نخ‌های بخیه و انواع آن

نخ های بخیه جراحی در حال حاضر یکی از ضروری ترین ابزارها و تهیزات پزشکی موجود در اتاق عمل هستند که جهت ترمیم بافت های آسیب دیده و بستن زخم ها و موضع عمل مورد استفاده قرار می گیرند. بخیه زدن یا به اصطلاح انگلیسی Suture (سچور) به معنی دوختن بخشی از بافت بدن می باشد.

انواع نخ بخیه از نظر قابلیت جذب:

نخ های بخیه و مواد تشکیل دهنده آن به دو دسته جذبی و غیرجذبی تقسیم می شوند؛ نخ های جذبی برای بستن زخم در لایه های عمقی، مخاط، درون دهان و لب استفاده شده و برای بستن لایه های سطحی بدن (پوست) از نخ های غیرجذبی استفاده می شود.

۱- نخ‌های بخیه قابل جذب (absorbable sutures):

نخ‌های قابل جذب قسمت عمده‌‌ای از استحکام مکانیکی خود را طی دوره‌ای دو تا شش ماهه از دست می‌دهند. نکته مهم تفاوت بین کاهش استحکام مکانیکی در طی فرآیند جذب و حذف مواد تخریب شده از بدن است. به این ترتیب که یک نخ ممکن است استحکام خود را در مدت کوتاهی از دست بدهد، اما به ماه‌ها و یا سال‌ها زمان احتیاج داشته باشد تا کاملاً جذب شود.

• نخ های قابل جذب طبیعی:

– نخ های قابل جذب ساده یا پلین (PLAIN)
– نخ قابل جذب کرومیک یا کاتگوت کرومیک (CHROMIC)
– نخ قابل جذب کلاژن (COLLAGEN)

• نخ های قابل جذب مصنوعی:

– نخ ویکریل (پلی گلاکتین) VICRL

– نخ داکسون (پلی گلیکولیک اسید)

۲- نخ‌های بخیه غیرقابل جذب (non absorbable sutures):

نخ‌های غیرقابل جذب در برابر تخریب بیولوژیکی مقاوم بوده و باید پس از مدت زمان مشخص شده توسط جراح، برداشته شده و حذف گردند. در غیر این‌صورت به‌عنوان جسم خارجی در بدن باقی مانده و در صورت عدم دفع ایجاد عارضه می کنند.

• نخ های غیر قابل جذب طبیعی:

– نخ سیلک خالص virgin silk
– نخ سیلک روکش دار dermal silk
– نخ پنبه ای cotton
– نخ کتانی linen
– نخ سیمی ضد زنگ stainless steel or wire

• نخ های غیر قابل جذب مصنوعی:

– نخ نایلون Nylon
– نخ نایلون تک رشته ای ethilon and dermalon
– نخ نایلون چند رشته ای بدون روکش نورالون nurolon
– نخ نایلون چند رشته ای روکش دار سرجی لون surgilon

انواع نخ بخیه از نظر شکل فیزیکی:

۱- نخ‌های تک رشته‌ای (monofilament sutures)

نخ های تک رشته ای انعطاف‌پذیرتر بوده و نسبت به چند رشته‌ای‌ها راحت‌تر گره می‌خورند. همچنین دقت گره بیشتری داشته و برای جراح امکان انجام روش‌های مختلف گره‌زدن را فراهم می‌کنند. علاوه براین به دلیل داشتن سطوح صاف، اصطکاک کمتری به هنگام عبور از بافت دارند و خطر پارگی بافت را کاهش می‌دهند. این مساله بویژه در جراحی‌های قلب، چشم و اعصاب اهمیت دارد.

۲- نخ‌های چند رشته‌ای (multifilament sutures)

که خود شامل دو نوع بافته شده (Braided) و پیچیده (Twisted) هستند.

نخ‌های بخیه از نظر منبع تهیه:

به دو دسته مصنوعی و طبیعی تقسیم می‌شوند.

برای تولید نخ بخیه ممکن است از الیاف فلزی، الیاف طبیعی (کتان، ابریشم، پنبه)، کولاژن، روده حیوانات و الیاف مصنوعی
استفاده نمود. در این بین نخ های بخیه فلزی قوی ترین و انواع طبیعی ضعیف ترین می باشند. نخ تهیه شده از روده حیوانات و کولاژن از روده کوچک حیواناتی مانند بره و گاو که اساسا از پروتین کولاژن تشکیل می شود، تهیه می شوند. این نوع نخ بخیه که به ندرت برای بخیه زدن پوست مورد استفاده قرار می گیرد توسط بافت جذب می گردد.

