نوروپاتی دیابتی یا اختلال اعصاب محیطی در دیابت

نوروپاتی (بیماری اعصاب محیطی) یا نوروپاتی محیطی به معنی اختلال در کارکرد اعصاب محیطی بدن است. انتقال دوطرفه پیام‏های عصبی بین مغز یا نخاع و اندام‏های مختلف بدن از راه اعصاب محیطی صورت می‏‌گیرد.
 اعصاب، ساختمان‏های بلند و باریکی هستند که حاوی صدها تا هزاران رشته نازک بوده؛ همه قسمت‌‏های بدن را به مغز مرتبط می‌‏سازند. این اعصاب پیام‏‌های حسی را از اندام‌‏ها به طرف مغز می‌‏برند و پیام‌‏های حرکتی را از مغز به اندام‌‏های گوناگون می‌‏رسانند. در نوروپاتی کارکرد این اعصاب دچار اشکال می‌‏شود. علامت‏های نورپاتی بیشتر شامل کاهش حس و گاهی اوقات درد در دست‏ها و پاها و ساق‏ پا است.
آسیب عصبی ناشی از دیابت، می‌‏تواند سبب مشکلاتی در دستگاه گوارش، قلب و کارکرد جنسی شود و موجب سوء هاضمه، اسهال یا یبوست، عفونت مثانه، کاهش قدرت جنسی و تعرق بیش از حد گردد. در بعضی افراد ممکن است ضعف و تحلیل عضلات نیز مشاهده شود.

 افراد مبتلا به دیابت ممکن است در هر زمانی به نوروپاتی دچار شوند اما علامت‏ های آشکار نوروپاتی معمولاً در طول ۱۰ سال پس از تشخیص دیابت، پدید می‌‏آیند. مطابق آمارهای موجود می‏‌توان گفت:

• حدود ۶۰ درصد مبتلایان به دیابت به نوروپاتی مبتلا هستند اما علامتی ندارند.
• • تقریباً در ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران دیابتی علامت‌‏های نوروپاتی پدیدار می‌‏شوند.
• نوروپاتی دیابتی به طور معمول در افراد سیگاری، بالای ۴۰ سال و کسانی که در کنترل قندخون دچار مشکل بوده‌‏اند، رخ می‌‏دهد.

 عوامل مختلفی در ایجاد نوروپاتی دیابتی مؤثرند که می‏‌توان از قندخون و فشارخون بالا در افراد دیابتی نام برد. فشارخون بالا ممکن است از بین رفتن رگ‏‌های خونی که اکسیژن و موادغذایی را به اعصاب حمل می‌‏کنند؛ شود. فشارخون بالا سبب تخریب اعصاب نیز می‌‏گردد. همچنین قندخون بالا روی بعضی فعالیت‌‏های شیمیایی اعصاب اثر می‏‌گذارد.

علامت‏‌های نوروپاتی دیابتی گوناگون است. بی‌‏حسی و کرختی در پاها اغلب نخستین علامت می‌‏باشد. گاهی افراد هیچ‏گونه علامتی ندارند در حالی که بعضی دیگر به علت علامت‌‏های نوروپاتی به شدت ناتوان می‌‏شوند. نوروپاتی ممکن است در عده‌‏ای موجب پیدایش درد و در گروهی دیگر سبب بی‌‏دردی (حس نکردن درد) گردد.
 علامت‏های نوروپاتی در ابتدا اغلب خفیف هستند و تا مدت‏ها فرد متوجه این عارضه نمی‌‏شود.

 علامت‏‌های نوروپاتی با توجه به نوع اعصابی که درگیر می‌‏شوند؛ متفاوت است. ممکن است اعصاب متعددی درگیرشوند و یا فقط یک چند عصب دچار اختلال گردند.

این نوع نوروپاتی شایع‌ترین نوع بیماری است که سبب تخریب اعصاب محیطی در پاها، ساق پا و دست‌‏ها می‌‏شود و علامت‌‏ها آن عبارتند از:

1. بی‏‌حسی و کرختی یا عدم احساس درد و حرارت 
2. درد شدید و گرفتگی در اندام‌‏ها 
3. حساسیت بیش از حد به لمس
4. از بین رفتن تعادل بدن 

لازم به ذکر است که این علامت‏ها معمولاً بارزتر هستند. در این نوع بیماری به علت از دست رفتن حس اندام‏ها ممکن است فرد دچار آسیب‏‌ها جدی گردد ولی متوجه آنها نشود.

این نوع نوروپاتی معمولاً بصورت ناگهانی بروز می‌‏کند و روی اعصاب خاصی اثر می‏‌گذارد که علامت‌‏های زیر را ممکن است پدیدآورد:

1. درد رانها
2. درد شدید در ناحیه لگن
3. درد  قفسه سینه، معده یا پهلوها
4. ناتوانی در دیدن اشیاء
5. دوبینی 
6. بی‏حسی یک طرفه صورت 
7. مشکلات شنوایی
   

 این نوع بیماری، اعصابی را که قلب و اندام‌‏های درونی را عصب‏‌دهی می‌‏کنند دچار اختلال می‏‌کند و علامت‌‏های آن عبارتند از:

1.  اشکال در کارکرد مثانه (عدم تخلیه کامل مثانه و تکرر ادرار و…)
2. کاهش توان جنسی
3. تخلیه کند معده 
4. مشکلات گوارشی مانند احساس پری معده، از دست دادن اشت‏ها و…
5. اختلال در بلع غذا
6. اسهال یا یبوست
7. کاهش وزن 
8. افت شدید فشار خون زمانی که فرد از حالت نشسته به وضعیت ایستاده برمی‏گردد.(کاهش فشار خون وضعیتی)
9. تعریق

 تشخیص نوروپاتی بر پایه علامت‏‌ها و معاینات بالینی است که توسط پزشک انجام می‏‌گیرد. البته روش‌‏های تشخیصی دیگری مانند نوار عصب نیز وجود دارد.

