آموزش سلامت – فصل اول

آموزش سلامت اولین جزء مراقبت های بهداشتی اولیه است که بر تاثیر عوامل رفتاری بر سلامت تکیه نموده و به مردم در گسترش شیوه زندگی موثر درحفظ و ارتقای سلامت کمک می کند.

آموزش سلامت آن بخش از مراقبت های بهداشتی است که بر تأثیر عوامل رفتاری بر سلامت تکیه نموده و با مردمی آغاز می شود که سالم بوده و علاقمه مند به توسعه معیارهای سلامت فردی و اجتماعی هستند و به آنها در گسترش شیوه های زندگی مؤثر در حفظ و ارتقای سلامت کمک می کند…

اهداف آموزشی :

در پایان دوره آموزشی انتظار می رود که فراگیر بتواند :

1. اهمیت انجام برنامه ریزی آموزشی را توضیح دهند .
2. اجزای طراحی برنامه آموزشی را بطور کامل نام ببرند .
3. ضرورت تعیین اهداف آموزشی و انواع آن را بیان نمایند .
4. در مورد سه روش آموزشی سخنرانی ، پرسش و پاسخ ومشاوره توضیحاتی را بیان نمایند .
5. انواع رسانه های آموزشی را لیست نمایند .
6. انواع ارتباطات مورد نیازدر آموزش های چهره به چهره را بیان نمایند .
7. اهمیت ارزشیابی در برنامه های آموزشی را بیان نمایند

تعریف آموزش:

آموزش فعالیتی برنامه ریزی شده است که هدف آن ایجاد یادگیری و تغییر رفتار است

آموزش حاصل تعامل بین آموزش دهنده-آموزش گیرنده ومحتوای آموزشی است.

آموزش ثمره ارتباط هدف دار دو سویه بین مربی و آموزش گیرنده است .

آموزش سلامت

اولین جزء مراقبت های بهداشتی اولیه است که بر تاثیر عوامل رفتاری بر سلامت تکیه نموده و به مردم در گسترش شیوه زندگی موثر درحفظ و ارتقای سلامت کمک می کند.

آموزش سلامت آن بخش از مراقبت های بهداشتی است که بر تأثیر عوامل رفتاری بر سلامت تکیه نموده و با مردمی آغاز می شود که سالم بوده و علاقمه مند به توسعه معیارهای سلامت فردی و اجتماعی هستند و به آنها در گسترش شیوه های زندگی مؤثر در حفظ و ارتقای سلامت کمک می کند.

برنامه ریزی آموزشی

فلسفه آموزش فقط دادن اطلاعات نیست. آموزش صحیح فراگیران را قادر می سازد تا معلومات، عقاید و رفتارهای خود را ارزشیابی کرده، تصمیم صحیحی بر اساس شرایط موجود بگیرند.

آموزش ، تنها در صورتی می تواند به خوبی اجرا شود که یک برنامه ریزی و چارچوب آموزشی از پیش طراحی شده وجود داشته باشد . یک آموزش مناسب نیاز به این دارد که فراگیران و مربیان آموزش نسبت به اهداف آموزش کاملاً آگاه باشند و جامعه نیز منافع آن را بداند تا همکاری و تشریک مساعی نمایند. همچنین مشارکت دادن گروه هایی که از آموزش اثر می پذیرند در فرآیند آموزش و پشتیبانی و حمایت آن مؤثر است

در شکل زیر یک چرخه آموزش نشان داده شده است که اگر به طور مناسب پیگیری شود می تواند نتیجه آن آموزش مؤثر و صحیح باشد.

مرحله اول –   نیاز سنجی آموزشی :

آموزشی که در آن ضرورت نیازهای فراگیران و سازمان مورد توجه قرار نگرفته باشد ، موجب تلف شدن وقت و منابع می گردد و چون نیازهای فراگیران برآورده نشده است از شما انتقاد خواهد شد .

