آندوسکوپی، انواع آندوسکوپ و مراقبتهای پرستاری

کلمه آندوسکوپ از دو کلمه یونانی به معنای درون و دیدن تشکیل شده‌است. عبارت اندوسکوپی یا درون‌بینی به معنای استفاده از تجهیزات برای معاینه درون ارگان‌های حفره مانند بدن به صورت دیداری است. جراحی‌های اندوسکوپیک یا (MIS Procedures (Minimally Invasive Surgery در کنار جراحی باز، با کمترین تهاجم به بدن، روشی ظریف، ماهرانه و با کمترین مشکل برای بیماران محسوب می‌شود.

انتقال تصاویر گرفته‌شده از بدن به یک واحد پردازشگر ویدیویی، پیشرفت تکنولوژیکی جدیدی در علم اندوسکوپی به شمار می‌رود. امروزه در اکثر اعمال جراحی اندوسکوپی، از ویدئو و دوربین‌های عکاسی برای دیدن و ثبت عمل استفاده می‌شود.

در این گونه سیستم‌ها درعین اینکه می‌توان اجزای داخلی بدن را به شکل تصاویر رنگی در حین انجام اندوسکوپی مشاهده کرد؛ می‌توان این تصاویر یا فیلم را ضبط و ذخیره نمود. مزیت اصلی استفاده از اندوسکوپ ویدئویی، آن است که این سیستم‌ها قادر به تصویرکشیدن اجزای داخلی بدن هستند؛ به گونه‌ای که تماشای تصویر همزمان به وسیله تمامی افراد تیم جراحی امکان‌پذیر باشد؛ بدون آنکه رزولوشن تصویر پایین بیاید. در صورت عدم استفاده از سیستم‌های ویدئو حین انجام عمل اندوسکوپی، متخصص برای دیدن تصاویر مجبور است از طریق یک چشمی و با دقت زیاد نگاه کند و اغلب به دلیل خم شدن روی بیمار، خستگی و فشار شدیدی را متحمل خواهدشد. با استفاده از این سیستم، تمامی افراد تیم جراحی می‌توانند روند معاینه و درمان را به وضوح دیده و از این طریق کمک مؤثری به جراح ارائه کنند.

1. تغییر شکل غیرطبیعی بافت‌های بدن بسیار کم دیده می‌شود.
2. بهبود بیمار در مدت زمان کوتاهی نسبت به Open Surgical Procedures صورت می‌گیرد.
3. روش بسیار کم ضرر برای بیمار است و آسیب بسیار کمی متوجه بیمار است.
4. اطلاعات تشخیصی حاصل بسیار ارزشمند است؛ زیرا به ارائه شواهد روشن و مستقیمی می‌انجامد.
5. امکان بیوپسی، استفاده از الکترودهای مخصوص سوزاندن و بندآوردن خونریزی و یا وسایل خارج سازنده برای بیرون آوردن اجسام وجوددارد. 
6. انجام اندوسکوپی فقط به چند دقیقه وقت نیازدارد.

ساختمان اکثر اندوسکوپ‌ها از یک یا چندین رشته فیبر نوری تشکیل می‌شود که درون لوله‌ای پلاستیکی قرارگرفته‌اند. در انتهای این لوله یک عدسی وجوددارد که امکان مشاهده بخش‌های مختلف را فراهم می‌کند. پس از واردکردن این لوله به داخل یکی از محفظه‌های بدن، اطلاعات و تصاویر داخلی به وسیله فیبرنوری از این عدسی داخلی به سمت عدسی دیگری که انتهای دیگر لوله قرار دارد؛ فرستاده می‌شود. عدسی اخیر که عدسی خارجی است، در انتهایی از لوله قراردارد که در دست پزشک است. اطلاعات از طریق این عدسی به یک مانیتور یا صفحه تلویزیونی فرستاده می‌شود تا پزشک روی این صفحه، تصاویر درون اعضا را ببیند.

با توجه به اینکه به طور طبیعی درون حفرات و اعضای داخلی بدن تاریک است و قابل مشاهده نیست، در انتهای خارجی اندوسکوپ یک منبع نوری قوی کار گذاشته می شود تا با انتقال آن به داخل فضای داخلی ، اعضا را روشن کند و به این ترتیب امکان مشاهده ساختمان های داخلی را فراهم آورد.

به طور کلی دو دسته اندوسکوپ وجوددارد:

برای اکثر مقاصد تشخیصی از این نوع اندوسکوپ‌ها استفاده می‌شود. این اندوسکوپ‌ها که لوله‌های باریک‌تری نسبت به انواع سخت دارند، به میزان بیشتری در اعضای بدن وارد می‌شوند، طول بیشتری دارند و با توجه به انعطاف‌پذیری و قطر کمتر، آسیب کمتری به اعضا وارد می‌کنند و به طور کلی پزشک و بیمار هر دو راحت‌ترند. متداول‌ترین آنها گاستروسکوپ است.

