مراقبت پرستاری در بیماران مبتلا به خونریزی دستگاه گوارش فوقانی

خونریزی دستگاه گوارش فوقانی به خونریزی دستگاه گوارش بالای تریتز [1] شامل خونریزی در مری، معده، دئودنوم، مجرای پانکراس و خونریزی مجرای صفرایی اطلاق می‌گردد. خونریزی دستگاه گوارش فوقانی به علت بیماری معده و دئودنوم، واریس مری خونریزی دهنده، آسیب‌های دستگاه گوارش ناشی از پرفشاری ورید پورت و بیماری ارگان‌ها یا بافت‌های مجاور دستگاه فوقانی گوارش ایجاد می‌گردد.

خونریزی دستگاه گوارش فوقانی غالبا به صورت خونریزی شدید و حاد و تهدیدکننده حیات به خصوص در بیمارانی با بیماری‌­های زمینه‌­ای و سن بالا موردتوجه هستند. مراقبت پرستاری موثر و بموقع، کلیدی برای نجات زندگی این بیماران است. پرستاری با کیفیت بالا در روند بهبود بیماران خونریزی دستگاه گوارش فوقانی بسیار کمک‌کننده است.

74 نمونه از بیماران با خونریزی دستگاه گوارش فوقانی بستری در بیمارستان انتخاب شدند که 42 نفرمرد و 32 نفر زن  و در محدوده  سنی 25 تا  76 سال قرارداشتند؛ در بین نمونه‌ها 42 نفر مبتلا به بیماری دستگاه گوارش، 28 مورد مبتلا به پرفشاری ورید پورت و 4 مورد مبتلا به هموبیلیا [2] بودند.

نمونه‌ها به دوگروه آزمون و کنترل (37 نمونه) تقسیم شدند. بین دو گروه از نظر جنس، سن و علت بیماری تفاوت آماری معنی‌داری وجودنداشت.

در تمامی نمونه‌ها درجات متفاوتی از علایم کلینیکی خونریزی دستگاه گوارش فوقانی از قبیل هماتمز، ملنا، تب، شوک خونریزی‌دهنده مشهود بود. در 42 مورد همراه با بیماری دستگاه گوارش، درد اپیگاستر و 28 مورد با پرفشاری ورید پورت، آنژیوم عنکبوتیه و 4 مورد با هموبیلیا، زردی مشاهده گردید.

باتوجه به تفاوت اولیه‌ی بیماری در همه موارد می‌بایست خونریزی  به روش‌های مختلف و بطور کارآمد کنترل می‌شد و بیماری اولیه درمان می­‌گردید. بیماران مبتلا به زخم، آندوسکوپی و هموستازشده و آنتی اسید و درمان آنتی هلیکوباکتر دریافت نمودند. عروق واریسی در بیماران مبتلا به  سیروز، پرفشاری پورت و واریس فوندیس مری به موقع بانداژ شد. بیماران با هموبیلیا نیز از نظر عفونت کنترل گردیدند.

در این گروه بیماران مراقبت پرستاری روتین را دریافت نمودند شامل:

مراقبت پرستاری عمومی:

هنگام پذیرش، اطلاعات شخصی ثبت شد و علایم حیاتی (شامل: فشارخون، نبض، تنفس) تحت کنترل قرارگرفت. بعد از پذیرش، از بیماران خواسته شد که به حالت طاق باز بخوابند تا از خفگی هنگام خروج خون جلوگیری شود. به طور دقیق بیماران تغییر وضعیت داده شدند تا همزمان از بسته‌شدن مجرای تنفسی جلوگیری شود و بازگشت عروقی مناسب ایجاد گردد. همچنین حجم  خون در گردش کافی  و اکسیژن‌تراپی مناسب  برای جلوگیری از ایسکمی ارگان ‌ها انجام شد.

مراقبت پرستاری برای  رژیم غذایی:

برای جلوگیری از تحریک دستگاه گوارش و عدم شروع مجدد خونریزی، بیماران مبتلا به خونریزی حاد باید به مدت 24 الی 48 ساعت ناشتا باشند. بعد از خونریزی، بیماران باید در رژیم‌غذایی خود مایعات کم مصرف کنند؛ از مصرف غذای جامد اجتناب کنند و غذای حاوی سلولز بالا مصرف کنند و حتما بیماران قبل ازعمل، تغدیه کامل وریدی [3] دریافت نمایند.

مراقبت پرستاری از علایم کلینیکی:

هماتمز و ملنا نشانه‌­های شایع در خونریزی دستگاه گوارش هستند. وقتی بیماران دفع خون دارند؛ سر بیمار را به یک سمت قراردهید تا خلط خونی را با سرفه خارج کنند؛ خون اطراف مقعد را تمیزکنید و سریع پماد ازیترومایسین برای جلوگیری از عفونت استعمال نماید و حرکات روده را منظم نگه دارید.

پیشگیری از ایجاد عفونت:

بعد از خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی، بیماران مستعد عفونت در سیستم تنفسی هستند. به این دلیل که بعد از دفع خون، مقداری خون در دهان باقی می‌ماند که محیط را برای رشد باکتری مساعد می‌کند پس لازم است؛ که از بیماران درخواست شود تا  با غرغره نرمال سالین ریسک عفونت تنفسی را کاهش دهند. در بیماران بی‌تحرک ضروری است که پوست خشک نگه داشته شود؛ به طور منظم جابه‌جا شوند و جهت جلوگیری از وقوع زخم بستر نقاط تحت فشار ماساژ داده شود.

