نکات مهم مراقبت از نوزاد تازه متولد شده

نوزاد بلافاصله پس از تولد می بایست در اتاق زایمان و یا در مواردی در اتاق عمل، مورد معاینه قرار گیرد. تشخیص ناهنجاری های مادرزادی، آسیب های هنگام تولد و اختلالات و نارسایی های قلبی و تنفسی که مانع از تطابق نوزاد با زندگی خارج رحمی می‌گردند از اهداف مهم معاینه نوزاد در این مرحله به شمار می‌رود. پس از کسب اطمینان اولیه از اینکه نوزاد در معرض خطر فوری نیست، معاینات کامل تر به اتاق نوزادان موکول می شود. معاینه اولیه و معایناتی که در اتاق نوزادان صورت می گیرد، باید تحت پوشش منبع گرمایی انجام گیرد، به طوری که مانع کاهش درجه حرارت بدن نوزاد شود. کاهش درجه حرارت محیط و بدن نوزاد ممکن است سلامتی نوزاد را بطور جدی به خطر اندازد.

طبیعی است که بخواهید از سلامت نوزاد خود مطمئن شوید. در نخستین ساعات بعد از تولد، یک پزشک، نوزاد را به طور کامل معاینه می کند. سپس پزشک اطفال در مورد نحوه شیر خوردن و الگوی خواب نوزاد سوالاتی می پرستد. پس از آن، قد و وزن نوزاد اندازه گیری شده و معاینات زیر از وی به عمل می آید.

• کنترل ضربان قلب و تنفس
• بررسی سقف دهان برای اطمینان از عدم وجود شکاف کام
• لمس شکم نوزاد برای اطمینان از اندازه و محل ارگان های داخلی مثل کبد و کلیه
• کنترل نبض کشاله ران
• بررسی ستون مهره جهت اطمینان از جای گیری درست هر مهره
• بررسی اندام ها
• معاینه مفصل لگن نوزاد جهت حصول اطمینان از در رفتگی مادرزادی ران

نوزاد در طی روزهای ابتدایی پس از تولد باستی تحت مراقبت بوده و پیدایش هرگونه تغییر در وضعیت وی پیگیری شود. آموزش های بهداشتی برای تغذیه نوزاد از شیر مادر، مراقبت از درجه حرارت منزل برای نگهداری نوزاد، توجه به پیدایش یرقان و پیگیری مراقبت های دوره ای، از برنامه هایی هستند که قبل از ترخیص مادر و نوزاد باید برنامه ریزی و اجرا شوند.

توجه فوری به رنگ پوست نوزاد بسیار مهم است؛ چرا که ممکن است نوزاد به علت ناهنجاری های قلبی و یا ریوی، دچار سیانوز عمومی (کبودی عمومی رنگ پوست) بوده و نیاز به اقدام سریع و جدی داشته باشد. در بعضی موارد نوزادان طبیعی، سیانوز زودگذر انتهاها دارند که معمولا در دقایق اول زندگی بر طرف می‌شود. رنگ پریدگی شدید نوزاد ممکن است ناشی از کم خونی یا آسفیکسی (خفگی) باشد که نیاز به اقدام جدی دارد. آغشته بودن پوست نوزاد به مکونیوم، نیز در مواردی هشدار دهنده بوده و دقت در چگونگی زایمان و معاینه کامل وضعیت قلب و ریه نوزاد را اقتضا می‌کند.

در کنار توجه به وضعیت قلب و ریه ها در اتاق زایمان، ملاحظه ضایعات مادرزادی مانند ضایعات لوله عصبی، شکاف لب و کام، اختلالات جدار شکم، ناهنجاری های استخوانی، ناهنجاری های دستگاه تناسلی خارجی و باز بودن مجرای مقعد باید مورد توجه قرار گیرند.