خصوصیات ایده‌آل برای انتخاب نخ‌های بخیه:

۱- کمترین واکنش بافتی را ایجاد کند؛ نخ بخیه به عنوان یک جسم خارجی می‌تواند منجر به تاخیر در زمان ترمیم زخم شود.

۲- دارای استحکام کششی کافی باشد.

۳- محیط مناسبی برای رشد باکتری‌ها فراهم نکند.

۴- قابل استریل کردن باشد.

۵- آلرژی‌زا و سرطان‌زا نباشد.

۶- انعطاف پذیر باشد.

با توجه به خصوصیات انعطاف پذیری، زیست سازگاری نسبی و قابلیت تغییر شکل زیاد در پلیمرها، بیشتر نخ‌های بخیه از جنس مواد پلیمری ساخته می‌شوند. از آنجاکه نخ‌های بخیه در محل زخم و برای بستن آن بکار برده می‌شوند و این موجب وارد آمدن تنش‌های کششی در جهت بسته شدن زخم می‌گردد، استحکام کششی نخ‌های بخیه اهمیت زیادی می‌یابد.

انواع مختلف نخ‌های بخیه:

نایلون‌ها (nylons or polyamides)

نخ‌های نایلونی که عمدتاً از نوع nylon 6 و یا nylon 6,6 ساخته می‌شوند، رایج‌ترین نوع نخ‌های بخیه و از نوع غیرقابل جذب هستند. از نظر استحکام، نایلون را به فولاد پلیمری تشبیه کرده‌اند (استحکام کششی nylon 6,6 در حدود ۷۶ مگاپاسکال و nylon 6 83 مگاپاسکال) و با توجه به اینکه پروتئین‌ها خود نوعی پلی‌آمید هستند، می‌توانند زیست سازگاری مورد نیاز را تا حد مطلوب تامین کنند.

نخ‌های نایلونی خنثی بوده و برای بستن عمومی زخم‌ها استفاده می‌شوند. ضمن اینکه بیشترین کاربرد را در بستن زخم‌های درم و اپی‌درم دارند. با توجه به اینکه از نظر ساختار شیمیایی شبیه بافت پوست هستند و با توجه به استحکام کششی بسیار بالای نایلون از آن برای بخیه‌ی تاندون و لیگامنت استفاده می‌شود.

متداول‌ترین نوع نخ‌های نایلونی نوع تک‌رشته‌ای آن هستند که از جمله مزایای آنها نسبت به چندرشته‌ای‌ها خواص زیر دستی (handling) راحت‌تر و همچنین کاهش خطر تجمع باکتری بین الیاف نخ‌های چندرشته‌ای است. نخ‌های چند رشته‌ای پلی‌‌آمیدی با نام تجاری ®Surgilon و ®Nurolon به صورت بافته شده وجود دارند.

از جمله معایب نخ‌های نایلونی می‌توان به حساسیت‌زایی آنها اشاره کرد. با توجه به اینکه نخ‌های نایلونی غیرقابل جذب هستند، اگر برای بخیه کردن بافت داخلی (مثل ماهیچه و یا برای ترمیم تاندون tendon ) استفاده شوند، چون امکان خارج شدن و نیز جذب آنها وجود ندارد، باقی ماندن آنها در بدن به عنوان یک جسم خارجی، می‌تواند التهاب و واکنش‌های بافتی ایجاد کرده و در نهایت منجر به حساسیت‌زایی شود.

این امر که ناشی از هجوم سلول‌های ایمنی است، زمان مرحله اول ترمیم زخم را که مرحله‌ی هجوم سلول‌های سیستم ایمنی است، طولانی‌تر کرده و زخم دیرتر به مرحله ترمیم و ایجاد فیبروبلاست، می‌رسد و باعث تأخیر در ترمیم می‌گردد.

از نایلون‌ها همچنین برای بستن زخم قرنیه در جراحی عدسی‌های داخل چشمی (IOL) استفاده می‌شود.

ویکریل پلی گلاکتین vicryl :

می‌توان در بخیه‌ی بافت‌هایی مثل تاندون و لیگامنت از vicryl که از جنس (poly L-lactic acid (PLLA) /poly glycolic acid (PGA  و قابل جذب است و استحکام موردنیاز را تامین می‌کند، استفاده کرد. این نوع نخ بخیه طی ۶۰ تا ۹۰ روز جذب می شود. مشکل این نوع نخ بخیه braided multi filament بودن آن است ؛ همچنین تجزیه ی vicryl منجر به رهایش منومرهای اسیدی در محل زخم و کاهش PH زخم می شود.