تعریف نیاز :

نیاز عبارت از فاصله بین وضع موجود (آنچه که هست ) و وضعیت ( انچه که باید باشد ) است باید به خاطر سپرد که عدم رفع نیاز منجر به شکایت یا بروز مشکل می گردد. نیاز ممکن است به صورت نیاز احساس شده (Felt Need ) یعنی نیازی که به وسیله گیرنده خدمت ، ‌فرد یا جامعه تشخیص داده می شود و یا نیاز واقعی (Real Need) یعنی نیازی که توسط کارشناسان مشخص می‌گردد  ، باشد . به هر حال ، نیازهای احساس شده باید به گونه ای هدایت شوند که در مسیر نیازهای واقعی قرار گیرند. برای مثال ، بروز بیماری اسهال و استفراغ در یک منطقه روستایی موجب می‌شود که مردم بگویند ما پزشک، درمانگاه یا بیمارستان می‌خواهیم در حالی که بررسی کارشناسان بهداشت نشان می‌دهد که مشکل از آلودگی آب منطقه است و با بهسازی آب ، مسأله بر طرف می‌شود. بنابراین با آگاه سازی مردم، نیازهای احساس شده جای خود را به نیازهای واقعی خواهند داد.

نیاز آموزشی :

به معنای فاصله بین سطوح دانش ، نگرش و مهارت موجود و سطوح دانش ،‌ نگرش و مهارت مطلوب در گیرندگان خدمت می باشد .

طبقه بندی نیازها :

نیاز ها به انواع مختلفی طبقه بندی می شود که عبارتند از :

• نیاز هنجاری N
• نیاز احساس شده N
• نیاز مورد درخواست N
• نیاز مقایسه ای N
• نیاز پیش بینی شده یا مورد انتظار Expected .N

جدول طبقه بندی نیاز ها

روش های انجام نیاز سنجی: 

! ) استفاده از چک لیست نیاز سنجی

یکی از شایع ترین اشکال ارزیابی نیاز ،‌تکمیل چک لیست نیاز سنجی می باشد . تهیه لیستی از موضوعات مزایای زیادی دارد . چک لیست برای اجرا، بسیارآسان و دارای مکان برای علامت زدن است و مراجع به ندرت آن را نادیده می گیرد . البته تکمیل چک لیست ،‌به تنهایی به معنی جمع آوری اطلاعات نیست . مشکل در این است که چک لیست معمولاً آنچه که متخصصین می خواهند و قصد تدریس آن را دارند ،‌منعکس می کند مثلاً خیلی از چک لیست ها ی موضوع سلامت قلب عروق شامل مشکلاتی مانند فعالیت بدنی ،‌ تغذیه مصرف سیگار و مصرف دارو است اما در انعکاس مشکلات زندگی با نارسایی قلبی کمبود دارد . این در حالی است که مطالعات زیادی نشان داده اند که بلا تکلیفی و تردید یک مشکل شایع برای این گیرندگان خدمت است اما اکثراً فراموش می شود چون در اکثر موارد زندگی در بلا تکلیفی و تردید به دنبال بیماری ، مورد توجه تیم سلامت نمی باشد .

در خیلی از چک لیست ها ، گزینه ٌ سایر ٌ نیز برای انتخاب وجود دارد اما به ندرت پاسخ های مشابه که بتوان آن را در برنامه ریزی در نظر گرفت ، ‌در این دسته بندی وجود دارند . با این وجود چک لیست اگر خوب ساماندهی شود می تواند مفید باشد . موضوعاتی که در چک لیست می آیند ، باید هم از گیرنده خدمت و هم از تیم سلامت به دست آیند . انجام بحث گروهی متمرکز در طراحی چک لیست سودمند است اما باید توجه کنید که تفسیر نظرات بیان شده از سوی گیرنده خدمت به غلط صورت نگیرد . مثلاً  ٌزندگی در بلاتکلیفی و تردید ٌ به ٌ زندگی با کمبودها ٌ تفسیر نشود . با همه این ملاحظات به تنهایی به چک لیست اکتفا ننمایید . اگر از چک لیست استفاده می کنید مطمئن شوید که به دستورات فوق عمل کرده اید .

۲ ) ارزیابی باورهای بارز :

از روانشناسان فرا گرفته ایم که انسانها می توانند در باره یک موضوع هفت باور یا بیشتر داشته باشند. این باورها را باورهای بارز گویند . اگر بتوانید این باورها را تعیین نمایید ،‌می توانید از آن به عنوان پایه ای برای فعالیت های آموزشی خود استفاده کنید .

