آسپیراسیون و مراقبتهای پرستاری آن

آسپیراسیون (ورود آب یا غذا به داخل لوله تنفسی) یک از مشکلات مهم و شایع در بیماران دارای اختلال سطح هوشیاری و افراد مبتلا به معلولیت و ناتوانی تکاملی است که می تواند منجر به عوارض شدید و حتی مرگ در آنها شود.

آسپیراسیون ممکن است در شرایط خیلی مخفی، که فرد متوجه ایجاد آنها نگردد وی را درگیر مشکلات حاد بعدی ساخته و در صورت عدم توجه و ادامه یافتن ممکن است نیازبه بستری شدن در بیمارستان را همراه داشته باشد. بسیاری از علایم آسپیراسیون در بیماران مخفی بوده و کودکان کم توان ذهنی و افراد با معلولیت نیز ممکن است قادر به ابراز ناراحتی خود نبوده و یا از گفتن  نشانه های آنها ناتوان باشند.

بنابراین برای پیشگیری از این عارضه، هوشیاری پرستاران و خانواده بیماران مبتلا لازم بوده  و مراقبت دقیق آنها تا حد زیادی می تواند در به حداقل رساندن عوارض این مشکل  سهم بسیاری داشته باشد.

برخی خانواده ها خودشان همه کارهای فرد معلول را انجام میدهند. مثلا غذا را در دهان او میگذارند و یا لباسهایش را می پوشانند. ولی کمک به فرد برای مستقل شدن در امور شخصی بسیار مهم است زیرا کسی که قادر به انجام امور شخصی خود باشد، احساس وابستگی به دیگران نمیکند و این باعث احترام به او میشود و میتواند تا حد امکان روی پای خودش بایستد. افرادی که نمی توانند به تنهایی غذا بخورند، ممکن است نتوانند به مقدار کافی غذا بخورند. به همین دلیل دچار ضعف، لاغری و کندی رشد نسبت به هم سالان شده و خیلی سریع بیمار میشوند.

فرد معلول به همان اندازه افراد همسن و سال خود به غذا نیاز دارد. مطمئن شوید، فرد بیمار یا معلولی را که برای مراقبت از او آموزش دیده اید، همانند همسالان خود و به مقدار کافی غذا میخورد.

کودکان معلول اغلب بیشتر از کودکان سالم در معرض کمبود تغذیه هستند. از طرفی زیاد خوردن هم ممکن است باعث چاقی فرد شده و حرکت کردن برای او دشوار گردد. آسپیراسیون به عنوان فروبردن غذا، مایع، بزاق دهان، دارو یا سایر مواد خارجی به نای (تراشه) و ریه ها تعریف می شود. اطلاعات زیر به شما کمک خواهدکرد که عوامل خطر و مداخلاتی که نیاز هست در هنگام بروز چنین اتفاقی انجام دهید را بشناسید.

عواملی که افراد را در معرض خطر آسپیراسیون قرار می دهد؛ شامل موارد زیر است:

1. افرادی که به کمک دیگران تغذیه می شوند (یعنی یک فرد دیگر غذای وی را به او می خوراند).
2. مراقبانی که آموزش کافی را برای کمک به خوردن یا نوشیدن بیمار غیرهوشیار یا افراد معلول کسب نکرده اند.
3. در افرادی که رفلکس سرفه یا اوق زدن ضعیف است و یا وجودندارد.
4. کسانی که مهارت جویدن یا بلع ضعیف دارند.
5. در افرادی که دچار بیماری برگشت موادغذایی از معده به مری هستند، که می تواند باعث آسپیراسیون محتویات معده شود.
6. سریع غذاخوردن یا نوشیدن
7. عوارض جانبی داروها که باعث خواب آلودگی و یا شل شدن عضلات شده و باعث تاخیر عمل بلع و جلوگیری از سرفه و اق زدن می شود.
8. اختلال در تحرک که ممکن است افراد در هنگام صرف غدا قادر به نشستن درست نباشند.
9. حملات صرعی که ممکن است در هنگام غذاخوردن ایجادشود.  