معمولا ضخیمتر هستند و کمتر مورد استفاده قرارمی‌گیرند اما به هر حال گاهی مزایایی دارند که در اندوسکوپ‌های نرم وجودندارد. مثلا نمونه‌برداری و اقدامات درمانی با اندوسکوپ‌های سخت معمولا راحت‌تر انجام می‌شود. یکی از موارد کاربرد آن در لاپاروسکوپی است.

اخیرا وسیله‌ای به اندازه‌ی یک کپسول که به دو دوربین مجهز است به نام pillcam ESO ابداع شده است. هر کدام از دوربین‌ها هفت تصویر در ثانیه تهیه کرده و آن را به یک وسیله‌ی ذخیره‌ساز بیسیم منتقل می‌کنند.

امروزه اندوسکوپ‌های مختلفی طراحی شده‌اند که هر یک از آنها برای بررسی و مشاهده قسمت خاصی از بدن به کار می‌روند.

1. برونکوسکوپ: اندوسکوپ‌هایی هستند که از دهان وارد می‌شوند و به نای می‌رسند تا مجاری هوایی را بررسی کنند.
2. نازوفارینگوسکوپ: اندوسکوپ‌هایی که می‌توانند از راه بینی واردشوند؛ به داخل سینوس‌ها بروند و بخش‌های مختلف سینوس‌ها را بررسی کنند.
3. سیستوسکوپ: اندوسکوپ‌هایی که از راه مجرای ادرار وارد می‌شوند و مثانه را مورد بررسی قرار می‌دهند.
4. کولونوسکوپ: اندوسکوپ‌هایی که از مقعد وارد می‌شوند و بخش‌های مختلف روده بزرگ را قابل مشاهده می‌کنند.
5. رکتوسکوپ: انواع کوتاهتر کولونوسکوپ که فقط بخش انتهایی روده بزرگ که رکتوم نام دارد را بررسی می‌کنند.
6. آرتروسکوپ: اندوسکوپ‌هایی که داخل مفاصل را مورد مشاهده قرار می‌دهد. در این موارد اندوسکوپ را از طریق پوست به داخل مفصل می‌رسانند تا بتوانند فضای داخل مفصل را ببینند.
7. هیستروسکوپ: اندوسکوپ‌هایی هم برای مشاهده داخل رحم و حتی داخل فضای شکم هم وجوددارد.
8. اپیدوروسکوپی: اندوسکوپی اطراف نخاع که در این روش با استفاده از یک دستگاه اندوسکوپی مخصوص از طریق یک سوزن باریک وارد فضای داخل ستون فقرات کمری شده سپس با مشاهده مستقیم رشته‌های عصبی، دیسک بین مهره‌ای، سخت شامه (Dura) و بافت‌های اطراف اعصاب، آسیب‌های احتمالی تشخیص داده شده و روش‌های درمانی در هر مورد و با استفاده از اندوسکوپی انجام می‌شود.

بیشتر بیاموزیم: مشاهده فیلم اموزشی کولونوسکوپی

1. کیفیت بالای تصاویر و رزولوشن بالا
2. قابلیت عکسبرداری و فیلمبرداری به صورت نامحدود
3. قابلیت اتصال به رایانه و خروجی ویدئو، کابل انعطاف پذیر
4. قیمت مناسب در مقایسه با کارکرد دستگاه
5. قابلیت زاویه چرخش دوربین از هر طرف و انتخاب زوایای دید
6. امکان مشاهده اطراف دوربین با استفاده از آینه‌های مخصوص
7. میزان بزرگنمایی (زنده و ضبط شده)، نوع عدسی و لنز
8. تصویر در تصویر و HD Freeze تصاویر
9. Steady Image برای کاهش خستگی بینایی
10. قطر خارجی
11. کاربری آسان و آموزش
12. مدت زمان گارانتی، خدمات پس از فروش و زمان تحویل
13. مشخصات ظاهری، ابعاد و وزن دستگاه
14. دارا بودن تأییدیه‌ها (مثل FDA) یا نشان‌ها (مثل CE) یا استانداردهای لازم
15. منبع نوری برای مشاهده بهتر فضای داخلی اعضاء و لامپ اضطراری
16. قدرت و طول عمر لامپ و منبع روشنایی
17. تنظیم نور اتوماتیک
18. داشتن گاستروسکوپ، کولونوسکوپ و برونکوسکوپ به عنوان آپشن

در مورد شستشو و ضدعفونی دستگاه‌های اندوسکوپی لازم است به دستورالعمل‌های کارخانه سازنده در مورد تمیزکردن و ضدعفونی‌کردن مراجعه شود و بعد از هر بار استفاده، تمیزکردن و ضدعفونی کامل برای پیشگیری از گسترش عفونت انجام گیرد. پرسنل پرستاری بخش اندوسکوپی نیز بایستی آموزش کافی در این مورد دیده باشند. روش‌های دستی شستشو و ضدعفونی به دلیل افزایش خطر ابتلا به انواع بیماری‌های عفونی به هیچ وجه کافی نیستند.