 هدف از درمان دیابت رهایی از مشکلات ایجادشده و همچنین پیشگیری از تخریب بیشتر اعصاب است. نخستین گام کنترل قندخون است زیرا کنترل خوب قندخون از پیدایش مشکلات جدید و بدترشدن عوارض قلبی پیشگیری می‌‏کند. برای کاهش یا دفع مشکلات مختلفی که افراد مبتلا به نوروپاتی دیابتی دارند؛ روش‏‌های گوناگونی وجوددارد که به برخی از آنها اشاره می‌‏شود.

 درمان درد ناشی از نوروپاتی، پشتکار و مداومت می‏‌خواهد. مهمترین مسأله پیگیری منظم درمان است حتی در مواقعی که درد فراموش شده‌باشد. پیشگیری از درد بسیار آسان‌تر از آن است که منتظر شویم؛ درد به سراغمان بیاید. درد را می‌‏توان به روش‏‌های زیر کنترل کرد:

1. بهبود در نحوه کنترل دیابت: در مواردی که قرص‏ها نمی‌‏توانند قندخون را به خوبی کنترل کنند، ممکن است تزریق انسولین یکی از راه‌‏های درمان باشد.
2. مسکن‌‏های ساده مانند استامینوفن به طور منظم استفاده شوند.
3. مسکن‌‏های قوی شب‏ها مورد استفاده قرارگیرند.
4. برخی از قرص‌‏هایی که برای درمان نوروپاتی ناشی از دیابت به کار می‌‏روند. این داروها همچنین دارای اثر مضاعف در بهبود کیفیت خواب هستند.
5. استفاده از پمادهای مسکن موضعی بر روی پاها گاهی کمک‌کننده است.
6. یک محرک الکتریکی عصب نیز ممکن است کمک‌کننده باشد.
   

روش‏‌های درمانی دیگر مانند بلوک عصب (که در درمانگاه درد انجام می‌‏شود.) یا مصرف ویتامین‏‌ها ممکن است به صورت آزمایشی به کار برده‌شوند ولی اغلب چندان کمک‏‌کننده نیستند. روغن گل پامچال نیز ممکن است اثر محافظت‌کننده اندکی بر نوروپاتی داشته‌باشد ولی درد را تسکین نمی‌‏دهد.
اگر شما استفاده از یک درمان مکمل را انتخاب می‏‌کنید؛ به خاطر داشته‌باشید که باید در کنار سایر درمان‏‌ها بکار برده شود نه به عنوان درمان جایگزینی برای درمان‏‌هایی که پزشک به شما توصیه کرده‌است.

 جهت بهبود علامت‌‏های گوارشی مختلف پزشک درمان‏‌های گوناگونی ممکن است پیشنهاد نماید. به طور مثال به افرادی که دچار کندی هضم غذا هستند؛ پیشنهاد می‏شود که تعداد وعده‌‏های غذایی را افزایش دهند و میزان غذای مصرفی در هر وعده را کم کنند. همچنین از مصرف غذاهای پرچربی و پرفیبر اجتباب نمایند.

 ایستادن و نشستن آهسته می‌‏تواند از سرگیجه جلوگیری کند. همچنین برای بهبود ضعف اندام‏‌ها بهتر است از فیزیوتراپی استفاده نمود.

 به دلیل استعداد ابتلا به عفونت ادراری در مبتلایان به نوروپاتی دیابتی، لازم است مبتلایان به دیابت آب و مایعات بیشتر بنوشید و اگر دچار تکرر ادرار هستند؛ سعی کنند به فواصل منظم مثلاً هر ۳ ساعت یک‏بار ادرار کنند تا به یک الگوی صحیح دفع ادرار دست یابند.

 لازم است افراد دیابتی مراقبت‌‏های ویژه‏‌ای از پاهای خود انجام دهند. مشکلات عروقی و عصبی در دیابت می‏‌تواند سبب ایجاد زخم پا شود. مهم‏ترین عامل در پیشگیری از مشکلات پا کنترل صحیح قندخون و رعایت نکات بهداشتی در مراقبت از پاها است که به گوشه‌‏ای از آنها اشاره می‌‏شود:

1.  پاهای خود را مرتب بشویید و خشک نمایید.
2. کفش‏های مناسب و اندازه بپوشید.
3. درجه حرارت آب را پیش از قرار دادن پاها در آب بررسی کنید.
4. ناخن‌‏ها را به صورت عرضی کوتاه نمایید.
5. سیگار نکشید.
   

خواندن این مطلب مفید است: زخم پای دیابتی

در پایان لازم است یادآوری نماییم که گرچه نوروپاتی در بیماران دیابتی یک مشکل شایع است؛ اما اغلب بیماران نسبت به آن آگاه نیستند. مسأله مهمی که باید به خاطر سپرد این است که در افرادی که از کاهش حس پاهای خود اطلاعی ندارند؛ باید مراقبت کافی از پاها به عمل آورد. این مسأله علت اهمیت معاینات دوره‏‌ای توسط پزشک رانشان می‌‏دهد. کنترل خوب دیابت پیشرفته آسیب عصبی را کاهش می‌‏دهد. با کمک گروه دیابت می‏‌توان علامت‌‏های بیماری را تسکین داد؛ از پیشرفت آنها جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.

جهت دانلود مجموعه آموزشی دیابت (ویژه پرستاران) اینجا کلیک کنید.

منبع:

سایت دانشگاه علوم پزشکی تهران