ارزیابی باورهای بارز ،‌ یک استراتژی مفید برای ارایه دهندگان خدمات سلامت در یک موقعیت چهره به چهره است . راه آسان برای درخواست این باورها ، سؤال از گیرنده خدمت است ٌ وقتی در باره ………فکر می کنی ،‌به چیزی می اندیشی ؟ ٌ جای خالی می تواند با هر رفتار یا بیماری (مثل سرطان یا فعالیت بدنی )‌تکمیل شود . پاسخی که به دست می آورید ،‌به شما بینش خوبی در باره باورها و توجهات شخص نسبت به آن موقعیت و رفتار می دهد .

افراد مبتلا به آرتریت بیشتر به سؤال بالا به این صورت پاسخ می دهند . ٌ درد ،‌ناتوانی و افسردگی ٌ با دانستن این ،‌آموزش دهنده سلامت می تواند برنامه آموزش فردی یا گروهی خود را در رابطه با معانی درد و پیشگیری از ناتوانی طراحی و اجرا نماید اگر اولین پاسخ گیرنده خدمت ٌ ترس ٌ است ، بنا بر این آموزش دهنده باید هدف آموزش خود را بر تعیین دلایل ترس و چگونگی سعی گیرنده خدمت برای غلبه بر آن ، بنا نهند .

اگر قصد آموزش دهنده برپایی یک برنامه آموزش گروهی است ،‌او می تواند از تعدادی از مردم با شرایط با مشکل مشابه ،‌بپرسد که ٌ به چه فکر می کنید وقتی که در باره ……………می اندیشید ؟ ٌ آنها می توانند پاسخ های خود را به این پرسش بنویسند . سپس این پاسخ ها را طوری رتبه بندی نمایید که به اولین پاسخ امتیاز ۱۰ ،‌دومین پاسخ امتیاز ۹ و الی آخر داده شود و در نهایت در گروه جمع امتیازهای هر پاسخ محاسبه و پاسخ هایی که بالاترین نمرات امتیاز را به دست آورده اند به عنوان مهمترین پاسخ در گروه تلقی شوند . جدول ۳-۲ مثالی در زمینه امتیاز دهی فوق را ارایه می نماید .

یکی از مزایای این تکنیک آن است که آموزش دهنده را قادر می سازد ،‌اهداف و محتوای آموزش خود را با میزان درک و نیازهای گیرندگان خدمت منطبق ساخته و طراحی نماید به طور مثال ،‌بیشتر آموزشهای سنتی بازتوانی بیماران قلبی ،‌ مستقیماً خود را بر میزان درک و نیازهای گیرندگان خدمت منطبق ساخته و طراحی نماید . به طور مثال ،‌ بیشتر آموزشهای سنتی بازتوانی بیماران قلبی ،‌مستقیماً بر بلاتکلیفی و تردید آنان تمرکز ندارند . به جای آن بر ورزش ،‌رژیم غذایی و مصرف دارو تأکید می کنند (چیزی که مورد توجه متخصصین در هنگان کار با گیرندگان خدمت قلبی عروقی است . همین موضوعات خیلی مهم است ) اما اگر به گیرنده خدمت در باره توانایی خوب بودن در زندگی با غلبه بر احساس بلاتکلیفی و تردید آموزش دهیم ،‌موضوعاتی چون ورزش و تغذیه را هم بهتر می پذیرند .

سومین راه استفاده از ارزیابی باورزهای بارز ،‌ارایه آن در یک سخنرانی عمومی است .

اغلب یک آموزش دهنده سلامت ،‌قصد دارد که برای یک گروه در باره موضوعی خاص صحبت نماید اما در این جلسات معمولاً آموزش دهنده ،‌سخنرانی می کند یا حداکثر یک فیلم نمایش می دهد در حالی که به جای آن می تواند بحث خود را با گفتن چیزهایی مثل این شروع کند .

ما قصد داریم چیزهایی در باره ایدز بگوییم . مثلاً ایدز چیست ؟ چه کسانی مبتلا به آن می شوند ؟ چگونه مبتلا به آن می شوند ؟ چگونه پیشگیری می کنند ؟ یا روابط جنسی نامطمئن چیست ؟ من می خواهم بدانم که شما در باره ایدز چه می دانید ؟ من لیستی از آنچه که شما می دانید ، تهیه خواهم کرد و شما در باره چگونگی استفاده از زمان این جلسه برای آموزش بهتر نظر خواهید داد .

