بازی و نقش بازی کردن در تقویت مهارتهای کودک کم توان ذهنی

این مطلب آموزشی بخشی از مجموعه آموزشی “مراقبت از کودک کم توان ذهنی با رویکرد خانواده محور” است که توسط آقای حسین عبدالهی کارشناس ارشد پرستاری گرایش بهداشت جامعه جهت استفاده پرستاران، مراقبین بهداشتی و بویژه خانواده های کودکان کم توان ذهنی در سایت پرستاران توانمند ایران منتشر می گردد.

کودکان از بازی لذت می برند. به کمک بازی حس بینایی، شنوایی، گویایی، درکی، حرکتی و رفتاری آنها پرورش می یابد. به این وسیله کودکان با دنیای اطراف آشنا می شوند و درباره مردم، اشیا و وقایعی که در جامعه رخ می دهد، آگاهی می یابند.

بازی به کودکان می آموزد با دیگران کنار بیایند و آنها را برای عضویت در خانواده، جامعه و رفتن به مدرسه آماده می کند. برای کودک بازی یک امر عادی است. نوزاد با تبسم، صداهایی که از خودش درمی آورد و حرکت دست ها و پاها بازی می کند.

کودک خردسال نیز با صداهایی که از خودش در می آورد و این سو و آن سو رفتن و نیز با اشیاء بازی می کند. کودک بزرگ تر با حرف زدن، حرکت کردن و استفاده از اشیا با سایر کودکان، بزرگسالان یا به تنهایی بازی می کند. بیشتر کودکان بی آن که تشویق به این کار شوند بازی می کنند. اما بعضی از آن ها برای بازی کردن نیاز به تشویق دارند.

کودکانی که دچار اختلالات بینایی، گفتاری، حرکتی یا یادگیری هستند برای بازی کردن نیاز به تشویق دارند. بعضی ازکودکان به تشویق زیادی نیاز دارند و مدت زیادی طول می کشد تا بازی کردن را یاد بگیرند. یک کودک معلول باید بیش از کودکان دیگر بازی کند. به کمک بازی او هم مانند سایر کودکان پرورش می یابد.

بازی هم چنین مانع بدترشدن معلولیت کودک می شود. بعضی از کودکان دچار معلولیت نیستند اما پیشرفت شان کند است. شاید زمانی مبتلا به یک بیماری شده باشند یا غذا به اندازه کافی به آن ها نرسیده باشد. اگر چنین کودکی دارید، بازی به اوکمک خواهدکرد تا رشدی مانند سایر کودکان داشته باشد. کودک باید از بازی لذت ببرد. وقتی این کارها را با کودک انجام می دهید، به او کمک کنید تا از انجام شان لذت ببرد. اگر کودک دوست داشته باشد کاری را انجام دهد، آن را راحت تر یاد خواهد گرفت.

چگونه می توان کودک را تشویق به بازی کرد:

•  مراقب کودک خود باشید و ببینید چه حرکات و صداهایی را از خودش درمی آورد. او را به تکرار این حرکات و صداها تشویق کنید. به او بفهمانید از این حرکات و صداها خوشتان می آید.
• برای تشویق کودک با او حرف بزنید و بخندید. با نوازش کردن و در آغوش گرفتنش نیز می توانید او را تشویق کنید.
• وقتی می خواهید کار تازه ای را به کودک بیاموزید، نشان دهید که از او چه می خواهید.
• با او درباره کاری که می خواهید انجام دهد، حرف بزنید.
• به کودک بگویید می خواهید چه کار کنید. دست های خود را روی دست او بگذارد و آهسته با هم این کار را بکنید.
• کار را چند مرتبه با کودک تکرار کنید. دقت کنید ببینید چه مقدار از آن را می تواند بی یاری شما انجام دهد. بگذارید تا آنجا که می تواند خودش به تنهایی کار را به پایان برساند.
• کار را آنقدر با کودک تکرار کنید تا خودش به تنهایی از عهده انجام آن برآید.

نکاتی که باید به خاطر داشت:

• برای تشویق کودک به انجام کاری، ابتدا لازم است بفهمید او از چه راهی پی به منظورتان می برد. ممکن است کودک با گوش دادن به حرف ها یا مشاهده حالات چهره تان متوجه منظور شما شود. شاید هم با دیدن حرکت دستها و بدن شما یا لمس کردنتان موقعی که دارید کاری را انجام می دهید، پی به منظورتان ببرد. یادگیری و درک کودک از طریق همراهی با شما نیز میسر است.
• برای کمک به یادگیری کودک، لازم است طوری صحبت کنید و برایش توضیح دهید که بتواند بفهمد.
• کودک زمانی خوب یادمی‌گیرد که در هر نوبت فقط یک کار را به او یاد بدهید.
• اول کاری را که بیشتر دوست دارد به او بیاموزید. کودک کاری را که دوست دارد، راحت تر یاد می گیرد.
• همین که کار تازه ای را یاد گرفت یا به خوبی از عهده انجام کار برآمد، خشنودی خود را به او ابراز کنید. بگذارید بفهمد آن را به تنهایی انجام داده است. به این ترتیب کودک خوشحال می شود و باز هم سعی میکند کار را خوب انجام دهد.
• وقتی هم که کودک سعی در انجام کاری دارد باز خشنودی خود را ابرازکنید. به این ترتیب او تشویق می شود آنقدر کار را تکرارکند تا از عهده انجامش برآید.
• می توانید با استفاده از کلمات، با لحن صدا و با تبسم خشنودی خود را نشان دهید. با لمس کردن، در آغوش کشیدن و صرف اوقات بیشتری با او نیز می توانید این حالت را نشان دهید. برای این که به کودک نشان دهید کارش را خوب انجام داده است، می توانید به او پاداش دهید. چیزی را که دوست دارد به او بدهید، یا بگذارید کار ویژه ای انجام دهد. نشان دادن خشنودی نیز خود نوعی پاداش است.
• تا آنجا که ممکن است بیشتر با کودک بازی کنید. ساعات معینی را در روز به بازی با او اختصاص دهید.
• جای آرامی را انتخاب کنید تا درهنگام بازی حواسش با شما باشد.
• بیشتر کودکان می توانند به تنهایی بازی کنند. به کودکی که زیر نظر شما آموزش می بیند هر چقدر می خواهد وقت بدهید تا به تنهایی بازی کند. در این موقع وسایلی را که دوست دارد در اختیارش بگذارید.
• کودک را به کاری که انجام می دهد علاقمند کنید. اگر او مدت درازی با یک چیز بازی کند ممکن است از آن خسته شود و به همین علت دست از بازی خواهد کشید. به هنگامی که کودک خسته است او را وادار به بازی نکنید.
• کودک را از صدای بلند یا تنبیه نترسانید. کودک وحشت زده چیزی یادنخواهدگرفت. اگر کودک کاری می کند که نباید انجام دهد، محکم اما با مهربانی با او صحبت کنید و برایش توصیح دهید چرا نباید آن کار را انجام دهد.
• کودک را به بازی با بچه های دیگر تشویق کنید. به این ترتیب کودک طرز رفتار با دیگران را فراخواهد گرفت.
• بعد از این که کودک کاری را یادگرفت، باید آن را تکرارکند. هر چه بیشتر یک فعالیت را انجام دهد، بهتر از عهده انجامش برخواهدآمد. به این ترتیب کارهای تازه را هم خیلی راحت تر یاد می گیرد.
• باید از سایر اعضای خانواده نیز بخواهید بعضی از بازی ها را به همراه کودک انجام دهند. بعضی از بچه ها برای یادگیری بعضی از کارها وقت بسیار زیادی لازم دارند. اگر چنین کودکی زیر نظر شما آموزش می بیند باید مدت زیادی به آموزش ادامه دهید. اگر باز هم نتوانست فعالیت های مشخصی را انجام دهد این عدم توانایی ممکن است به علت معلولیتش باشد. اگر فکر می کنید کودک به علت معلولیتش نمی تواند کاری را یادبگیرد، آموزش آن کار را متوقف کنید. در عوض سعی کنید کار دیگری را به او بیاموزید.

• اطمینان حاصل کنید که اسباب بازی های کودک بی خطراست.
• اسباب بازی ها را تمیز نگه دارید. اشیایی را که در دهان میگذارد، بشویید.
• اشیایی با لبه تیز مثل قوطی های حلبی، طبل یا چاقو برای بچه های خیلی کوچک بسیار خطرناک است. فقط زمانی اینها را به کودک بدهید که برایش قابل درک باشد که اگر درست با این اسباب بازی ها بازی نکند ممکن است اتفاق ناخوشایندی بیفتد. به کودک بیاموزید چگونه بی آنکه به خودش صدمه بزند اشیا را در دست بگیرد. در صورت امکان به کودک نشان دهید اگر با اسباب بازی به روش غلط بازی کند چه اتفاقی ممکن است رخ دهد.
• از ایمنی محل بازی کودک اطمینان حاصل کنید. اجازه ندهید در محل تردد ماشینها و وسایل نقلیه بازی کند.

این مطلب ادامه دارد…

قسمت بعدی این مطلب در مورد رعایت نکات بهداشتی دهان و دندان در کودکان کم توان است که در ادامه می توانید آن را بخوانید:

ﺑﻬﺪاﺷﺖ دﻫﺎن و دﻧﺪان‬ در کودک کم توان ذهنی