موارد زیر، آسیب های احتمالی هنگام زایمان هستند که می بایست بررسی شوند:

• بی حرکتی بازو و ساعد به علت فلج Erb (کشش اعصاب شبکه بازویی) و صدمه به شبکه بازویی
• شکستگی استخوان ترقوه، بازو و در رفتگی شانه
• احتمال ضایعه عصب فرنیک

پس از معاینه اولیه، باید بررسی دقیق تر در ۱۲ ساعت اول تولد انجام شود. در این معاینه اندازه گیری دور سر، دور سینه، طول قد، ثبت درجه حرارت و تعداد ضربان قلب و تنفس باید انجام شود. زردی، محتمل ترین تغییر در رنگ پوست است که در معاینه دوم مشخص می‌شود. علاوه بر این، سیانوز و رنگ پریدگی، باید دوباره بررسی شوند. نوزاد باید از نظر وجود همانژیوم، خال های پوستی رنگی و بدون رنگ، و لکه های پوستی به دقت بررسی شود.

در مورد «فتوتراپی در زردی نوزاد و مراقبت های پرستاری آن» بیشتر بخوانید.

جمجمه باید از نظر روی هم قرار گرفتن شکاف ها، باز بودن شکاف ها، تورم زیر پوست سر جنین و خون مردگی بررسی شود. معاینه چشم ها حتما بایستی صورت گیرد. تقریبا ۴۰% نوزادان، مبتلا به خونریزی ملتحمه یا شبکیه می‌باشند که در معاینه مشخص می‌شود. وجود رفلکس نوری باید ثبت شود. اندازه مردمک و واکنش به نور و وجود کاتاراکت و اندازه کره چشم (از نظر میکروفتالمی) باید بررسی شود. در صورت نوزاد باید به دنبال شواهدی از اختلالاتی مانند تریزومی ها و کرتینیسم بود. بررسی تقارن اجزای صورت از نظر رد صدمات احتمالی عصب صورتی (فاسیال) پس از زایمان های سخت یا زایمان با فورسپس اهمیت دارد.

ناهنجاری گوش ها ممکن است نشان دهنده اختلال کلیوی همراه باشد، اما اغلب خانوادگی بوده و فقط از نظر زیبایی اهمیت دارد. وجود یا عدم وجود غضروف در لاله گوش برای تعیین سن جنین کاربرد دارد.

کام نرم و سخت را باید با استفاده از یک انگشت و منبع نوری مستقیم، از نظر شکاف کام، بررسی نمود. اندازه زبان برای حفره دهان باید مناسب باشد. زبان بزرگتر از حد مناسب، شک به همانژیوم و یا لنفانژیوم را بر می‌انگیزد. زبان بزرگ در کرتینیسم با علائم دیگری همراه است.

در معاینه گردن، هر استخوان ترقوه، باید از نظر شکستگی معاینه شود. یک رفلکس موروی غیر قرینه، معمولا شک بالینی به شکستگی ترقوه را مطرح می‌کند که در لمس مشخص می‌شود.

ریه ها و قلب مجدداً مورد بررسی قرار می گیرند؛ اما بررسی ها، با توجه بیشتر به یافته های به دست آمده در زمان تولد، به خصوص سوفل های قلبی یا صداهای اضافی و نبض ها، صورت می گیرد. کیفیت ضعیف یا کاهش یافته نبض ها، نشان دهنده برون ده ناکافی قلبی است. فقدان نبض های فمورال (رانی) همراه با کوآرکتاسیون آئورت می‌باشد. نبض های فمورال قوی نیز می‌توانند نشان دهنده بیماری مادرزادی قلبی باشند. معاینه شکم نیز برای بررسی عدم وجود توده دوباره انجام می‌شود.

