مراقبت های پرستاری از بیمار سکته مغزی

سکته مغری یک آسیب حاد مربوط به سیستم عصبی است که در آن، جریان تامین کننده مواد مغذی و اکسیژن قسمتی از مغز، قطع می شود (در نتیجه خونریزی یا انسداد عروق مغزی) و در نتیجه عملکرد عصبی ناحیه آسیب دیده مختل می شود. سکته مغزی به دو صورت ظاهر می شود:

• ایسکمیک که در آن انسداد عروق و یا نشت خون دیده می شود.
• هموراژیک که در آن تراوش از داخل عروق به درون مغز و یا فضای زیر عنکبوتیه صورت می گیرد.

سکته مغزی در مردان بیشتر از زنان است و می تواند موجب تظاهرات عصبی زیادی مثل فلج نیمه بدن، اختلال تکلم و اختلال در راه رفتن شود.

اگر سکته مغزی شدید باشد، قسمت هایی از مغز که کنترل تنفس و فشار خون را بر عهده دارند ممکن است گرفتار شده و یا اینکه ممکن است شخص به اغماء رفته و ادامه حیات وی تهدید گردد.

اگر چه توان بخشی از روز وقوع سکته آغاز می شود، این مراحل در طول نقاهت تشدید می یابد و نیاز به تلاش و همکاری گروهی دارد. هدف اصلی از برنامه ریزی مراقبت پرستاری از بیمار سکته مغزی، بهبود وضعیت حرکتی و اجتناب از درد شانه و موفقیت در امر مراقبت از خود (کنترل دفع ، سلامت پوست و … ) می باشد. بدین منظور:

1. وضعیت بدن را هر ۲ ساعت یکبار تغییر دهید و پوست بیمار  را خشک و تمیز نگه دارید. در بیماری که دچار سکته شده است به دلیل تغییرات حسی، عدم توانایی واکنش نسبت به فشار و ناراحتی ناشی از چرخیدن یا حرکت کردن، خطر آسیب دیدگی بافتی و صدمات پوست وجود دارد. چرخاندن و تغییر وضعیت بدن بیمار به طور منظم حداقل هر ۲ ساعت انجام شود. خشک و تمیز نگه داشتن پوست بیمار، ماساژ ملایم پوست سالم (پوستی که قرمز نباشد) و تغذیه مناسب عوامل دیگری هستند که به حفظ سلامت طبیعی پوست و بافت کمک می کند. شست‌وشوی مرتب پوست با آب و صابون (و یا شامپوی بچه) نیز توصیه می‌شود و در صورت بروز زخم، استفاده از پانسمان و یا مراجعه به پزشک جهت انجام کشت از ترشحات زخم و یا برداشتن پوست خشک و تیره رنگ لازم است. استفاده از آنتی بیوتیک در این مواقع ضروری است.
2. برای قرار دادن بیمار در وضعیت خوابیده به پهلو، قبل از چرخاندن وی می بایست بالشی مابین پاهایش قرار دهیم. برای جلوگیری از بروز ورم و بهبود جریان برگشتی خون نباید ران را خیلی خم کرد. در صورت امکان، بیمار در روز چند بار و هر بار به مدت ۳۰ – ۱۵ دقیقه در وضعیت دمر خوابانده شود و بالشی زیر لگن گذاشته شود به طوریکه از حد ناف تا یک سوم فوقانی ران ادامه داشته باشد. این عمل به کشش بیش از حد مفصل ران (هیپ) که برای راه رفتن طبیعی ضروری می باشد. کمک می کند.
3. با استفاده از بالشی در زیر بغل، از نزدیک شدن شانه به بدن جلوگیری کنید. برای پیشگیری از ورم و آسیب، بازوی مبتلا را بالا ببرید.
4. بیش از ۷۰% از بیماران دچار سکته، از درد ناحیه شانه رنج می برند که همین امر مانع فراگیری مهارتهای جدید در آنها می شود. برای جلوگیری از بروز درد شانه پرستار مرکز نباید توسط شانه ای که حالت سست و آویزان دارد بیمار را از جا بلند کند و یا از اطراف شانه و دست آسیب دیده، وی را بکشد. این امر درد شدیدی را به وجود خواهد آورد. 
5. به بیمار آموزش می دهیم که انگشتان خود را به هم قلاب کند، کتف را به جلو کشیده و هر دو دست را به سمت بالای سر بلند کند؛ این عمل باید در طول روز تکرار شود تا ضمن کاهش درد شانه، از ورم دست پیشگیری شود.خوب است انگشتان را در وضعیت خمیده نگاه داشته شوند و از مچ دست به بعد کمی به طرف خارج چرخانده شود.
6. بیمار را تشویق کنید تا سمت آسیب دیده را در دفعاتی طی روز ورزش دهد. دوره های مکرر اما کوتاهی برای ورزش طرح ریزی کنید. اندام های انتهایی آسیب دیده را بطور غیر فعال (Passive) ورزش دهید و ۵-۴ دقیقه در روز در یک محدوده حرکتی کامل آنها را به حرکت در آورید تا بدین وسیله تحرک مفاصل حفظ شود.  در خلال انجام حرکات ورزشی باید نشانه هایی از قبیل کوتاه شدن تنفس – درد قفسه سینه و افزایش ضربان قلب را در نظر بگیرید. به بیمار باید یاد آوری نمود و وی را تشویق کرد تا در طول روز به انجام ورزش در نیمه آسیب دیده بدن بپردازد. حین انجام ورزش و با چرخاندن پا، پای سالم را زیر پای آسیب دیده قرار داده و آن را به حرکت در آورید.
7. هر چه زودتر باید بیمار را در پایین آوردن از تخت یاری نمایید. ابتدا به بیمار آموزش دهیم که تعادل خود را هنگام نشستن حفظ کند و سپس یاد بگیرد که تعادل خود را هنگام ایستادن حفظ کند. تلاش برای حرکت دادن و راه رفتن بیمار باید در طی زمان های کوتاه و مرتب صورت گیرد.
8. به محض اینکه بیمار توانست بنشیند، باید وی را تشویق نمود تا به بهداشت و نظافت شخصی خود بپردازد؛ مثل شانه زدن موها، مسواک زدن، تراشیدن موهای صورت با کمک ریش تراش برقی، استحمام و خوردن غذا که با یک دست می توان آن را انجام داد. استفاده از یک آیینه بزرگ حین پوشیدن لباس، بیمار را نسبت به پوشش ناحیه آسیب دیده آگاه می سازد.
9. بیماران دچار سکته باید از نظر بروز حملات شدید سرفه، جمع کردن غذا در دهان یا بیرون ریختن قطعات مواد غذایی مورد بررسی قرار گیرند.
10. بهتر است رژیم غذایی بیمار با پوره یا مایعات غلیظ آغاز شود. در هنگام تغذیه بیمار در وضعیت قائم نشانده و ترجیحاً وی را خارج از تخت و روی صندلی قرار دهید (غذا کم نمک و کم چربی باشد). به بیمار توصیه می شود تا غذا را به صورت لقمه های کوچک میل نمایند.
11. تعبیه سطوح شیب دار به جای پله در ورودی های منزل و نیز دستگیره در کنار وان حمام و دستشویی را مد نظر قرار دهید.
12. اختلال در توانایی درک گفتگو و بیان منظور، که آفازی نامیده می شود می تواند به طرق مختلف پدیدار گردد. بسیاری از بیماران سکته مغزی دچار فلج در نیمه راست بدن (بدلیل آسیب دیدگی نیمه چپ مغز) قادر به صحبت کردن نیستند. در حالیکه فلج نیمه چپ بدن بعید است اختلالات گفتاری ایجاد کند. فرد دارای آفازی چون نمی تواند با دیگران صحبت کند دچار افسردگی می گردد. عدم توانایی در صحبت کردن با تلفن یا جواب دادن به سوالات یا محروم بودن از شرکت در محاورات سبب بروز عصبانیت ، یاس ، ترس از آینده و نا امیدی در بیمار می شود. برای فرونشاندن اضطراب و سرخوردگی و ناامیدی بیمار، پرستار می بایست با روحیه ای قوی به حمایت از وی پرداخته و او را درک نماید. آموزش در وقتی خاص به بیمار ارائه شود و سپس زمان کافی در اختیار وی قرار دهیم تا به تجزیه و تحلیل آن چه گفته شده بپردازد.
