول‌های باز ایجاد شده و تشدید شود
• سندرم رامسی هانت، که می‌تواند در صورت تاثیر هرپس زوستر بر اعصاب سر ایجاد شود و اگر درمان نشود ممکن است به فلج جزئی صورت یا از دست دادن شنوایی منجر گردد؛ اگر طی ۷۲ ساعت درمان شود، اکثر بیماران به طور کامل بهبودی می‌یابند.
• پنومونی یا عفونت ریه ها
• التهاب مغز یا نخاع، مانند آنسفالیت یا مننژیت که جدی و تهدیدکننده است

زونا می‌تواند در هر فردی که قبلا به آبله مرغان (بخصوص قبل از 18 ماهگی) مبتلا شده باشد رخ دهد. با این حال، عوامل مشخصی افراد را در معرض خطر ابتلا به هرپس زوستر قرار می‌دهند.

علاوه بر این مهمترین عوامل خطرساز عبارتند از:

• سن بالای ۶۰ سال
• ابتلا به بیماری‌هایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، مانند HIV، ایدز، یا سرطان
• قرار گرفتن تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
• مصرف داروهایی که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند، مانند استروئیدها یا داروهایی که پس از پیوند عضو تجویز می‌شود

بیماری زونا خصوصا در افراد مسن شایع است. از هر سه نفر، یک نفر در زندگی خود به هرپس زوستر مبتلا می‌شود که تقریبا نیمی از آن‌ها را افراد ۶۰ ساله و بالاتر تشکیل می‌دهند. علت این امر این است که سیستم ایمنی افراد مسن احتمالا ضعیف‌تر است.

همچنین افراد مسن مبتلا به زونا در مقایسه با عموم مردم بیشتر دچار عوارض می‌شوند؛ برخی از این عوارض شامل بثورات پوستی شدیدتر و عفونت‌های باکتریایی ناشی از تاول‌های باز می‌باشد. همچنین آن‌ها بیشتر در معرض ابتلا به پنومونی و التهاب مغز هستند. بنابراین باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه و تحت درمان قرار گیرند.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) برای پیشگیری ازابتلا به هرپس زوستر، به افراد بالای ۵۰ سال واکسن زونا را توصیه می‌کند.

در صورتيكه واكسن آبله مرغان به صورت وسيع استفاده شود در آينده شاهد موارد كمتري از زونا خواهيم بود، زيرا احتمال فعال شدن ويروس واكسن، كمتر از ويروس وحشي مي باشد.

واکسن‌ها می‌توانند از بروز نشانه‌ها یا عوارض جدی زونا جلوگیری کنند. همه کودکان باید دو دوز واکسن آبله مرغان دریافت کنند که به آن ایمن‌سازی در برابر واریسلا نیز گفته می‌شود.  نقش واكسن آبله مرغان در پيشگيري از زونا به طور كامل ثابت نشده است و هنوز تحت بررسي مي باشد. بزرگسالانی که هرگز به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند نیز باید این واکسن را دریافت کنند.

این ایمن‌سازی لزوما به این معنی نیست که شما به آبله مرغان مبتلا نخواهید شد، بلکه در ۹ نفر از هر ۱۰ نفری که این واکسن را دریافت می‌نماید، ایجاد مصونیت می‌کند.