معاینه دستگاه تناسلی، شواهد بیشتری را برای تعیین سن حاملگی بدست می‌دهد. نوزادان پسر باید از نظر هیپوسپادیاس، موقعیت بیضه ها و رد فتق مغبنی (اینگوینال) یا هیدروسل معاینه شوند. اغلب نوزادان دختر دارای ترشحات مهبلی (واژینال) در هفته اول زندگی می‌باشند که گاهی ممکن است به دنبال قطع هورمون های مادری تبدیل به ترشحات خونی شود. در صورت بزرگ بودن تاجک (کلیتوریس) باید به سندرم آدرنوژنیتال شک نمود و بررسی کاملی برای رد یا تایید این تشخیص که خطرات تهدیدکننده زندگی دارد، انجام شود.

اندام های هر نوزاد باید از نظر اختلالات ساختمانی مانند دررفتگی مادرزادی مفصل ران، پای چماقی و اختلالات عصبی بررسی شود.

پس از معاینه اولیه در اتاق زایمان یا اتاق نوزادان، سن حاملگی برای هر نوزاد باید تعیین شود که چهار روش برای تخمین سن حاملگی وجود دارد:

• معیارهای فیزیکی
• معاینه عصبی
• ترکیب معاینه فیزیکی وعصبی و معاینه عدسی چشم ها

در طی مراحل انتهایی زایمان، ضربان قلب نوزاد بطور طبیعی، بین ۱۴۰-۱۲۰ بار در دقیقه متغیر است. پس از زایمان، افزایش سریعی در ضربان قلب تا حد ۱۸۰-۱۶۰ بار در دقیقه روی می‌دهد که ۱۵-۱۰ دقیقه طول می‌کشد و به تدریج طی ۳۰ دقیقه افت کرده و به ۱۲۰-۱۰۰ بار در دقیقه می‌رسد. در طی ۱۵ دقیقه اول زندگی، تنفس، نامنظم است و اوج تعداد تنفس بین ۶۰ تا ۸۰ بار در دقیقه می‌باشد. همزمان با این تغییرات در ضربان قلب و تعداد تنفس، نوزاد هوشیار بوده و واکنش هایی مانند حرکات سر از یک سمت به سمت دیگر، گریه کردن و لرزش نشان می‌دهد. این تغییرات با کاهش درجه حرارت بدن، افزایش فعالیت حرکتی و افزایش تونیسیته عضلانی همراه می‌باشد.

در نوزاد طبیعی، پس از دوره اولیه واکنش نشان دادن، یک دوره عدم پاسخ و سپس دوره دوم واکنش پذیری دیده می‌شود. دوره اولیه واکنش پذیری ۱۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشد. تظاهرات گوارشی این دوره عبارتند از: پیدایش صداهای روده، دفع مکونیوم و تولید بزاق هستند که همگی نتیجه تحریک پاراسمپاتیک در طی این دوره می‌باشند. این دوره اولیه ۲۰-۱۵ دقیقه ای در نوزادان طبیعی که زایمان مشکلی را گذرانده اند، در نوزادان بیمار و نوزادان نارس، طولانی تر می‌شود.

پس از دوره اولیه واکنش پذیری، نوزاد می‌خوابد و یا کاهش قابل ملاحظه ای در فعالیت حرکتی وی دیده می‌شود. ضربان قلب به ۱۲۰-۱۰۰ بار در دقیقه افت می‌کند و نوزاد نسبتا پاسخ ناپذیر می‌شود. این دوره پاسخ ناپذیری که اغلب همراه با خواب است، ۶۰ تا ۱۰۰ دقیقه طول می‌کشد و سپس دوره دوم واکنش پذیری رخ می‌دهد که از ۱۰ دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. دوره هایی از افزایش تعداد ضربان قلب و تعداد تنفس همراه با تغییراتی در تونیسیته عضلانی، رنگ پوست و تولید ترشحات، مشاهده می‌شود. مکونیوم، معمولا در طی دوره دوم، دفع می‌شود. اطلاع از تغییرات طبیعی در طی دوره انتقال، باعث شناخت زودرس نوزادی می شود که تطابق خارج رحمی طبیعی برقرار نکرده است.