بعد از آن ،‌مخاطبان در باره آنچه که می خواهند لیست کنید ، سؤال کنند . همه موارد گفته شده را بدون نظر دادن ،‌بنویسید . سپس لیست را بخوانید و از گروه بخواهید که دویا سه مورد از موارد لیست شده ،‌رأی بدهند و سپس امتیاز آرا را به دست آورده و در نهایت در باره ۳ تا ۴ موضوع اولویت دار سخنرانی کنید این تکنیک چندید مزایا دارد . اول اینکه مخاطبان کاملاً درگیر می شوند و درک می کنند که آموزش دهنده کاملاً به علایق آنها توجه دارد . دوماً این کار باعث می شود که مباحث مورد توجه گروه هدف انتخاب شوند . یکی از دلایل هراس آموزش دهندگان در به کارگیری این روش ، آن است که احتمال می دهند موارد لیست شده ، آن چیزی باشد که آنها برای تدریس آن آماده نیستند . البته ممکن است که چنین اتفاقی نیز بیفتد . در چنین مواردی ، آموزش دهندگان مجبورند اعتراف نمایند که در باره این موضوع چیزی نمی دانند . مثلاً در باره یک آنتی بادی خاص و چگونگی تأثیر آن بر ایدز و مواردی از این قبیل ، اما غالباً ،‌مخاطبان موضوعاتی را انتخاب می نمایند که آموزش دهنده سلامت از آن با اطلاع است .

۳ ) بحث گروهی :

راه دیگر برای انجام نیاز سنجی ،‌جمع کردن تعداد کمی از مراجعان برای یک بحث گروهی متمرکز می باشد . تعداد اعضا در یک گروه ایده آل حدود ۸ تا ۱۲ نفر است . گروه های کوچک تر ، ‌مکالمات محدودی را ایجاد می کنند و اداره کردن گروه های بزرگتر از آن نیز خارج از کنترل خواهد بود . این مسئله که شرکت کنندگان دربحث گروهی متمرکز کاملاً مشابه با مردمی باشند که شما قصد رسیدن به آنها را دارید ، ‌بسیارمهم است . همچنین اگر خود اعضای شرکت کننده نیز با همدیگر مشابه باشند ، ‌انجام بحث گروهی متمرکز بهتر خواهد بود اگر در برنامه قصد دارید که با ترکیبی از مخاطبان کار کنید.

بهتر است برای انجام بحث گروهی متمرکز آنها را به چند دسته تقسیم نمایید . برای مثال زنان میانسال ،‌ مردان میانسال و حتی سایر اعضای اقلیت قومی در جامعه نیز می توانند یک گروه باشند مصاحبه های گروهی متمرکز اغلب نباید بیشتر از ۲ ساعت طول بکشد رهبر گروه باید برای شرکت کنندگان ناشناخته باشد . به علاوه رهبر نباید در حیطه موضوع مورد بحث ،‌تعصبی داشته باشد . در حقیقت بهتر است رهبر در باره آن موضوع خیلی کمتر بداند ،‌ به عبارت دیگر مهارتهای مفید رهبر و تسهیل گر گروه باید در زمینه مهارت کار با گروه ها و پویایی گروه باشند تا بتواند بیشترین عقاید را از همه شرکت کنندگان استخراج نماید و فقط از یک یا دو عضو غالب گروه عقاید را اتخاذ نکند .رهبر کسی است که در کار با گروه مهارت دارد و می تواند به همه اعضای گروه این احساس را بدهد که عقاید همه آنها برایش ارزش دارد .

قبل از جمع آوری اعضای گروه ها برای انجام مصاحبه گروهی ،‌باید سؤالات مورد نیاز برای پرسشگری از گروه آماده شود . معمولاً تعداد ۳ تا ۷ سؤال کافی است .

موارد محرمانه نباید به طور مستقیم سؤال شود . ابتدا باید با یک ماتریکس ارزیابی نیاز ،‌کارگروهی را شروع کرده و سپس از شرکت کنندگان خواسته شود که در باره آنچه که دوست دارند ، بیشتر بدانند بحث نمایند . بعضی نیز بحث گروهی متمرکز را با انجام یک بارش افکار شروع می نمایند .