در گروه آزمون مراقبت پرستاری با کیفیت بالا علاوه بر مراقبت پایه ارائه شده در گروه کنترل به صورت زیر انجام شد:

مداخلات روانی:

کادر درمانی برای ایجاد اعتمادبه‌نفس در بیماران با آنها گفتگو کردند و به منظور از بین بردن اضطراب، ماهیت بیماری و درمان را برای آنها شرح دادند و آنها را برای غلبه بر بیماری تشویق نمودند. همچنین کادر درمانی موظف بودند تا محیطی شبیه به خانه مهیا سازند؛ یک ظاهر باوقار و محکم در عین حال آرام داشته باشند و بیماران را با روش  تنفس عمیق و گوش دادن به موسیقی  به ریلکسیشن (تن آرامی) هدایت کنند.

آموزش بهداشت:

همه­‌ی نمونه‌ها آموزش بهداشت مربوط به خونریزی دستگاه گوارش فوقانی به صورت سخنرانی دریافت کردند. محتویات آموزش بهداشت شامل: فاکتورهای ایجادکننده بیماری، فاکتورهای تحریک‌کننده و دانش پرستاری بود. همچنین باید فاکتورهای محرک در زندگی روزمره، از قبیل نوشیدنی و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و… . معرفی می­‌شدند. بنابراین بیماران، تشویق به ترک سیگار و نوشیدنی‌های مضر شدند و به آنها گفته شد توصیه‌ی پرسنل درمان را برای جلوگیری از بیماری دنبال کنند.

مقیاس SAS و SDS برای ارزیابی وضعیت روانی قبل و بعد از انجام مراقبت پرستاری در دو گروه در طول یک هفته مورداستفاده قرارگرفت. مقیاس‌ها به ترتیب شامل 20 سؤال با  نمره (0 تا 100) بودند که 50 تا 59 افسردگی یا اضطراب خفیف، 60 تا 69 افسردگی یا اضطراب شدید، بیشتر از 70 افسردگی یا اضطراب خیلی شدید و 50 به عنوان مرز درنظرگرفته شد.

از نرم افزار آماری 16SPSS برای آنالیز و ارزیابی داده‌ها استفاده گردید.

براساس گروه کنترل، گروه آزمون در مقیاس SAS (75/3+-67/39) و در مقیاس SDS (59/2+- 35/41) بود.

گروه کنترل در مقیاس SAS (25/2 +- 52/34) و در مقیاس SDS (38/1+-14/51) بود. تفاوت بین دوگروه از نظر آماری معنادار بوده است(p<0/05).

اگرچه 32 نفر در گروه آزمون از مراقبت پرستاری رضایت داشتند؛ رضایتمندی پرستاری 45/86% بود ه است و در گروه کنترل 26 نفر رضایت داشتند که در مجموع، رضایتمندی از مراقبت پرستاری 27/70 % بوده است. و تفاوت بین دو گروه از نظر آماری معنی‌دار بود.

خونریزی دستگاه گوارش فوقانی اغلب به صورت حاد ظاهر می‌­شود و علامت اصلی کلینیکی آن خونریزی شدید می‌باشد. در این هنگام  بیماران روحیه بسیار شکننده دارند و در درمان تنش به راحتی اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهند در نتیجه ممکن است در درمان شکست بخورند. زمانی که  کادر پرستاری در محل کار هستند؛ باید با بیماران صحبت کنند و با انجام مشاوره‌­ی دقیق روانشناختی به وضعیت روانی آنها دست یابند. همچنین می‌توانند برای از بین‌بردن احساسات منفی و غلبه بر بیماری به بیماران کمک کنند.

آموزش بهداشت قسمت مهمی از پرستاری مدرن و یک شاخص تعیین‌کننده حیاتی در ارزیابی سطح پرستاری می‌باشد که می‌تواند منجر به بهبودی و پیشگیری از خونریزی مجدد شود.

براساس نتایج حاصله که در بالا به آن اشاره شد؛ وضعیت روانی بیماران، در گروه آزمون به طور قابل توجهی بهتر از گروه کنترل بوده است و رضایتمندی بیماران از خدمات پرستاری نیز بالا بود. بنابراین اگر پرسنل پرستاری مداخلات روانی و آموزش بهداشت را به طور همزمان بکار ببرند، در بهبود رضایتمندی از مراقبت پرستاری و وضعیت روانی بیماران به نتایج بهتری دست خواهندیافت. آموزش بهداشت می‌تواند جهت کاهش یا حذف فاکتورهای ایجادکننده و بهبود کیفیت زندگی بیماران مؤثر باشد. مداخلات روانشناختی نیز منجر به حذف فاکتورهای بد روحی روانی و ایجاد اعتمادبه‌نفس برای غلبه بر بیماری می‌باشد. به طور خلاصه بر پایه­ مراقبت پرستاری روتین جهت توسعه­ سلامت روانی و جسمی بیماران، تقویت مداخلات روانشناختی و آموزش بهداشت کمک‌کننده است و می‌تواند باعث توسعه­ درمانی قابل توجه‌ای گردد.

ترجمه و ارسال مقاله پژوهشی:

فاطمه زینعلی (کارشناسی ارشد  داخلی جراحی) مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی کوثر، دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان

معصومه کرکه آبادی (کارشناس پرستاری) مرکز آموزشی، پژوهشی و درمانی کوثر، دانشگاه علوم پزشکی استان سمنان

برای مشاهده متن اصلی مقاله پژوهشی اینجا را کلیک کنید.

[1] Trietz

[2] Hemobilia

[3] TPN (Total Parietal Nutrition)