پلی پروپیلن (پرولن) prolene :

از جنس polypropylene و غیرقابل جذب و خنثی است. از نوع نخهای تک رشته ای است و برای بخیه کردن بافت چشم ، عروق و تاندون از آن استفاده می شود. قدرت کشش عالی داشته و جهت بافت هایی که نیازمند زمان ترمیم طولانی مدت هستند کاربرد دارد. مانند: عضله قلب، جراحی پلاستیک، بخیه فاسیای شکمی، حفاظت از بخیه لایه های زیرین. ضریب حساسیت این نخ کم است.

کاتگوت Catgut :

کاتگوت ساده Plain Catgut : نسبتا سریع و معمولا در فاصله ۵-۱۰ روز قدرت استحکام خود را از دست می دهند و در فاصله ۷۰ روز در بافت های بدن هضم و جذب می شوند. برای لیگاتور عروق کوچک و بخیه زدن چربی زیر پوست بکار میرود. در اندازه های ۳ تا ۵-۰ وجود دارد. رنگ طبیعی آن زرد است اما ممکن است با رنگهای آبی یا سیاه رنگ آمیزی شود.

در جراحی های زیبایی صورت ممکن است این نخ در پوست استفاده شود چون بیشتر از یک هفته نیاز به وجود بخیه در صورت نیست.

کاتگوت کرومیک Chromic Catgut: نخ های ساده را در نمک کرومیک قرار میدهند و به این وسیله  مدت جذب آن را افزایش می دهند.  این نخ قابل جذب بوده ، از جنس protein و در بافت هایی که دیرتر ترمیم می یابند ، استفاده می شود. نخ کاتگوت کرومیک استحکام کافی برای استفاده در بافت عضلانی را ندارد.

این نخ در  لیگاتور عروق بزرگ  و در بافتهایی که نمیتوان از نخ های غیر قابل جذب به دلیل خاصیت سنگ سازی آن استفاده کرد، بکار میرود (مثل دستگاه ادراری و کیسه صفرا)

این نخ ها برای فاشیا(فاسیا) مناسب نیستند، چرا که قدرت کشش آن سریع از بین میرود. اگر میزان جذب آن طبیعی باشد زخم را به مدت ۱۴ تا ۲۱ روز محافظت میکند و در طول ۹۰ روز به طور کامل جذب می گردد. اندازه های آن از ۳ تا ۷-۰ است و ممکن است با رنگ های آبی یا سیاه رنگ آمیزی شود.

سیلک Silk:

نخ سیلک یا نخ ابریشمی از جنس protein و به صورت braided است ؛ غیرقابل جذب است ، handling عالی دارد و برای جراحی قلبی- عروقی ترجیح داده می شود. مشکل این نوع نخ احتمال تجمع میکروارگانیسم ها در بین الیاف آن است. نخ های سیلک خود به دو نوع تقسیم می شوند:

سیلک خالص Virgin Silk : سیلک خالص بصورت چند رشته ای بهم تابیده شده و نخ های شماره ۸-۰ و ۹-۰ را میسازد و برای نزدیک کردن بافت های نرم بکار میرود، بخصوص در جراحی های چشم. این نخ ها به رنگ سیاه یا سفید وجود دارند.

سیلک روکش دار Dermal Silk : از رشته های نخ سیلک بوسیله ژلاتین یا مواد پروتئینی دباغی میشود و به صورت روکش روی رشته های نخ قرار میگیرد معمولا برای بخیه پوست مورد استفاده قرار میگیرد. بخصوص در نواحی که به کشش بیشتر پوست است و برداشتن این نوع بخیه ها هم بسیار آسان است. به رنگ سیاه در شماره های ۰ تا ۵-۰ وجود دارند.

نخ پنبه ای Cotton :

از فیبرهای سلولز طبیعی ساخته می شوند. که به صورت نخ های تابیده شده و به شکل های چندرشته ای اند. اندازه آنها از ۱ تا ۵-۰ است . معمولا سفید هستند ولی ممکن است به رنگ صورتی یا آبی رنگ هم رنگ آمیزی شوند. این نخ ضعیفترین نخ غیر قابل جذب است. در حالی که اگر خیس شود قدرت استحکام آن افزایش می یابد برعکس سیلک. قبل از استفاده از این نخ ها باید آنها را خیس کرد، خیس کردن باعث افزایش ۱۰% به قدرت استحکام نخ می شود. مانند سیلک در اکثر بافت های بدن بصورت لیگاتور یا بخیه مورد استفاده قرار میگیرد اما همانند سیلک مفید نیست.