از بحث گروهی متمرکز می توان برای ارزیابی مواد آموزشی جدید هم استفاده کرد . شرکت کنندگان می توانند یک نوارویدیویی را تماشا کرده یا پمفلتی را بخوانند و سپس از آنها در باره آنچه که دوست داشتند و آنچه که از آن خوششان نیامد و چگونگی انجام تغییرات در مواد آموزشی سؤال شود .

در صورت امکان بهتر است که از نوار ضبط صوت نیز در بحث گروهی متمرکز استفاده شود . همیشه باید یک نوار ضبط صوت خالی ،‌باطری یا سیم سیار با طول زیاد موجود باشد . در هنگام ضبط صدا ، ‌باید از شرکت کنندگان خواسته شود که زمانی را که دوست دارند صحبت کنند ،‌ مشخص نمایند . چه در زمانی که ضبط صوت موجود است و چه موجود نباشد ، وجود یک نفر ثبت کننده نظرات ضروری می باشد . تفسیر داده های حاصل از بحث گروهی متمرکز بسیار سخت است . رهبر گروه یا مشاهده گروه سعی می کند آنچه را بشنود که قصد شنیدن آن را دارد . گرچه عقاید می توانند از روی نوار ضبط صوت آوا نویسی گردند اما یک روش آسان برای تحلیل داده ها این است که دو یا سه نفر از اشخاص بی طرف ،‌تست ها را بخوانند یا به نوار ضبط صوت گوش دهند هر یک از این قضاوت ها باید در زیر موضوعات اصلی که قرار بود بررسی شوند ،‌نوشته شوند . قضاوت ها را باید بر اساس هر یک از موضوعات ،‌با همفکری و اجماع انجام داد .

۴ )  مصاحبه های ساختاری و نیمه ساختاری :

مصاحبه یکی دیگر از راه های انجام نیاز سنجی در آموزش سلامت به گیرندگان خدمت است . برای این کار باید چارچوب سؤالات ،‌ تهیه شود . این چارچوب یکسان باید برای همه گروه هدف برنامه به کارگرفته شود . مصاحبه می تواند شخصی یا تلفنی باشد . تجاری ما نشان می دهد که انجام مصاحبه تلفنی مؤثرتر از مصاحبه چهره به چهره است . به علاوه تلفن این امکان را ایجاد می کند که با کسانی که در دسترس نیستند هم ، مصاحبه صورت گیرد . البته اگر مردم دوست دارند که مصاحبه چهره به چهره باشد ،‌انجام آن ضروری است . شناخت افکار عمومی در مورد یک موضوع ،‌مثال خوبی برای استفاده از مصاحبه ساختاری است  .

مصاحبه های ساختاری نیز مانند چک لیست خوب هستند آنها هم برای اجرا آسانند و هم دارای محل انتخاب (√) می باشند . به علاوه این فرصت برای آموزش دهنده سلامت وجود دارد که در باره هرچه که نمی داند پرسش بیشتری انجام دهد و آن را روشن نماید . یکی از معایب آن درست مانند چک لیست آن است که هرگز نمی توان علایق و تأکیدهایی را که مصاحبه نتوانسته پوشش دهد ،‌با آن کشف نمود . یکی از راه های حل این مسئله آن است که یک سری سؤالات باز یا نیمه ساختاری در مصاحبه ساختاری وارد شود  سؤالات باز باید قبل از سؤالات ساختاری آورده شود .

این کار مانع از دادن پاسخ هایی می شود که مصاحبه شونده فکر می کند ،‌پرسشگر می خواهد آن را بشنود  بعد از تکمیل مصاحبه باید پاسخ ها با ارزشیابی کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد .

ترکیب اجرای مختلف برنامه آموزش سلامت به گیرنده خدمت کمی شبیه به یک شعبده بازی است . شما مجبور هستید چندین توپ را هم زمان در هوا نگه دارید . اولین توپ تقریباً همیشه نیاز سنجی است . سایر توپ ها نیز کمی بیشتر یا کمی به طور همزمان به هوا پرتاپ می شوند . برای مثال ، همان زمانی که درمورد چگونگی ارزشیابی برنامه تصمیم می گیرید ، باید نقشه اجرای برنامه را طرح ریزی نمایید . به عبارت دیگر ، شما مجبور هستید تصمیمات زیادی را در باره آنچه که برنامه آموزش به نمایش خواهد گذاشت ، بگیرید .