به رفتارهایی که فرد بیمار یا معلول هنگام  صرف غذا از خود نشان می دهد و ممکن است نشانه آسپیراسیون باشد دقت کنید. مثل:

• به آرامی غذاخوردن
• ترس و یا بی میلی به غذا نشان دادن
• سرفه یا خفگی در طول وعده های غذایی
• امتناع از خوردن غذا و یا مایعات
• ریختن شدن موادغذایی و مایعات از دهان فرد
• غذاخوردن به روش غیرعادی مانند پرتاب سر به عقب زمانی که عمل بلع انجام می دهد.

مداخلات لازم در زمان بروز آسپیراسیون شامل موارد زیر است:

• توقف غذاخوردن و آشامیدن
• تماس با اورژانس ۱۱۵
• در صورت مشاهده علایم ایست تنفسی و آشنابودن با کمک های اولیه بازکردن راه تنفسی و شروع احیاء ریوی
• در صورت امکان نگه داشتن فرد در یک وضعیت نشسته عمودی و تشویق به سرفه کردن

راهنمایی در مورد پیشگیری  و یا به حداقل رساندن خطر آسپیراسیون شامل موارد زیر است:

• اخذ مشاوره با یک متخصص اگر علایم همچنان تکرار می شوند.
• اگر فرد بیمار یا معلول نمیتواند سرش را ثابت نگه دارد، دستهایتان راپشت گردن او قراردهید تا سرش به عقب نیفتد یا دست خود را زیر چانه او بگذارید تا سرش به پایین نیفتد. همچنین میتوانید با استفاده از یک محافظ گردن سر فرد را بالا نگه دارید.
• ممکن است هنگام غذاخوردن بتواند روی صندلی بنشیند و به میز تکیه دهد. در این صورت، تکیه دادن به جلو کمک میکند تا سرش به عقب نیفتد.
• همیشه غذا را از روبرو بدهید نه از کنار دهان: به فرد نیز یادبدهید که غذا یا مایعات را از روبرو در دهانش بگذارد و آنها را از طرف کنار به داخل دهان نبرد.
• آهسته غذاخوردن و لقمه های کوچک برداشتن.
• بعد از غذاخوردن حدود ۴۵ دقیقه در وضعیت نشسته قرارگیرد و اگر فرد روی تخت غذا می خورد سر تخت را ۳۰ تا ۴۵ درجه بالا قراردهید.
• اجتناب از خوردن موادغذایی مایع ۲-۳ ساعت قبل از خواب.

چند نکته که باید به خاطر سپرد:

• فرصت دهید تا فرد بدون عجله غذا بخورد. وادارش نکنید غذا را فوری تمام کند. این کار باعث می شود غذا را خوب نجود و معده او درد بگیرد.
• وقتی برای اولین بار شروع به آموزش فرد میکنید، ممکن است نتواند بدون کمک شما تمام غذایش را بخورد. بگذارید تا جایی که می تواند بدون کمک غذا بخورد و سپس بقیه غذایش را به او بدهید.
• اگر به این روشی که به او آموزش داده اید، نحوه غذاخوردن را یاد میگیرد و به تنهایی غذا میخورد، خوشحالی خود را به او نشان دهید تا علاقه بیشتری برای یادگیری پیدا کند.
• اگر فرد نمیتواند غذا را بجود، عمل جویدن را به او یادبدهید. دستش را روی چانه اش بگذارید. سپس دستهای خود را روی دست او قراردهید، لبهایش را ببندید و چانه اش را با دست حرکت دهید و به این نحو، جویدن را به او یاد بدهید.
• با شناسایی و آگاهی از وضعیتهایی که منجر به اختلال خوردن می شود می توانید از بوجود آمدن این مشکلات برای بیمار یا عضو معلول یا کودک کم توان ذهنی خانواده خود جلوگیری نمایید.

مطلب آموزشی فوق بخشی از مجموعه آموزشی “مراقبت از کودک کم توان ذهنی با رویکرد خانواده محور” است که توسط آقای حسین عبدالهی کارشناس ارشد پرستاری گرایش بهداشت جامعه جهت استفاده پرستاران، مراقبین بهداشتی و بویژه خانواده های کودکان کم توان ذهنی در این سایت منتشر می گردد. بخش نخست آن که در زیر آمده است قبلا منتشر شده.

بسته آموزشی برای مراقبین از کودک کم توان ذهنی با رویکرد خانواده محور- بخش اول