13. اعضای خانواده نقش مهمی در بهبود بیمار ایفا می نمایند. باید اعضای خانواده را به استفاده از سیستم های حمایتی و انجام مشاوره تشویق نمود، چرا که اقدامات مذکور به آنها کمک خواهند کرد تا با استرس جسمی و روحی ناشی از مراقبت بیمار، کنار آیند. بیشتر بستگان بیمار دچار سکته، برای مراقبت از وی بیشتر تغییرات جسمی بیمار را در نظر می گیرند تا تغییرات روحی وی را. لذا خانواده بیمار سکته مغزی را باید آماده نمود تا گهگاه انتظار بروز ناپایداری های هیجانی در بیمار را داشته باشند. بیمار ممکن است خیلی راحت به خنده و یا به گریه در آید. معمولا این حالت ها با گذشت زمان بهبود می یابند. افسردگی مشکل شایع و جدی در بیماران دچار سکته می باشد. اگر افسردگی بر زندگی بیمار تسلط یابد در آن صورت می توان از درمان با داروهای ضد افسردگی کمک گرفت. خانواده بیمار سکته مغزی با حمایت مداوم از بیمار و تقویت مثبت پیشرفتهای به وجود آمده، می تواند بسیار کمک کننده باشد. ایجاد یک ارتباط خوب می‌تواند از بوجود آمدن استرس و در نتیجه زخم معده در این بیماران جلوگیری کند. دادن داروی آنتی اسید و یا سایمتیدین در این بیماران طبق دستور پزشک صورت می گیرد.
14. وضعیت بیمار را هر 2 ساعت یکبار تغییر دهید. برای قرار دادن بیمار در وضعیت خوابیده به پهلو، قبل از چرخاندن وی می بایست بالشی مابین پاهای بیمار قرار دهیم. برای جلوگیری از بروز ادم و بهبود جریان برگشتی خون وریدی نباید ران را خیلی خم کرد. مدت زمانی که بیمار بر روی نیمه آسیب دیده بدن می خوابد باید محدود باشد؛ چون سبب اختلالات حسی می شود. در صورت امکان، بیمار در روز چند بار و هر بار به مدت ۳۰-۱۵ دقیقه در وضعیت دمر خوابانده شود بالش کوچکی زیر لگن گذارده میشود، به طوری که از حد ناف تا یک سوم بالای ران ادامه داشته باشد. این عمل به کشش بیش از حد مفاصل هیپ که برای راه رفتن ضروری است، کمک می کند؛ و علاوه بر آن، سبب پیشگیری از بروز کنتراکتور می شود. وضیت دمر به درناژ ترشحات برونشی نیز کمک می کند، و از بدشکلی ناشی از بروز کنتراکتورها در شانه و زانو جلوگیری به عمل می آورد.
15. مسئولیت‌های پرستار در هنگام غذا دادن به بیمار شامل: الا بردن سر تخت در حدود ۳۰ درجه جهت پیشگیری از بروز آسپیراسیون، کنترل وضعیت قرارگیری لوله قبل از تغذیه و دادن گاواژ به آهستگی می‌باشد.
16. برای پیشگیری از بروز کنتراکتورها، قرار دادن بدن در وضعیت صحیح از اهمیت خاصی برخوردار است. اعضای خارجی بدن باید در امتداد هم قرار بگیرند. از وارد آمدن فشار به اعصاب بدن بخصوص به اعصاب اولنار و پرونئال باید پیشگیری شود و از آنجا که عضلات خم کننده قوی تر از عضلات باز کننده هستند، بهتر است در طول شب برای اندامهای انتهایی آسیب دیده از یک آتل خلفی استفاده شود.
17. این بیماران، اغلب به دلیل نداشتن رفلکس بلع، دارای لوله معده هستند که از این طریق تغذیه می‌شود. به همین دلیل دهان‌شویه هر ۴ تا ۶ ساعت انجام می‌شود و بعد از هر بار غذا دادن، از طریق لوله با مقداری آب شسته شود. رژیم غذایی‌ مناسب و مصرف مایعات، جهت پیشگیری از زخم های معده ناشی از استرس دادن آنتی اسید و دور نگه داشتن آنها از استرس لازم است.
18. بعد از بروز سکته بیمار ممکن است دچار بی اختیاری ادرار شود، که ناشی از کانفیوز، عدم توانایی در اعلام نیاز های خود و عدم کنترل بر وضعیت بدنی خود می باشد. الگوی دفعی ادرار مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و بر طبق این الگو و برنامه زمان بندی شده به بیمار لگن یا ظرف ادراری داده می شود. این بیماران ممکن است دارای سندهای ادراری خارجی یا داخلی باشند که جهت پیشگیری از احتباس ادراری، دفع مایعات باید کنترل شود. همچنین این ییماران در معرض یبوست قرار دارند که در صورت عدم ممنوعیت، از رژیم غذایی پرفیبر و مایعات کافی استفاده می‌گردد. در صورت کدر شدن رنگ ادرار و یا خونی شدن، بهتر است لوله تعویض شود (در غیر این صورت هر ۷ تا ۱۴ روز یکبار تعویض آن کافی است). شست‌وشوی ناحیه، لازم است و جهت کنترل دفع مدفوع بهتر است بیمار را عادت داد که در ساعات مشخصی دفع صورت گیرد. در صورت بروز اسهال و یا یبوست‌های طولانی با پزشک مشورت شود.
19. در بیمارانی که لوله‌های معده و یا تراکئوستومی (راه هوایی مصنوعی) دارند، هوای تنفسی آنها بدلیل خشکی مخاط، مرطوب نیست که بهتر است از دستگاه بخور و مرطوب کردن هوای اتاق پیشگیری شود.
20. بی‌خوابی در این بیماران شایع است. روشن بودن چراغ و سرو صدا می‌تواند موجب بی‌خوابی این بیماران گردد. تجویز آرام بخش طبق دستور پزشک می‌تواند به خواب آنها کمک کند.
21. در صورت بی قراری و حرکات غیر ارادی این بیماران باید اطراف تخت و یا رختخواب نرده و یا بالش گذاشت قرار دادن وسایل گرمازا و یا برقی در نزدیکی آنها می تواند خطراتی را بوجود آورد. هنگام چرخش و حرکت دادن بیمار، مراقب راه هوایی آنها باشید تا خفگی پیش نیاید.