 تعیین اولویت های آموزشی :

آیا آموزش سلامت به گیرنده خدمت در ۵ ،‌۱۰ یا ۱۵ دقیقه و یا در کلاسهای چندین ساعته ارایه می شود ؟ شما هرگز وقت کافی برای آموزش همه چیز ندارید . بنابر این نیاز به اولویت بندی است . در بخش نیاز سنجی از فواید بحث گروهی متمرکز برای تعیین پیام های کلیدی مطالبی آمده است .

در زیر سه مرحله مفید برای کمک به شما در اولویت بندی و انتخاب آنچه که می خواهید آموزش دهید ، ‌آمده است .

الف ) همه رفتارهایی که بر موقعیت خاص سلامت تأثیر گذارند ،‌لیست نمایید .

ب ) همه رفتارهایی را که بیشترین تأثیر را در شرایط سلامتی دارند ،‌تعیین نمایید .

ج ) رفتارهایی را که برای تغییر آسان تر هستند و محدوده زمانی برای آموزش آن را تعیین نمایید .

توجه داشته باشید که همه اینها می توانند با بحث گروهی متمرکز تعیین شوند .

الف ) تعیین کلیه رفتارهای مرتبط با سلامت :

در همه موقعیت های سلامت ، تعدادی از رفتارها وجود دارند که اگر تغییر نمایند ، بر آن موقعیت ها اثر می گذارند . مثلاً به گیرنده خدمت با فشار خون بالا ،‌ توصیه می شود که سیگار را متوقف نماید ،‌وزن خود را کاهش دهد ،‌نمک مصرف نکند ،‌ورزش منظم انجام دهد ، استرس را کاهش دهد و مصرف دارو را بپذیرد . لیست مشابهی نیز می توان برای سایر موقعیت ها نوشت . اولین قدم در تعیین اولویت های آموزشی ،‌ تهیه ‌لیستی از همه رفتارهایی است که بر موقعیت سلامتی مؤثر هستند به عبارت دیگر باید همه آنچه که قصد آموزش آن را دارید ،‌لیست کنید .

ب ) تعیین اثرات هر رفتار :

این مرحله احتمالاً سخت ترین قسمت تعیین اولویت ها می باشد . به عنوان یک آموزش دهنده سلامت ما در باره اثرات نسبی رفتارهای سلامت پیامدهای سلامتی ،‌خیلی زیاد نمی دانیم . تأثیر همه رفتارها برابر نیستند درپایین آوردن فشار خون ،‌رفتارهایی چون پذیرش مصرف دارو و ترک سیگار احتمالا بیشترین اهمیت را نسبت به کاهش وزن ،‌کاهش مصرف نمک و ورزش دارند . آنها کمی راحت تر هستند . البته کاهش استرس خیلی شایع است ولی احتمالاً فقط اثرات کوتاه مدت و محدودی در کاهش فشار خون دارد . بنابراین درانتخاب رفتارهای اولویت دار ،‌ شما باید در ابتدا ،‌ترک سیگار و مصرف دارو را  در نظر بگیرید .

ج )‌ تعیین رفتارهای آسان برای تغییر :

ما همه می دانیم که بعضی رفتارها نسبت به بعضی دیگر آسانتر هستند . مثلاً ، مصرف یک قرص در روز آسان تر از کاهش یا حفظ وزن مناسب است قدم بعدی ،‌جستجوی اولویت هایی است که شما آن را لیست کرده اید و رتبه بندی میزان آسان با سخت بودن تغییر در آنها است .