بعضی از مزایای روش‌های اتوماتیک شستشو و ضدعفونی سیستم‌های اندوسکوپی عبارتند از:

• اطمینان از انجام کامل سیکل شستشو و ضدعفونی و جلوگیری از انتقال بیماری‌های عفونی
• امکان شستشو و تزریق ماده ضدعفونی‌کننده در لوله‌های کار و بیوپسی که در روش دستی به خوبی انجام نمی‌شود.
• اطمینان از صحت دوام و پایداری عمر ماده ضدعفونی‌کننده که با آلارم هوشمند سیستم اتوماتیک انجام می‌پذیرد.
• کنترل کامل زمان غوطه‌وری در ماده ضدعفونی‌کننده
• جلوگیری از نشت مواد مضر حاصل از تبخیر ماده ضدعفونی‌کننده در محیط و ایجاد بیماری‌های تنفسی برای پرسنل و بیمار
• جلوگیری از آسیب‌های احتمالی به دستگاه اندوسکوپی در اثر عدم جابجایی دستگاه
• امکان تست نشتی برای تیوب اندوسکوپ و کاهش هزینه‌های سنگین تعمیر اندوسکوپ

این ابزار به لحاظ نحوه کارکرد و نحوه ضدعفونی تقسیم‌بندی می‌شوند.

• ابزار Critical: وارد بافت استریل نظیر سیستم عروقی یا فضای استریل بدن می‌شوند.
• ابزار Semi Critical: با مخاطات یا پوست غیرسالم تماس دارند.
• ابزار Non Critical: با پوست سالم تماس دارند.

یک بار مصرف (غیرقابل ضدعفونی و استریل مجدد): این ابزار معمولا دارای طراحی ساده بوده و از مواد اولیه بسیار ارزان تولید می‌شوند؛ که بیماران بتوانند از عهده پرداخت هزینه‌های آن برآیند. به دلیل نوع طراحی، این گونه ابزارها قابل پاک شدن نیستند و لذا ضدعفونی کردن آنها عملا بی‌فایده و بی‌اثر است.

چند بار مصرف (قابل اتوکلاو و استریل شدن): این ابزار معمولا طراحی پیچیده‌تری داشته و از جنسی است که قابلیت استریل‌شدن و تحمل دمای بالای اتوکلاو را داشته باشد.

گاستروسکوپی، کولونوسکوپی، برونکوسکوپی، ERCP، پگ گذاری، اسکلروتراپی، پولیپکتومی، استنت گذاری، دیلاتاسیون مری با بالن آشالازی و … 

سوء هاضمه کارکردی، فتق هیاتال، ازوفاژیت اروزیو، زخم پپتیک (زخم اثنی عشر و زخم معده)، بدخیمی‌های مری و معده، اختلالات حرکتی مری (نظیر آشالازی)، خونریزی واریسی (واریس مری و واریس معده)

ضایعه پری آنال (نظیر هموروئید، فیشرف فیستول)، پولیپ‌ها، بیماری‌های التهابی روده (کولیت اولسروز، کرون)، بدخیمی‌ها

CBD Stone و بدخیمی‌ها (کلانژیوکارسینوما، کانسر سر پانکراس، کانسر آمپول واتر)

قبل از اندوسکوپی بیمار ۸ ساعت باید از خوردن و آشامیدن خودداری کند. آماده‌سازی بیمار شامل استفاده از اسپری یا غرغره‌کردن محلول‌های بیحس کننده موضعی بلافاصله قبل از واردکردن اسکوپ می‌باشد. در صورت عدم تحمل بیمار ممکن است با نظر پزشک نیاز به تجویز وریدی میدازولام باشد. همچنین ممکن است از داروی آتروپین برای کاهش ترشحات استفاده شود. در صورت لزوم ممکن است از گلوکاگون برای شل‌کردن عضله‌ی صاف استفاده شود.

در هنگام اندوسکوپی بیمار روی پهلوی چپ قرار داده می‌شود تا امکان خروج راحت بزاق فراهم شده و آندوسکوپ به راحتی واردشود. حین انجام کار باید بیمار را تشویق به حفظ آرامش و قورت دادن آب دهان هنگام ورود اسکوپ کرد.

پرستار باید بیمار را از نظر هوشیاری و علایم پارگی ازقبیل درد، خونریزی، سختی غیرمعمول در بلع و افزایش ناگهانی درجه حرارت کنترل کند. 

به بیمار آموزش داده می‌شود که تا برگشت رفلکس اوغ‌زدن از خوردن و آشامیدن اجتناب کند (تا طی ۱ ساعت) تا از آسپیراسیون غذا یا مایعات به داخل ریه‌ها پیشگیری شود. 

ناراحتی‌های جزئی در گلو با غرغره‌ی سرم فیزیولوژی گرم و مسکن‌های خوراکی قابل رفع است. البته بعد از برگشت رفلکس می‌توان از مسکن استفاده کرد. بیمار تا برگشت کامل سطح هوشیاری لازم است در تخت استراحت داشته باشد.

منبع: ماهنامه مهندسی پزشکی