نخ کتانی Linen : 

نخ کتان از فیبر خام کتان ساخته میشود. این نخ ها روی هم تابیده شده و روی آن روکش های مخصوصی جهت انعطاف پذیر کردن آن و نرم بودن در هنگام عبور از بافت، کشیده می شود. قدرت استحکام آن کمتر از تمام نخ های غیر قابل جذب است. اندازه های ۰ تا ۲-۰ وجود دارد. بیشتر در جراحی دستگاه گوراش مورد استفاده قرار میگیرد.

نخ های فولادی ضد زنگ یا نخ های سیمی Stainless Steel or Wire:

این نوع نخ بخیه از جنس فولاد ضد زنگ (آلیاژ فلز آهن با کربن کم) و غیرقابل جذب است و برای رفع آن از پوست احتیاج به ابزار خاصی می باشد. به دو صورت monofilament و twisted multifilament موجود هستند. این نخ ها در جراحی های توراکس، در ترمیم تاندون، در عمل های ارتوپدی و جراحی اعصاب و بستن زخم های جراحی عمومی استفاده می شوند.

با توجه به مواردی که در مورد بیماران مشاهده شده است، برای بعضی از بیماران محل زخم و ظاهر زخم ا لتیام یافته بیش از بیماری اصلی اهمیت دارد؛ بنابراین انتخاب نخ های بخیه باید متناسب با نوع زخم و محل آن ، و شرایط بیمار صورت گیرد. هر نخ بخیه ای برای هر کاربردی مناسب نیست و باید با سنجیدن شرایط بهترین نخ را برگزید.

استفاده ازنخ های تک رشته ای به طور گسترده به دلیل پارگی کمتر بافت و توانایی کمتر در پناه دادن باکتری ها و handling بهتر رو به افزایش است.

امروزه استفاده از نخ های بخیه رهاکننده ی دارو در محل زخم که رهاکننده ی داروهای ضدالتهاب و آنتی باکتریایی در محل زخم هستند ، که می تواند راه حلی برای کاهش شدید خطر عفونت یا التهاب باشند و موجب تسریع فرآیند التیام شوند.

Vicryl plus:

اولین نخ آنتی باکتریایی است که در اندازه ی ۲-۲ ساخته شده و توانسته است تاییدیه ی FDA را نیز کسب کند. به نظر می توان داروهای قلیایی را نیز در صورتی که با داروهای ضدالتهاب منافات نداشته باشند ، به منظور جلوگیری از کاهش PH در محل زخم استفاده کرد.

معایب بخیه:

• برای بخیه زدن نیاز به بی حسی وجود دارد و همین باعث می شود که انجام آن در کودکان کم سن با دشواری همراه باشد.
• علاوه بر بی حسی، برای زدن بخیه لازم است که وسایل مخصوصی همچون سوزن گیر، پنس و قیچی به صورت استریل در اختیار باشد.
• تمامی موارد یاد شده باعث می شود تا انجام بخیه به کاری زمانگیر و دشوارتر از روش های دیگر ترمیم زخم بدل شود.
• اثرات زیبایی بخیه در زخم های سطحی نسبت به چسب بافتی یا نوار چسب ناگوارتر است.
• به دلیل آن که نخ به عنوان جسم خارجی در محل زخم است، خطر عفونت در بخیه بیشتر می شود.
• نیازمند مراجعه شخص برای در آوردن آن پس از اتمام زمان لازم برای ترمیم است.

مراقبت از بخیه:

بخیه هایی که برای ترمیم زخم و یا بستن موضع جراحی در پوست مورد استفاده قرار می گیرند باید به طور مناسب مورد مراقبت قرار گیرند. برای مراقبت از بخیه ها به این نکات توجه داشته باشید:

• بخیه ها را تمیز و خشک نگه دارید. باید بتوانید ناحیه را سه روز پس از بخیه زدن بشویید.
• اگر پزشک معالج توصیه کرد، پس از ۲۴ ساعت، زخم را به آرامی با محلول سالین شستشو داده و سپس آن را به روش استریل پانسمان کنید.
• اگر مایع زرد روشن، خونابه و ترشح عفونی از زخم بیرون می زند، به پزشک اطلاع داده و رنگ، مقدار تقریبی و زمان آن  را گزارش کنید.
• در صورت توصیه پزشک، از ژل های مخصوص پانسمان و یا پماد آنتی بیوتیک روی زخم استفاده کنید تا خطر عفونت کاهش پیدا کند.
• برای کاهش درد و تورم، حداکثر تا دو روز پس از بخیه زدن، سعی کنید تا آن جا که ممکن است زخم را بالاتر از سطح قلب نگه دارید.
• زمان کشیدن بخیه به محل بستگی دارد. برای زخم های صورت مدت ۳ تا ۵- روز و برای بخیه در دست و پاها تا ۲ هفته زمان نیاز است.