بر اساس زمان در اختیار ، شما می توانید رفتارهایی را که برای برنامه آموزشی مناسب تر هستند انتخاب کنید اگر فقط ده دقیقه برای یک گیرنده خدمت دارای فشار خون بالا ،‌وقت داشته باشسد باید دو موضوع پذیرش دارو . کاهش مصرف نمک را در نظر بگیرید از طرفی ،‌اگر شما ۱۰ ساعت وقت دارید باید روی رژیم غذایی ،‌ورزش و رفتارهای سیگار کشیدن به همراه پذیرش مصرف دارو و کاهش مصرف کار کنید . راه دیگر تعیین اولویت ها آن است که به گیرنده خدمت اجازه انتخاب بدهید . لیستی از همه آنچه که باید افراد انجام دهند ،‌تهیه کنید مثلاً لیستی از رفتارها برای کاهش وزن باید شامل عدم مصرف غذا بعد از ساعت ۷ شب کاهش مصرف شیرینی ،‌چربی ، مصرف بیشتر میوه و سبزیجات و افزایش فعالیت بدنی باشد . سپس از گیرنده خدمت بخواهید از بین این رفتارها ،‌آنچه را که احساس می کند می تواند اجرا نماید . انتخاب کنید . این روش دو مزیت دارد . اول اینکه شما مجبور نیستید که همه چیز را در باره غذا و ورزش به گیرنده خدمت بگویید . اگر چیزهایی در لیست وجود دارند که او نمی تواند درک کند ،‌از او سؤال می کنید ،‌دوم آنکه به گیرنده خدمت قدرت کنترل و انتخاب را می دهد دیده شده است که اگر رفتار سلامتی به جای تجویز پزشک ،‌از سوی گیرنده خدمت انتخاب شود ،‌بیشتر احتمال دارد که با این رفتار تطابق افته و درونی شود . خلاصه اینکه اولویت ها بر اساس میزان زمان ، ‌اهمیت رفتار سلامتی و آسانی رفتاری که باید تغییر یابد ،‌تعیین می گردند .

مرحله دوم –  طراحی و تنظیم اهداف آموزش :

 زمانی که نیاز سنجی انجام و اولویت های آموزش انتخاب گردید ،‌قدم بعدی نوشتن اهداف است .   هدف وسیله ای است که به فعالیت فرد جهت می دهد . .هدفها نتایج حاصل از آموزش هستند که آموزش دهنده به منظور دستیابی فراگیر به آنها آموزش ها را ارائه می دهد. بدون در نظر گرفتن اهداف ، آموزش و تعلیم ، تنها مفاهیم خوبی خواهند بود ولی امر یادگیری به طور نسبتاً زیادی شانسی خواهد بود. و میتوان گفت ، اهداف آموزشی ، سرچشمه ای جهت هدایت فراگیران می باشند ( این هدف ها هستند که همانند ستارگانی مسیر راه را تعیین می کنند ) .

فواید تعیین اهداف آموزشی :

– سازماندهی محتوای درسی(آسان تر شدن مسیر و جهت حرکت  )

– تعیین فعالیت های مربی و رفتار های مورد انتظار

– طراحی و انتخاب مواد ، وسایل و روش های آموزشی (هدایت برای انتخاب درست و منطقی شیوه های تدریس  )

– سازماندهی فعالیت های دانش آموزان (‌مشخص نمودن اینکه چه محتوایی را مطالعه کنند یا روی چه نکاتی تاکید داشته باشند و… – تصمیم گیری بهتر برای فعالیت ها  )

– تعیین ملاک و شیوه ارزشیابی ( تسهیل کار ارزشیابی )

انواع هدف های آموزشی :

• هدف های کلی
• هدف های جزیی(اختصاصی )
• هدف های رفتاری

نکته : بیشتراین تقسیم بندی در فرآیند تدریس و آموزش مد نظر قرار می گیرد .

هدف کلی :

• به صورت عبارت های کلی بیان می شود .
• به مشخص کردن محدوده محتوای مورد بحث کمک می کند .
• قابل سنجش واندازه گیری نیستند (قابل ارزشیابی نیستند )  .
• افراد برداشت متفاوتی را از این هدف دارند .

هدف کلی جهت و هماهنگی لازم را به برنامه می دهند . رسیدن به این هدف ها نیاز به دوره های طولانی مدت دارد .

اهداف جزیی (‌اختصاصی) :

• از اهداف کلی سرچشمه می گیرند . (از تجزیه اهداف کلی )
• صریح روشن و واضح هستند . (تعبیر و تفسیر پذیر نیستند)
• رسیدن به این اهداف به دوره های زمانی کوتاهتری نیاز دارد .

سئوالات اساسی در تعیین اهداف اختصاصی :

1. قرار است چه چیزی را تغییر دهیم ؟ what))
2. چه کسی عامل این تغییر است ؟ ( Who)
3. برنامه در چه چهار چوب زمانی اجرا می شود؟ ( When )
4. میزان و درجه تغییر مورد نیاز چقدر است ؟ ( How much)

اهداف ویژه رفتاری (CIFIC   OBJECTIVE    BEHAVIOR )

–  نوع رفتار وقابلیت هایی راکه انتظار داریم فراگیر پس از یادگیری مطلب خاصی به آن ها برسد را مشخص می کنند.

–  اهداف ویژه رفتاری ، تغییراتی است که مربی انتظار دارد در رفتار فراگیر مشاهده کند .

–  رفتارهای ویژه ای هستند که فراگیران باید از خود بروز دهند تا مشخص شود یادگیری رخ داده است.

نکات مورد توجه درنوشتن هدف های رفتاری:

–  هدف های رفتاری باید طوری تدوین شوند که تغییرات مطلوب در رفتار یادگیرنده هم برای فراگیر و هم برای مربی مشخص و معین باشد .

–  برای رفتاری بودن یک هدف آموزشی وجود سه شرط ضروری است :

1. شرایط : موقعیتی که رفتار مورد نظر در آن بروز میکند.
2. ملاک : حداقل میزان قابل قبول رفتار مورد نظر
3. عملکرد: عمل ، فعالیت و یا توانایی که بروز آن را از فراگیر انتظار داریم .

چند مثال   :

فراگیر بتواند در حضورمربی              محلول ORS را           به طور صحیح       تهیه نماید.                                                    
                            معیار                                            شرایط                  رفتار

فراگیربتواند چهار مورد از توصیه های پیشگیری از سوء تغذیه را در کلاس نام ببرد.

                 معیار                                                    شرایط         رفتار

فراگیر بتواند در مدت ۵ دقیقه  با استفاده از فشار سنج  فشار خون ۷ نفر را اندازه گیری نماید.                        

                      معیار                       شرایط                           معیار           رفتار

مرحله سوم – جمع آوری اطلاعات و تهیه محتوای و طرح درس:

‌ قدم بعدی شناسایی آنچه که یک فرد نیاز دارد که بداند ، باور داشته باشد و مهارتهایی که او باید برای اجرای رفتار کسب نماید ،‌می باشد . مثلاً گیرندگان خدمت با فشار خون بالا احتمالاً نیاز به دانستن آناتومی و فیزیولوژی سیستم قلبی و عروقی ندارند ولی نیاز به دانستن مؤثرترین راه های ترک سیگار و حفظ آن را دارند . آنها نیاز به مهارتهایی در شناسایی فشار اجتماعی برای مصرف بیش از حد غذا و سیگار دارند . آنها نیاز دارند ،‌بدانند که چگونه محرکهای محیطی برای سیگار کشیدن و خوردن را تغییر دهند .

برای موافقت کردن با مصرف داروی مناسب گیرنده خدمت باید بداند که در چه وقت ؟ چه مقداری از آن را مصرف نماید . بعضی وقتها ،‌محتوای آموزشی از قبل تعیین شده است و اغلب برای یادگیری دانش و مهارتهای مورد نیاز گیرندگان خدمت ،‌لازم است که از مطالعات انجام شده در مورد محتوای آموزشی مورد نیاز گروه های مختلف آنان چیزهایی بدانیم .

ملاک انتخاب محتوا همان ضرورت یادگیری مهارت و یا دانش جدید است که به سه دسته تقسیم بندی شده است :

۱ – محتوایی که فراگیر باید بداند (Must to know  )

شامل آن دسته از دانش ،‌نگرش و مهارتهایی است که یادگیری آنها برای ایجاد رفتار جدید در فراگیران، ‌لازم و ضروری است که باید در اولویت برنامه آموزش قرار گیرند .

۲ – محتوایی که فراگیر بهتر است بداند (Useful to know )

شامل آن دسته از دانش ،‌نگرش و مهارتهایی است که مرتبط با رفتار مورد انتظار است و دانستن آنها برای انجام رفتار جدید مفید است اما یادگیری آنها یک ضرورت فوری نیست .

۳ – محتوایی که فراگیر خوب است بداند (Nice  to know )

شامل دانش ،‌نگرش و مهارتهایی است که مرتبط با موضوع مورد بحث است اما یادگیری آنها به طور مستقیم برای انجام کار ضروری نیست …

توجه: (این مطلب ادامه داشته و قسمت های بعدی آن بزودی منتشر می شود.)